مبانی نظری، حقوقی و روش‌شناختی تعارض منافع

مدیریت تعارض منافع به معنای شناسایی موقعیت‌های تعارض منافع در سازمان‌ها و اعمال محدودیت یا ممنوعیت‌هایی برای کاهش احتمال استفاده افراد از چنین موقعیت‌هایی در جهت منافع شخصی خود است. بدین ترتیب مدیریت تعارض منافع دو مرحله دارد: مرحله شناسایی و مرحله اعمال محدودیت یا ممنوعیت. مدیریت موقعیت‌های تعارض منافع در برخی سازمان‌ها پیچیده‌تر و دشوارتر از دیگر سازمان‌ها است. این موضوع با عوامل گوناگونی در ارتباط است که در این مطلب قصد داریم به‌طور مختصر به آن‌ها بپردازیم. اندازه یک سازمان یکی از عواملی است که بر مدیریت تعارض منافع در سازمان تأثیر می‌گذارد. هر چه سازمانی بزرگ‌تر باشد، ... مطالعه بیشتر

رشد و توسعه هر کشوری منوط است به اعتماد عمومی به‌نظام سیاسی، جلوگیری از اتلاف منابع (مادی و غیرمادی) و ارتقای سلامت و کارآمدی نظام اداری که تمام این‌ها وابسته هستند به اینکه از تأثیر منافع شخصی و ثانویه افراد (حقیقی و حقوقی) بر نحوه انجام وظایف و اختیارات حرفه‌ای و قانونی جلوگیری به عمل آید. به‌بیان‌دیگر رشد و توسعه یک کشور را می‌توان هم‌راستا با مدیریت و حل مسئله بسیار مهم و پیچیده تعارض منافع در سطوح مختلف حاکمیتی آن دانست. لذا وجود قوانین جامع، یکپارچه و دارای ساختارهای استاندارد جهت مدیریت بهینه موقعیت‌های گوناگون تعارض منافع حیاتی و ... مطالعه بیشتر

همان‌طور که در خبرنامه شماره ۵۹ نیز بدان اشاره شد، در بخش هفتم برنامه‌های ارائه‌شده توسط سید احسان خاندوزی وزیر اقتصاد و دارایی به موضوع مدیریت تعارض منافع اشاره‌شده است: «بخش مهم پیش نرفتن اصلاحات اقتصادی در اقتصاد ناشی از منافع مدیران وزارتخانه‌هاست که در دولت قوی لازم است تدابیر زیر در دستور کار قرار گیرد: تلاش در جهت شمول کامل سامانه ستاد، شفافیت تمام قراردادهای بزرگ در شرکت‌های دولتی و شفافیت انتصابات بخش عمومی شناسایی و مدیریت تعارض منافع فردی و ساختاری در زیرمجموعه وزارت امور اقتصاد و دارایی الزام کارکنان مؤثر وزارتخانه و سازمان‌های متبوع به ثبت داوطلبانه ... مطالعه بیشتر

از منظر جامعه‌شناختی هر پدیده‌ای در تقاطع میان عاملیت و ساختار شکل‌گرفته و تحول می‌یابد؛ از پدیده‌های خرد نظیر روابط انسانی و میان فردی تا پدیده‌های کلان نظیر نهاد دولت، نهاد بازار و ….. قریب به‌اتفاق نظریه‌های متأخر جامعه‌شناسی، نظریات متقدم و کلاسیک را از منظر بی‌توجهی به یکی از ابعاد عاملیت یا ساختار مورد بازخوانی انتقادی قرار داده و ضرورت توجه همزمان به این دو بعد در فهم و تحلیل پدیده‌های اجتماعی را یادآور شده‌اند. تعارض منافع به‌عنوان پدیده‌ای در سطح فرد یا سازمانی، نمودی از همین تقاطع عاملیت و ساختار است. درست است که در بسیاری از موقعیت‌های ... مطالعه بیشتر

