تحلیل تعارض منافع در فضای مجازی

فضای مجازی؛ فرصتی برای شفافیت

درحالی‌که تعارض منافع موضوعی تخصصی است که پیش از هر گروه دیگری سیاست‌گذاران باید با آن آشنایی داشته و از قرار گرفتن در موقعیت‌های آن خودداری کنند، وقایع موجود نشان می‌دهد که گویا عموم افراد جامعه با آن آشنایی بهتری دارند. هرچند شاید منفعت حاصله برای سیاست‌گذاران ایجاب می‌کند که چشم خود را بر روی چنین موقعیت‌هایی که خود در آن هستند، ببندند اما در برخی موارد هم ناآشنایی با آن سبب شده است که به تعارضات دامن زنند. هرچند برخی افراد نیز به‌جای افزایش دانش خود در این حوزه و اقدامی جدی برای جلوگیری از آن ترجیح می‌دهند که ... مطالعه بیشتر

تعارض منافع و مداخله قوا در امور یکدیگر

نظام حکمرانی ایران به انحا مختلف از وجود تعارض منافع رنج می‌برد که بخش عمده‌ای از آن حالت ساختاری داشته و با جابجایی و تعویض افراد نیز قابل‌حل نیست. یکی از این موارد رابطه بین قوای سه‌گانه کشور است که در برخی موارد سبب می‌شود برخی افراد از یک قوه برای به دست آوردن منفعتی در امورات مربوط به قوه‌ای دیگر دخالت کنند. بارزترین این امر در مورد نمایندگان مجلس صدق می‌کند که به دلایل مختلف فشارهایی را بر وزارتخانه‌ها و سازمان‌های دولتی وارد آورند. هرچند وظیفه نظارت بر اجرای قوانین و پیگیری امور بر عهده نمایندگان مجلس است؛ اما ... مطالعه بیشتر

شمشیر دولبه توجه به تعارض منافع

نظام حکمرانی ایران از مسائل و مشکلات مختلفی رنج می‌برد که تعارض منافع یکی از مهم‌ترین آن‌هاست. جلب‌توجه مردم به این مسئله و مشکلاتی که در پی دارد، می‌تواند کمک کند که بسیاری از موقعیت‌های تعارض‌آمیز که از دید سیاست‌گذاران و همچنین نهادهای ناظر پنهان مانده است، عیان شده و بتوان در راستای رفع آن‌ها کوشید؛ مانند آنچه در حوزه محیط‌زیست مشاهده می‌شود؛ اما از سوی دیگر این احتمال وجود دارد که تأکید بیش‌ازحد بر تعارض منافع در حوزه‌ای خاص سبب شود که باب هرگونه سخن یا اقدامی با اتهام نفع‌بری بسته شده و نتوان اقدامی درخور کرد. چنانچه این ... مطالعه بیشتر

مردم؛ اولین قربانیان تعارض منافع

حادثه متروپل نشان داد که چگونه درگیر شدن سیاست‌گذاران به رقابت‌های سیاسی می‌تواند تبعاتی سهمگین برای مردم داشته باشد. درحالی‌که مدت‌ها بین دولت قبل و مجلس درگیری‌هایی بین لایحه و طرح مدیریت تعارض منافع وجود داشت، برخی نهادها از فرصت نبود قانونی جامع استفاده کرده و اقداماتی را انجام داده‌اند که بیشترین آسیب را برای مردم داشته است. چنانچه امروز خبر می‌رسد فقط در بخش ساختمان‌سازی تعداد زیادی ساختمان ناایمن همچون متروپل وجود دارند که علاوه بر منفعت‌طلبی سازندگان و مالکان آن ناشی از تعارض منافع نهادهای ناظر همچون شهرداری‌ها هستند. همین موضوع را نیز می‌توان در بخش خودروسازی مشاهده ... مطالعه بیشتر

ریزش متروپل، بزنگاه تعارض منافع نهادهای عمومی و دولتی

متروپل در کانون توجه توئیتری‌ها در هفتۀ گذشته، بیشترین توئیت‌های کاربران فضای مجازی که به مسئلۀ تعارض منافع پرداخته، حادثۀ ریزش ساختمان متروپل آبادان را در کانون توجه خود قرار داده‌اند. محور واحدی در تمام این توئیت‌ها مشهود است، آن هم در وهلۀ اول، تعارض منافع شهرداری در مشارکت در ساخت این پروزه است که از سوی رئیس کمیسیون عمران مجلس به طور رسمی مورد تصریح قرار گرفت. در همین رابطه یکی از کاربران فضای مجازی چنین توئیت کرد: «تلخ‌ترین خبری که امروز شنیدم این بود که شهرداری آبادان در متروپل شریک بوده است. فلذا تعارض منافع گردنه فساد در ... مطالعه بیشتر

