مبانی نظری، حقوقی و روش‌شناختی تعارض منافع

کتاب تعارض منافع به زبان ساده

کتاب تعارض منافع به زبان ساده، ویژه کارکنان دولت

کتاب تعارض منافع به زبان ساده ویژه کارکنان دولت با محتوای آموزشی تعارض منافع برای کارکنان بخش عمومی منتشر شد. این کتاب کوتاه و مختصر با هدف آشنایی کارکنان دولت با تعارض منافع و ترویج فرهنگ مدیریت آن در دستگاه‌های دولتی تالیف شده است. سازمان انتشارات جهاد دانشگاهی تهران این کتاب را منتشر کرده است. پشت‌نویس کتاب تعارض منافع به زبان ساده موقعیت‌های تعارض منافع در میان کارکنان دولت موجب ناکارآمدی در جریان اداری شده و ریسک فساد را افزایش می‌دهد. اما مهم‌تر از همه تعارض منافع کارکنان دولت موجب موجب افزایش بی‌اعتمادی شهروندان به نظام اداری کشور می‌شود. از ... مطالعه بیشتر

صد هفته، صد گام کوچک: مدیریت تعارض منافع برای توانمندسازی حاکمیت و جامعه

انتشار خبرنامۀ هفتگی مدیریت تعارض منافع با صدمین شماره در دورۀ فعلی خود پایان می‌پذیرد. این خبرنامه از تیر ۱۳۹۹ بر اساس نیاز به فعالیت ترویجی و تقویت ادبیات نظری-تحلیلی حول مدیریت تعارض منافع در محافل علمی و سیاستگذاری و شناسایی و تقویت شبکه‌ای از افراد دغدغه‌مند برای حل این معضل ملی شکل گرفته و منتشر شد. ایدۀ اصلی در پیگیری موضوع تعارض منافع در مرکز توانمندسازی حاکمیت و جامعه این بوده که برخلاف رویکردی که به مدیریت تعارض منافع به مثابه امری اداری-حاکمیتی صرف نگریسته و با راهکارهایی از همین خاستگاه درصدد حل و فصل موضوع است (راهکارهایی که ... مطالعه بیشتر

گفتگوی اجتماعی برای معضل تعارض منافع بالقوه در اصناف

  در سالیان اخیر به طور مکرر، مسئلۀ تعارض منافع اصناف و گروه‌های حرفه‌ای به عنوان یکی از علل بروز ناکارآمدی و نارضایتی در استفاده از نیروی انسانی متخصص کشور به سبب انحصار اصناف موضوع بحث بوده است. در همین خبرنامه نیز این موضوع در موارد متعدد مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. در هفتۀ اخیر بحث افزایش ظرفیت دانشجویان پزشکی و دندانپزشکی بار دیگر به بروز مناقشه در این زمینه حول صنف پزشکان انجامید. از یک سو در برخی اندیشکده‌ها و به تبع آن در مجلس و شورای عالی انقلاب فرهنگی، بحث تعارض منافع پزشکان به عنوان مانع ... مطالعه بیشتر

تعارض منافع: از ساخت اداری تا عرصۀ عمومی

در میان فیلسوفان و نظریه‌پردازان اجتماعی معاصر، یورگن هابرماس، نظریه‌پرداز به‌جای‌مانده از مکتب انتقادی (فرانکفورت) از معدود کسانی است که پل زدن میان نظام هنجاری، اخلاق، واقعیت و قانون را در کانون نظریه‌پردازی خود قرار داده است. میان واقعیت‌ها و هنجارها: مشارکتی در نظریه‌ی گفتمان دموکراسی و قانون (۱۹۹۲) عنوان کتابی است از این نظریه‌پرداز شهیر که یک دهه پس از کتاب معظم نظریۀ کنش ارتباطی نگاشته شده است. فراهم آوردن بنیاد هنجاری برای قانون مشروع از ایده‌های نسبتاً دیرپای هابرماس است که در این کتاب از زاویۀ جدیدی مورد بحث قرار گرفته است. اگر بخواهیم نظرات هابرماس در این ... مطالعه بیشتر

