کارشناس ارشد اقتصاد نظری-کارشناس پژوهشی مرکز توانمندسازی حاکمیت و جامعه
وضعیت اجرای حساب واحد خزانه که بر اساس قانون بودجه باید از فروردین ۱۴۰۱ اجرا می‌شد در حال حاضر چگونه است؟ این ابزار چه کمک‌هایی به دولت می‌کند و چگونه می‌توان آن را بهبود بخشید؟ تا چه میزان انتقاداتی که به این ابزار و اجرای آن در ایران می‌شود درست است؟ این یادداشت سیاستی به عملکرد حساب واحد خزانه و الزامات اجرای درست آن در ایران می‌پردازد. متن کامل یادداشت سیاستی در قالب فایل PDF در انتهای این یادداشت قابل دسترس است.
حساب واحد خزانه چیست و چه اهدافی دارد؟
بنابر تعریف صندوق بین‌المللی پول یک نظام حساب واحد خزانه یا حساب متمرکز خزانه عبارت است از یک حساب بانکی یا مجموعه‌ای از حساب‌های بانکی متصل به یکدیگر. دولت از طریق حساب واحد خزانه تمامی دریافت‌ها و پرداخت‌های خود را انجام می‌دهد. این ابزار کمک می‌کند دولت دیدی همه جانبه از موقعیت نقدی خود در پایان هر روز به دست آورد.
هدف اصلی از اجرای حساب واحد خزانه استفاده و مدیریت بهینه از منابع و وجوه نقدی است. حساب واحد خزانه بـه دولت‌ها ایـن امکان را می‌دهد کـه بـا حداقل هزینه از طریق متمرکز کردن مانده وجوه دولتی دریافتی‌ها و پرداختی‌های خود را ثبت و مدیریت کنند. خزانه‌داری با استفاده از ابزار حساب واحد خزانه می‌تواند به صورت بـر خط تراکنش‌های بانکی حساب‌های دولتی را رصد کند. لذا امکان پیش‌بینی دقیق مواعد مخارج، تعهدات و درآمدهای مختلف مالی دولت را دارد. و می‌تواند بدون نیاز به استقراض‌های پرهزینه آنها را پوشش دهد. همچنین این حساب از رسـوب وجوه عظیم در حساب‌های بانکی دولتی جلوگیری می‌کند.
سه مبنای کلیدی حساب واحد خزانه
به طورکلی، یک حساب واحد خزانه، بر مبنای سه قاعده کلیدی شکل می‌گیرد. اول، بانکداری دولت باید یکپارچه باشد تا علاوه بر نظارت خزانه‌داری بر جریان ورودی و خروجی نقدی دولت، امکان استفاده از کل منابع نقدی را ممکن کند. دوم، سازمان‌های دولتی حق داشتن حساب‌های بانکی خارج از نظارت خزانه‌داری را نداشته باشند. و سوم، مجموعه اطلاعات جریان نقدی دولت باید تمامی منابع نقدی حاکمیت، اعم از بودجه و فرابودجه را در بر بگیرد. به بیان دیگر ایجاد چنین سازو‌کاری مستلزم هماهنگی و تبادل داده میـان سه نظـام بانکـی، حسابداری و بودجه‌ای اسـت.
وضعیت اجرای حساب واحد خزانه در ایران
مهلت اتصال نهادها و شرکت‌های دولتی و واحدهای بودجه‌ای تا بهمن ماه ۱۴۰۱ بود. اکثر حساب‌های فرعی متصل نشده مربوط به دانشگاه‌های علوم پزشکی و برخی شرکت‌های نفتی بوده‌اند. سرپیچی از اجرای قانون حساب متمرکز خزانه در شرایطی رخ داد که اصل ۵۳ قانون اساسی بیان می‌دارد «تمامی دریافتی‌های دستگاه‌های اجرایی بایستی نزد خزانه‌داری کل کشور متمرکز و برحسب قوانین خرج شود».
رییس دیوان محاسبات کشور در مهرماه ۱۴۰۲، از کاهش ۲۵۰ هزار حساب اصلی انتقال نیافته به ۲۳ هزار حساب خبر داد. او همچنین اظهار کرد ۷۵ هزار حساب فرعی به ۴۳ هزار حساب رسیده است. بر اساس آخرین بررسی‌های دیوان محاسبات، حساب‌های انتقال نیافته صنعت نفت از ۳۰۰۰ حساب به ۵۴۳ فقره حساب رسیده است. از بین حساب‌های متمرکز نشده و انتقال نیافته، ۳۰۰۰ حساب به دانشگاه‌ها و دانشگاه علوم پزشکی، ۴۰ هزار حساب به وزارت بهداشت و درمان مربوط است که هنوز هم به بهانه هیئت امنایی بودن و ضعف قوانین از نظارت دیوان محاسبات و نهادهای ناظر تا جای ممکن سر باز می زنند.
نکات مهم در اجرای صحیح حساب واحد خزانه
زمانی که خزانه واحد اجرا می‌شود دولت در عمل از حساب تنخواه‌گردان خود استفاده نخواهد کرد. در این حالت وجوه خزانه به مثابه تنخواه‌گردان خواهند بود. لذا لازم است بانک مرکزی به تدریج استقلال یابد. در غیر این صورت دولت با ایجاد خزانه واحد به منابع عظیم مالی بیشتری برای تصدی‌گری و ورود بی‌جا و بی‌موقع به اقتصاد دست می‌یابد. در آن صورت دولت منجر به برونرانی بخش خصوصی از اقتصاد خواهد شد.
همچنین آموزش صحیح کارکنان و توجه به نکات محرمانگی، سطح دسترسی‌پذیری برای حفاظت از انبوه اطلاعات و داده‌ها بسیار مهم است.
دریافت یادداشت سیاستی «حساب واحد خزانه گامی در جهت اصلاحات اقتصادی»
بدون دیدگاه