چه کسی از چه سیاستی نفع می‌برد؟

یکی از خبرهایی که در هفته گذشته توجهات بسیاری از کاربران را به خود جلب کرد، طرح رتبه‌بندی مدارس غیردولتی بود که بنا به نظر مخالفان سیاستی در راستای تقویت این‌گونه مدارس و تضعیف مدارس دولتی است. ازاین‌رو کاربران در کنار اشاره به مدرسه‌داری و تعارض منافع سیاست‌گذاران حتی خواستار ممانعت از حضور فرزندان آن‌ها در چنین مدارسی شدند. موافقت مجلس با ماده (۳) طرح دوفوریتی شفافیت قوای سه‌گانه و دستگاه‌های اجرایی نیز یکی از موارد پرمناقشه بود چراکه بنا به تبصره این ماده بسیاری از نقاط پرریسک تعارض منافع از شمول قانون خارج شده و عملاً بخشی از این ... مطالعه بیشتر

سیاست‌گذاری بدون نظر ذینفعان

یکی از فاکتورهای ضروری در سیاست‌گذاری موفق جلب نظر و اعتماد ذینفعان مختلف است که می‌تواند مسیر رسیدن به نتایج مناسب را هموارتر کند. غفلت از این موضوع مشکلی است که در بسیاری از سیاست‌های کشور به چشم می‌خورد به‌طوری‌که در بسیاری از آن‌ها اساساً نظر ذینفعان دخالت داده نمی‌شود. نتیجه این امر نیز آن است که واکنش بسیاری از مردم به چنین سیاست‌هایی منفی و یا حداقل با شک و تردید است و با کوچک‌ترین رخدادی احساس خطر می‌کنند. چنانچه این هفته این مسئله را می‌توان در نگرش مردم به سیاست‌های اصلاح اقتصادی، واکسن و… مشاهده کرد. به همین ... مطالعه بیشتر

قصه ناتمام قانون مدیریت تعارض منافع

در تیرماه سال ۱۳۹۹ بود که دولت روحانی لایحه خود برای مدیریت تعارض منافع را برای بار دوم به مجلس ارائه داد. در مقابل مجلس نیز طرحی را مطرح کرد که هرچند نسبت به لایحه دولت کاستی‌های بیشتری داشت اما سرانجام کلیات آن به تصویب رسید. طرحی که تا امروز نیز رسیدگی به آن در هاله‌ای از ابهام قرار دارد. این کشمکش‌ها که بیشتر نشانگر رقابت‌های سیاسی بود، سبب شده است که تا امروز قانونی جامع برای مدیریت تعارض منافع در کشور وجود نداشته باشد. با این اوصاف برخی کارشناسان به دلیل کاستی‌های طرح مجلس معتقدند که نبود قانونی در ... مطالعه بیشتر

پزشکان همچنان در رأس امور

یکی از موقعیت‌های تعارض منافع، موقعیت قاعده‌گذاری برای خود است که در آن یک شخص یا سازمان به تصمیم‌گیری و سیاست‌گذاری در حوزه‌ای پردازد که خود از آن منتفع شود. شدیدترین حالت این موقعیت را در ایران شاید بتوان در نظام بهداشت و درمان مشاهده کرد که علاوه بر آنکه در بیشتر اوقات یک پزشک در رأس وزارت بهداشت قرار داشته است، سایر سیاست‌ها نظیر تعیین تعرفه‌های پزشکی، نحوه برگزاری آزمون‌ها و … نیز در اختیار پزشکان قرار گرفته است. حال آنکه در این شرایط نه‌فقط مردم که سایر گروه‌های فعال در این حوزه نظیر پرستاران بارها از آسیب‌های وارده ... مطالعه بیشتر

روش‌های حفظ منافع

افراد و گروه‌های مختلف به روش‌های متنوعی در پی آن هستند که منافع متعارض خود با منافع عامه را حفظ کنند. در این میان برخی سعی می‌کنند انحصار خود را بر امور حفظ کنند و حتی برخی از نامناسب بودن قوانین به نفع خود استفاده می‌کنند. در مواقعی که امکان به خطر افتادن این منافع به نحوی وجود داشته باشد، این افراد سعی می‌کنند با لابی‌گری با دیگر افراد و نهادها موضوع را حل‌وفصل نمایند. در ادامه به چند نمونه از این موارد که کاربران در فضای مجازی بیشتر به آن‌ها توجه داشته‌اند، اشاره شده است. لابی کردن برای فرار ... مطالعه بیشتر