  تعارض منافع! موقعیتی که فرد را در ابتدای یک دوراهی مهم قرار می‌دهد، دوراهی که یک‌سوی آن به سمت منافع عمومی می‌رود و سوی دیگر آن به سمت منافع شخصی فرد. این مسئله که می‌تواند منجر به فساد شود، نه اتفاقی تازه و نه صرفاً محدود به گروهی خاص از افراد است؛ بلکه افراد در تمامی عرصه‌های زیست اجتماعی خود هرروز با چنین مسئله‌هایی درگیر می‌شوند؛ اما چیزی که موجب می‌شود پرداختن به این مسئله و تلاش در جهت مدیریت آن موردتوجه خاص، به‌ویژه سیاستمداران، سیاست‌گذاران، کارشناسان، متخصصان هر حوزه و … قرار گیرد، آثار مخرب این مسئله و ... مطالعه بیشتر

لایحه تعارض منافع پشت درهای بسته مجلس شورای اسلامی مانده است و اعلام وصول نشده است، درحالی‌که مجلس خود اقدام به آماده‌سازی طرح تعارض منافع کرده است؛ تفاوت و تشابهات این دو در چیست و کدام یک بیشتر به عنوان مجموعه قوانین تعارض منافع به نفع عموم خواهد. در این گفتگو با کارشناسان حقوقی می‌خوانید: با استناد به قانون آیا عدم اعلام وصول لایحه در مجلس قانونی است یا خیر؟ سرخیل: در ماده ۱۴۰ آیین‌نامه داخلی مجلس ذکرشده است که «رئیس جلسه مجلس وصول کلیه طرح‌ها و لوایح عادی که به مجلس ارسال می‌شود را با رعایت اصل ۱۷۵ قانون ... مطالعه بیشتر

انحصار و رقابت از عوامل اساسی در ساختار بازارهای اقتصادی است. یکی از اصلی‌ترین تفاوت‌ها میان این دو بازار سهولت ورود فروشندگان جدید به آن‌هاست. موانع ورود به هر بازاری را قانون‌گذار یا اصناف از طریق مجوزدهی تعیین می‌کنند. زمانی‌که ورود فروشندگان جدید به بازار منافع و موقعیت سایر فروشندگانی که در بازار وجود دارند را تهدید کند، ذی‌نفعان به مقابله پرداخته، با استفاده از قدرت بازاری یا رانتی که در اختیار دارند یا به بهانه‌های مختلفی مانند اشباع بازار[۱] از ورود تازه‌واردان به آن بازار جلوگیری می‌کنند یا فرایند دریافت مجوز را برای آنان دشوار و زمانبر خواهند کرد. ... مطالعه بیشتر

 بیش از بقیه نامزدها، آقایان رئیسی و همتی روی مسئله تعارض منافع مانور دادند؛ هرچند دیگران نظیر مهرعلیزاده، قاضی‌زاده هاشمی، جلیلی و زاکانی نیز به این مسئله پرداختند. اگر آرای خاموش و باطله و کسانی که در انتخابات شرکت نکردند هم نماینده‌ای در میان کاندیداها داشتند، احتمالاً آن نماینده نیز مسئله  تعارض منافع را به عنوان یکی از مسائل اساسی کشور مورد بحث و اشاره قرار می‌داد. روند تکوین تعارض منافع در نظام حکمرانی ایران مسئله تعارض منافع چه بود و چگونه توانست ظرف مدت ۴ سال به چنین جایگاهی در نظام حکمرانی دست یابد که به یکی از محورهای ... مطالعه بیشتر