تعارض منافع مربوط به حقوق مدیران و هیئت‌مدیره

اولین موضوعی که در حوزه تعارض منافع شرکت‌ها بحث می‌شود تعیین حقوق هیئت‌مدیره یا مدیران است بخصوص زمانی که آن‌ها خود پاداش‌هایشان را تنظیم کنند. هرچند برای مدیریت این موقعیت راهکارهایی همچون تعیین پاداش بر اساس نمودارهای عملکردی یا سود شرکت پیشنهادشده است اما این راهکارها نیز مشکل تعارض منافع را حل نمی‌کنند زیرا ممکن است اعضای هیئت‌مدیره برای کسب سود بیشتر دارایی‌ها را بیش‌ازحد و بدهی‌ها را کمتر از حد ارزیابی کنند. قاعده گذاری در مورد حقوق مدیریت و هیئت‌مدیره چگونه انجام شود؟ همان‌طور که گفتیم در غیاب حوزه‌های قضایی عموماً این مدیران هستند که برای خود پاداش تعیین ... مطالعه بیشتر

حادثۀ ریزش ساختمان متروپل و تعارض منافع سازمانی

در دو هفتۀ اخیر و در پی فاجعه ریزش ساختمان متروپل در آبادان، موضوع تعارض منافع دستگاه‌های مسئول در امر ساخت‌وساز به ویژه شهرداری به مبحث داغی در فضای عمومی بدل شده است. هم تعداد زیادی از نمایندگان مجلس، نمایندگان اصناف و تشکل‌های حرفه‌ای و نمایندگان شوراهای شهر در این زمینه اظهارنظر کرده‌اند و هم در فضای مجازی به ویژه توئیتر، کاربران به طور مکرر بر دخیل بودن تعارض منافع در این حادثه تاکید دارند. عمدۀ اظهارنظرها نیز حول تاکید بر نقش تعارض منافع شهرداری آبادان در این زمینه است؛ موضوعی که به ویژه پس از مصاحبۀ دو هفته پیش ... مطالعه بیشتر

تعارض منافع در داوری سرمایه‌گذاری بین‌المللی

«تعارض منافع در داوری سرمایه‌گذاری بین‌المللی» توسط آگوست راینیش و کریستینا نهر نگاشته شده و در کتاب «تعارض منافع در حکمرانی جهانی، دولتی و شرکتی» آمده است. راینیش استاد حقوق بین‌الملل عمومی دانشگاه وین است و نهر در وزارت اقتصاد، خانواده و جوانان کشور اتریش مشغول به کار است. نویسندگان در این مقاله «ابتدا معیارهای قانونی قابل اجرا برای تعیین تعارض منافع احتمالی در حکمیت سرمایه‌گذاری با تمرکز بر کنوانسیون مرکز بین‌المللی حل و فصل اختلافات سرمایه‌گذاری (ICSID) و قوانین داوری ICSID و همچنین با در نظر گرفتن قوانین داوری آنسیترال (کمیسیون حقوق تجاری سازمان ملل) را ارائه می‌دهند. سپس ... مطالعه بیشتر

اعلام وصول لایحه مدیریت تعارض منافع، گامی به پیش

اخیراً اتفاق امیدوارکننده و مثبتی در حوزه قانونگذاری برای مدیریت تعارض منافع رخ داد که درس‌های زیادی برای نظام حکمرانی ایران دارد که اجمالاً می‌توان آن را ارجحیت کارشناسی بر شتابزدگی و سیاست‌زدگی نامید. برای تشریح این اتفاق مثبت ناگزیر از بیان مقدمه‌ای در مورد روند قانونگذاری برای مدیریت تعارض منافع در ایران هستیم. چنانکه می‌دانیم تعارض منافع به عنوان یکی از علل اصلی بروز ناکارآمدی در سیستم اداری و فساد و اتلاف بودجه، از میانۀ دهۀ ۱۳۹۰ مورد توجه طیف وسیعی از سیاستمداران ایران قرار گرفت. از همین زمان کوشش‌هایی برای مطالعات تطبیقی در این زمینه و همچنین ایجاد ... مطالعه بیشتر

ظرفیت نظریه توانمندسازی حاکمیت و جامعه در مدیریت تعارض منافع

تعارض منافع عارضه‌ای برای حاکمیت و دستگاه اداری است که به دلیل توجه دیرهنگام به آن، از حد عارضه فراتر رفته و به یک بحران فراگیر تبدیل‌شده است. مسائلی که خصلت بحرانی می‌یابند، به همان نسبت نیز پیچیده می‌شوند. دیگر با تحلیل‌هایی که به یک عامل تکیه و تأکید می‌کنند یا مسئله را از یک زاویه می‌نگرند قابل‌فهم نیست و باید رویکرد جامع‌تری نسبت به آن‌ها در پیش گرفت. تعارض منافع منشأ اتلاف بودجه و اختلال و ناکارآمدی و بروز فساد در سیستم اداری و حکومتی است. اما همچنین در جامعه (اقتصاد بخش خصوصی، جامعه مدنی) و گروه‌های اجتماعی نظیر ... مطالعه بیشتر