ابهام در وظایف سیستم‌های نظارتی

برای کنترل و جلوگیری از تعارض منافع یکی از اقدامات اصلی نظارت صحیح بر نهادها و افراد است. نهادهای مختلفی نیز در ایران چنین مسئولیت‌هایی را بر عهده دارند اما مسئله اصلی این است که یا برخی موارد تعارض منافع ذیل موارد تحت نظارت این نهادها تعریف نشده و یا نحوه نظارت همچنان ابهام دارد. مورد دانشگاه آزاد اسلامی و نحوه رابطه نظارتی دیوان عدالت اداری با آن نیز جزو همین موارد است که هنوز به‌طور دقیق مشخص نیست که آیا این دانشگاه به‌عنوان سازمان عمومی غیردولتی باید تحت نظارت دیوان باشد و یا به صورتی دیگر این نظارت عملی ... مطالعه بیشتر

نفوذ مافیاها در نظام سیاست‌گذاری

یکی از موقعیت‌های تعارض منافع موقعیت اتحاد قاعده گذار و مجری است که طی آن جمع نقش‌های مختلف در یک شخص یا سازمان می‌تواند به سوگیری ناروا در تصمیمات منجر شود. در ادبیات تعارض منافع، اتحاد قاعده گذار و مجری زمانی رخ می‌دهد که افراد برای خود قاعده‌گذاری کنند. چنین موقعیتی می‌تواند سبب شود که افراد یا نهادها سیاست‌هایی را در پیش گیرند که سبب تقویت قدرت انحصاری آن‌ها در حوزه‌ای خاص شود. ازجمله مواردی که در ایران کاربران بیشتر بر آن تأکید می‌کنند، می‌توان به انحصار در حوزه پزشکی و دارو، اتحادیه‌ها و اصناف و… اشاره کرد. معمای واردات ... مطالعه بیشتر

فقدان برنامه‌ای واحد در حوزه تعارض منافع

عدم نظارت صحیح بر سازوکارهای اداری موضوعی است که همگان بر آسیب‌های آن آگاه هستند؛ اما برخی اوقات سیاست‌هایی که برای نظارت در نظر گرفته می‌شوند، خود می‌تواند نسبت به نبود نظارت بیشتر آسیب‌زا باشند. در این‌گونه موارد وظیفه نظارتی به‌گونه‌ای تعریف می‌شود که نهادی که خود مجری سیاست‌ها است، آن را بر عهده می‌گیرد. این موقعیت که از آن به‌عنوان تعارض منافع نظارت بر خود نام برده می‌شود، در وضعیت دبیرخانه شورای عالی مناطق آزاد وجود داشت که دولت تصمیم به رفع آن گرفته است. جلوگیری از نظارت بر خود در وزارت اقتصاد مطابق قانون برنامه ششم توسعه قرار ... مطالعه بیشتر

رفت‌وآمد بین دولت و بخش خصوصی؛ مسئله‌ای مهم اما نادیده گرفته‌شده

موقعیت تعارض منافع درب گردان اشاره به موقعیتی دارد که افراد در بین بخش خصوصی و دولت در رفت‌وآمد بوده و به همین دلیل ممکن است سیاست‌هایی را در نظام سیاست‌گذاری در پیش گیرند که تأمین‌کننده منافع خود در بخش خصوصی باشد. هرچند این رفت‌وآمد در نظام اداری بسیاری از کشورها مشاهده می‌شود اما نکته مهم آن است که تدابیری هم برای جلوگیری از این منفعت احتمالی در نظر گرفته می‌شود. مشکل این مسئله در ایران این است که علی‌رغم فراوانی این پدیده سیاست و نظارت خاصی برای کنترل آن در نظر گرفته نشده و یا به‌درستی اجرا نمی‌شود. حضور ... مطالعه بیشتر

بی‌عدالتی؛ پیامد تعارض منافع

گروه‌های مختلف جامعه به دلایل مختلف از توان تأثیرگذاری متفاوتی بر سیاست‌گذاری‌ها برخوردارند. یکی از دلایل این امر ناشی از موقعیت تعارض‌آمیز اتحاد قاعده‌گذار و مجری است که در آن فرد یا سازمانی امکان آن را پیدا می‌کند که به نفع خود سیاست‌هایی را پیش برد. حضور اعضای هیئت‌علمی دانشگاه‌ها در نهادهایی مانند وزارت علوم، مجلس، سازمان سنجش و… را نیز می‌توان نمونه‌ای از این موقعیت دانست. هرچند حضور این‌گونه افراد در چنین نهادهایی در بسیاری کشورهای دیگر نیز اتفاق می‌افتد و نمی‌توان افراد را از چنین حقی محروم کرد، اما مشکل اصلی آن است که در ایران سازوکاری برای ... مطالعه بیشتر