تنظیم لایحه مدیریت تعارض منافع از ابتدای دور دوم دولت روحانی برای کاهش فساد و پیشگیری از تخلفات اداری کلید خورد تا آنکه در پاییز ۱۳۹۸ به مجلس دهم ارسال شد تا فرایند قانون‌گذاری را طی کند اما این لایحه همچنان باوجود روی کار آمدن مجلس یازدهم، در دستور کار مجلس قرار نگرفت. باوجوداینکه، دولت روحانی در این عرصه پیشگام بود و جلسات متعددی و کار کارشناسی بسیاری برای تنظیم لایحه تعارض منافع صرف شد؛ مجلس شورای اسلامی نیز در اقدامی موازی، طرح تعارض منافع را آماده کرده و به صحنه مجلس ارسال کرده است. جدای از مباحث اختلافات سیاسی ... مطالعه بیشتر

با نزدیک شدن به موعد سیزدهمین انتخابات ریاست‌جمهوری اسلامی ایران، مخاطبان هرچه بیشتر با وعده های انتخاباتی نامزدهای این دوره برای چهار سال آینده آشنا می‌شوند. علاوه‌براین، نامزدها نیز با ارائه شعارها و وعده های انتخاباتی جذاب‌تر و کوتاه‌مدت‌تر به دنبال جذب بیشترین آرا هستند. یک نگاه کلی به وعده‌ها و شعارهای نامزدها نشان می‌دهد با توجه به وضعیت نابسامان اقتصادی ناشی از تحریم و عالم‌گیری کرونا، توجه اکثر آن‌ها به سمت‌وسوی حل مسائل اقتصادی و معیشتی مردم است. اما در کنار این، کمتر نامزدی است که موضوع مبارزه با فساد و رانت را به‌عنوان برنامه خود عنوان نکرده باشد. ... مطالعه بیشتر

انتخابات بارزترین شکل مشارکت افراد در عرصه سیاسی و بهترین شیوه برای دستیابی به قدرت در عرصه سیاسی است. یکی از فرایندها و مراحل مهم انتخابات که نقش بسزایی درنتیجه آن دارد مرحله تبلیغات است. پول از گذشته دور نقش مهمی در انتخابات داشته و امروزه این نقش پررنگ‌تر نیز شده است. پرواضح است که منابع مالی تبلیغات و هزینه‌هایی که در رقابت‌های انتخاباتی صرف می‌شود می‌تواند درنتیجه انتخابات تأثیرگذار باشد. چاپ بروشورها، اعلامیه‌های برگزاری مصاحبه‌های رادیویی و تلویزیونی، اجاره اماکن جهت برپایی ستاد تبلیغاتی همه هزینه‌بر هستند. بنابراین بدیهی است که پول را نمی‌توان از فرایند سیاسی و انتخاباتی ... مطالعه بیشتر

تا برگزاری انتخابات ریاست‌جمهوری سال جاری تنها ۴۰ روز دیگر باقی‌مانده و احتمالاً ظرف این چند روز شاهد سیل برنامه‌ها و وعده‌های نامزدهای انتخاباتی هستیم. طبیعی است که در این برنامه‌ها، مهم‌ترین مسائل نظام حکمرانی کشور دیده‌شده و برای آن‌ها تمهید و چاره‌ای اندیشیده شود. طی دهه‌ی اخیر اجماع نظر نسبی میان جناح‌های مختلف سیاسی و گرایش‌های مختلف کارشناسی در مورد مضرات و عوارضی که تعارض منافع برای کشور و مردم به بار آورده شکل‌گرفته است و تقریباً هیچ گروه و جریانی از وجود تعارض منافع، آشکارا دفاع نمی‌کند. به‌عبارت‌دیگر تقریباً اجماعی همگانی شکل‌گرفته که تأکید دارد تعارض منافع سرمنشأ ... مطالعه بیشتر

  تعارض منافع واژه‌ای پرکاربرد در متون حقوق اداری است و اغلب از همین نظرگاه به بررسی علل رخ دادن تعارض منافع در دستگاه‌های اداری و راهکارهای پیشگیری و مدیریت آن پرداخته شده است؛ اما بسیاری از کارشناسان اقتصادسیاسی تأکید می‌کنند که در موارد متعددی تصمیمات سیاسی- اقتصادی نادرست منجر به شکل‌گیری بسترهای تعارض منافع سازمانی و فردی شده است که پیامدهای آن نیز صرفاً به اختلال در خدمات سازمان‌های اداری ختم نشده، بلکه بر اقتصاد و تشدید فقر نیز تأثیرگذار بوده است. این کارشناسان معتقدند که «خصوصی‌سازی نادرست» و «کوچک‌سازی غیراصولی دولت» در اوایل در دهه ۷۰ به شکل‌گیری ... مطالعه بیشتر