تعارض منافع در هیئت‌های جهانی نظارت بر حقوق بشر

میشل داوالا نویسنده مقاله «تعارض منافع در هیئت‌های جهانی نظارت بر حقوق بشر» از دانشجویان دکتری بخش حقوق بین‌الملل و اروپا در دانشگاه ماساریک کشور جمهوری چک است. وی در این مقاله که در کتاب «تعارض منافع در حکمرانی جهانی، دولتی و شرکتی» منتشرشده است، به «بررسی قوانین حاکم بر تعارض منافع در هیئت‌های ناظر بر تعهدات و منشور حقوق بشر در سازمان ملل می‌پردازد.» (داوالا، ۱۳۹۹: ۱۶۲) این مقاله مبتنی بر این ایده است که قوانین مربوط به تعارض منافع در این هیئت‌ها بسنده نیستند و باید از استقلال و بی‌طرفی هر چه بیشتر این هیئت‌ها دفاع کرد. بر ... مطالعه بیشتر

تصویب قانون مدیریت تعارض منافع و موانع پیش رو

قانونگذاران تلاش‌هایی برای مدیریت تعارض منافع در این چند سال اخیر انجام داده‌اند اما تاکنون قانون جامع موردنظر دولت و مجلس به تصویب نرسیده است. لایحه دولت به دلیل اینکه توسط مجلس اعلام وصول نشده به سرانجام نرسیده است. اما اینکه چرا طرح مجلس تاکنون به تصویب نهایی نرسیده است عوامل متعددی می‌تواند نقش داشته باشند که در ادامه به بررسی این عوامل پرداخته می‌شود. طرح ابتدایی مجلس با ارائه یک متن ساده آغاز گردید. این متن از پشتوانه کارشناسی شایسته در سطح تصویب یک قانون به‌ویژه قانونی در این طراز برخوردار نبوده است. همین امر موجب شده است در ... مطالعه بیشتر

تعیین حدود مقررات تعارض منافع

مقاله گوزتا استاد حقوق عمومی دانشگاه رم درباره تعارض منافع متشکل از پنج بخش است. در بخش اول مفهوم تعارض منافع در بخش دولتی بررسی‌شده است. در بخش دوم، نحوه مواجهه نظام‌های حقوقی با مسئله تعارض منافع توصیف‌شده و در بخش سوم، نظری به شکست مقررات حقوقی شده است و در بخش چهارم، برخی فرصت‌های ممکن برای کاربست استانداردهای اخلاقی مطرح‌شده است. تعارض منافع در بخش دولتی از نظر گوزتا هم از یک دیدگاه کلی و هم از یک چشم‌انداز حقوقی، تعارض منافع را – خواه در بخش دولتی و خواه در بخش خصوصی- می‌توان به‌عنوان موقعیتی تعریف کرد که ... مطالعه بیشتر

تنظیم تعارض منافع در محیط‌های چالش آفرین

نویسنده کتاب «تنظیم تعارض منافع در محیط‌های چالش آفرین»  کوئنتین رید مشاوری مستقل در زمینه مبارزه با فساد است و در زمینه فساد و تعارض منافع به‌ویژه در حوزه تأمین مالی فعالیت‌های سیاسی کتاب‌ها و مطالب زیادی به رشته تحریر درآورده است. نویسنده در این کتاب به استراتژی‌های ضد فساد در کشور آذربایجان و عوامل ناکامی این استراتژی‌ها پرداخته است. باوجودآنکه آذربایجان قوانین و شیوه‌نامه‌های متعددی مانند آئین‌نامه اخلاقی کارمندان دولتی، پیش‌نویس قانون تعارض منافع و قانونی در مورد اظهارات مالی مقامات دولتی را وضع کرده است اما این قوانین و مقررات چندان تأثیری نداشته یا با موانعی نظام‌مند در ... مطالعه بیشتر

مدیریت تعارض منافع به عنوان رکن توسعه

تعارض منافع ممکن است در دو سطح فردی و سازمانی رخ دهد. تعارض در سطح فردی ناظر بر موقعیت‌ها و دوراهی‌های انتخاب کارکنان اداری و مدیران سیاسی است. چنانچه منافع شخصی (اعم از مادی یا نمادین) منجر به تحت تأثیر قرار گرفتن ایفای وظیفه حرفه‌ای و تعهد به منافع عمومی شود، با تعارض منافع در سطح فردی مواجه هستیم. انتخاب منفعت شخصی در این موقعیت نمودی از فساد و تخلف اداری است. پیامدهای تعارض منافع فردی در خلق فساد، منجر به تضعیف اعتماد مردم به سلامت دستگاه‌های اداری و کارکنان آن‌ها، بروز تبعیض‌های ناروا و همچنین ایجاد فقر و بی‌عدالتی ... مطالعه بیشتر