آیا طرح صیانت درگیر تعارض منافع است؟

در یک دسته‌بندی تعارض منافع را می‌توان سه نوع تعارض منافع بالقوه، بالفعل و شبهه تعارض منافع دانست. شبهه تعارض منافع یا تعارض منافع ادراک‌شده اشاره به موقعیتی دارد که افراد مسئله‌ای را مصداق تعارض منافع بدانند هرچند که ممکن است در واقعیت لزوماً این‌گونه نباشد. به‌عبارت‌دیگر، در این نوع از تعارض منافع افراد ممکن است به‌طور منطقی و معقولانه فکر کنند که تعارض منافعی وجود دارد. در مورد اظهارنظرهای کاربران پیرامون دو موضوع طرح صیانت و تحریم نیز همین مسئله وجود دارد. ممکن است کاربران لزوماً سندی دقیق از بروز تعارض منافع در دست نداشته باشند اما همین نوع ... مطالعه بیشتر
برگ سبز

مردم قربانی اصلی تعارض منافع دستگاه‌ها

طبعاً هر سیاستی دارای ذینفعان مختلفی است که ممکن است از نتایج آن سود برده و یا متضرر شوند. مسئله اصلی در سیاست‌گذاری آن است که مشخص شود ذینفعان چه کسانی هستند و هرکدام چگونه از سیاستی خاص تأثیر می‌پذیرند. مسئله دخانیات نیز یکی از این موارد است که هر سیاست‌گذاری برای کاهش مصرف آن می‌تواند برای سلامت جامعه مثبت تلقی شود و یا برعکس سبب افزایش قاچاق شود. تصمیم در مورد سیاست‌های لازم نیازمند مطالعات کارشناسی مقتضی است مگر آنکه تصمیمات نه بر اساس مطالعات که بر پایه تعارض منافع شکل گیرند. انتخاب بین سلامت یا قاچاق یکی از ... مطالعه بیشتر

پیامدهای پنهان تعارض منافع

در دور دوم دولت روحانی لایحه‌ای تحت عنوان لایحه مدیریت تعارض منافع به مجلس ارائه شد. در همین راستا مجلس شورای اسلامی نیز طرحی را برای مدیرت تعارض منافع آماده کرد که نتیجه آن ایجاد کشمکش بین انتخاب و تصویب طرح یا لایحه تعارض منافع بود. با طولانی شدن این کشمکش سرانجام کلیات طرح تعارض منافع در مجلس تصویب شد اما هنوز این موضوع به سرانجامی موفقیت‌آمیز نرسیده است. اهمیت قانون مدیریت تعارض منافع هرچند مدت‌زمانی است که بحث مدیریت تعارض منافع در نظام اداری ایران جا افتاده است و برخی نهادها نیز بخش‌نامه‌هایی را در این زمینه تدوین کرده‌اند؛ ... مطالعه بیشتر

سیاست‌گذاری به نفع خود

یکی از موقعیت‌های تعارض منافع موقعیت اتحاد قاعده­گذار و مجری یا سیاست‌گذاری برای خود است. این موضوع را می‌توان نقش‌هایی با منافع متعارض تعریف کرد که جمع آن در یک شخص یا سازمان می‌تواند به سوگیری ناروا در تصمیمات منجر شود. در کلان‌ترین سطح مدیریت، در تمام حکومت‌ها قوه مقننه از قوه مجریه تفکیک‌شده است، در سطح خرد نیز لازم است قاعده گذار از مجری منفک شود، چراکه تعارض منافع نقش مجری و نقش قانون‌گذار سبب عدم تعهد به یکی از این نقش‌ها می‌شود. در ادبیات تعارض منافع، اتحاد قاعده گذار و مجری زمانی رخ می‌دهد که افراد برای خود ... مطالعه بیشتر

حضور پررنگ پزشکان در عرصه سیاست‌گذاری سلامت

تعارض منافع قاعده­گذاری برای خود به وضعیتی اشاره دارد که فرد یا سازمانی در جایگاهی قرار گیرد که برای خود قاعده‌گذاری کند. در این شرایط احتمال آن وجود دارد که قواعدی وضع شوند که منفعت فردی یا نهادی را در اولویت قرار دهند. به‌عنوان نمونه می‌توان به تعیین هزینه ویزیت اشاره کرد که توسط نهادهایی انجام می‌گیرد که پزشکان خود در آن صاحب‌منصب هستند و امکان آن را دارند که به نفع خود هزینه‌ای گزاف را به مردم تحمیل کنند. مصادیقی از قاعده‌گذاری پزشکان برای خود یکی از سؤالاتی که همواره در مورد پزشکان پرسیده می‌شود این است که چرا ... مطالعه بیشتر