قانون مدیریت تعارض منافع در ایران زیر سایه‌ای از موقعیت تعارض منافع قرار گرفته است که بسیار سخت به نظر می‌رسد که بتواند مسائل و مشکلات واقعی کشور را حل کند. نمایش دادن و تقلید ناهمسان برای کسب مشروعیت، معضل نظام حکمرانی و فضای نخبگانی بسیاری از کشورهایی است که با مسئله‌ی توانمندی و ظرفیت اجرایی پایین مواجه هستند. افراد و نهادهای مختلف درون و بیرون نظام حکمرانی، ترجیح می‌دهند به جای حل واقعی مسائل و مشکلات، با اقداماتی نظیر ایجاد نهاد و سازمان جدید، سندنویسی، طراحی سامانه، پژوهش‌سازی و دیگر اقدامات پرطمطراق و فریبنده، کسری مشروعیت ناشی از ناکارآمدی ... مطالعه بیشتر

در ادبیات رایج از تعارض منافع، موقعیت‌ها و اشکال فرد محور بیشتر مدنظر قرارگرفته است؛ بدین معنی که فرد در موقعیت بین انتخاب منافع شخصی‌اش و منافع عمومی قرار بگیرد. حال اگر در این تعریف ساده به‌جای فرد، نهادها و سازمان‌ها را قرار دهیم که می‌خواهند برای انجام کاری بین منافع سازمانی خود یا منافع عموم مردم تصمیم بگیرند، داستان تعارض منافع بین نهادی بر سر اختراع چرخ معنا پیدا می‌کند. در این وضعیت به‌قدری نهادها و سازمان‌ها به دنبال منافع خودشان هستند که غایت و هدف اصلی کار را فراموش می‌کنند و منافع عمومی برای استفاده و بهره‌ها و ... مطالعه بیشتر

تقریباً در تمامی متون نظری تعارض منافع می­ توان جمله­­ای با این مفهوم پیدا کرد: ” پیدایش فساد غالباً با یک مسئله تعارض منافع آغاز می­ شود”. فساد می­تواند اشکال مختلفی داشته باشد اما، آیا لزوماً هر موقعیت تعارض منافع فساد است؟ آیا تعارض منافع مساوی است با فساد؟ در این یادداشت می­ خواهیم مختصری در خصوص ارتباط میان این دو مفهوم توضیح دهیم. خواهیم گفت هرچند در افکار عمومی تعارض منافع با فساد گره خورده و عموماً این دو مفهوم را یکی می­دانند اما در ادبیات نظری اینگونه نیست. برای شروع مثال فرضی زیر را در نظر بگیرید. سنتیا ... مطالعه بیشتر

برای پاسخ به این پرسش که تعارض منافع چیست ، باید گفت تعارض منافع یک «موقعیت» است؛ در واقع تعارض منافع ناشی از قرار گرفتن افراد در موقعیتی است که برای‌شان امکان انتخاب میان منافع عمومی و منافع شخصی ایجاد می‌شود و آنها در چنین موقعیتی میان این دو انتخاب قرار می‌گیرند. تعارض منافع نه اتفاقی تازه است و نه صرفاً به عرصه مسائل شغلی بازمی‌گردد. افراد در تمامی عرصه‌های زیست اجتماعی‌شان هر روز با چنین انتخاب‌هایی دست به گریبان هستند. اما این مفهوم با معنای مشخصش در خصوص عدم استفاده از موقعیت شغلی در جهت منافع شخصی حاصل عصر ... مطالعه بیشتر