جدی گرفتن تعارض منافع در قانون شرکت‌ها

رشید باهار و انتوان موراند در مقاله «جدی گرفتن تعارض منافع در قانون شرکت‌ها- قوانینی که به‌طور مستقیم و غیرمستقیم به مسئله‌ی کارگزار مربوط می‌شوند» به موضوع تعارض منافع در قانون شرکت‌های سهامی در سوئیس می‌پردازند و همچنین درباره قوانین اداری که مربوط به تعارض منافع و توصیه‌های اصلاح آن نوشته‌اند. سهامداران، مدیریت شرکت‌ها را به سرپرستان و مدیران متخصص واگذار می‌کنند که ایجاد تعارض منافع می‌کند زیرا سهامداران می‌دانند که مدیران متخصص ممکن است تنها به فکر سرمایه‌گذاران نباشند. از سوی دیگر سهامداران کنترل‌کننده می‌توانند ناظر بر نحوه مدیریت باشند اما بازهم ممکن است سود شرکت به سمت اقلیتی ... مطالعه بیشتر

نگاه سند تحول دولت به تعارض منافع: چالش یا راه‌حل؟

در ابتدای هفته گذشته نخستین ویرایش سند تحول دولت مردمی که با کوشش چندماهه جمعی از نخبگان تنظیم گردیده، منتشر شد. به گفته سخنگوی دولت، در سند تحول تلاش شده مسائل و چالش‌های اصلی کشور احصاء و پس از انجام اولویت‌بندی‌ها، اقدامات لازم برای اجرای آن‌ها اتخاذ و درنهایت، میزان پیشرفتِ برنامه‌های پیش‌بینی‌شده به‌طور منظم گزارش شود. سند تحول دولت مردمی متشکل از ۳۷ موضوع کلان در ۹ فصل تنظیم‌شده است. در بعضی از مباحث کلان این سند به موضوع تعارض منافع و مدیریت آن اشاره‌شده که شامل موقعیت‌های تعارض منافع فردی و سازمانی است؛ اما، درمجموع به موقعیت‌های تعارض ... مطالعه بیشتر

مروری بر راهکارهای مدیریت تعارض منافع و نقد شیوه‌های مرسوم

تجارب کشورها در راهکارهای مدیریت تعارض منافع حول پنج محور نظارت، شفافیت، پاسخگویی، آگاهی‌رسانی و اقدامات قهری و جزایی قرار دارد. بااین‌حال، عموماً کشورها ترکیبی از قوانین سخت و قوانین نرم و پیشگیرانه را برای تعارض منافع در نظر می‌گیرند. همچنین ازجمله راهکارهای عمومی، تقویت صداقت در سازمان در یک فرایند از بالا به پایین است. بنا بر تحقیقات، فضای اخلاقی باید در سازمان‌ها نهادینه شود و این امر تنها با رفتار و سخنان مدیران میسر است، به‌نحوی‌که اگر رفتار فریب‌کارانه و یا غیراخلاقی مدیران زبانزد کارکنانشان باشد، امکان مدیریت تعارض منافع به‌سختی صورت می‌گیرد و نهایتاً تخلفات اداری سیر ... مطالعه بیشتر

تعارض منافع سران دولت

ایان کریستوف ریشتر به‌عنوان یک مدیر دولتی و پژوهشگر موسسه حکمرانی بازل سوئیس که تجربه حضور در ماداگاسکار را دارد در مقاله «تعارض منافع سران دولت» به این موضوع می‌پردازد که چه طور منافع تجاری رهبران سیاسی باعث ناکارآمدی در کل نظام حکمرانی می‌شود. تداوم فعالیت‌های تجاری صاحب‌منصبان دولتی مسئله‌ای مهم برای کشورهای صنعتی شده و درحال‌توسعه است. در این مقاله به وضعیت مارک راوالومانانا رئیس‌جمهور سابق ماداگاسکار می‌پردازد که همزمان یک شرکت تولیدی محصولات لبنی داشت که تعارض منافع او منجر به بحران سیاسی ۲۰۰۹ شد. ماداگاسکار چهارمین جزیره بزرگ جهان است که پس از استقلال از فرانسه در ... مطالعه بیشتر

تعارض منافع از منظر جامعه‌شناسی کنش سازمان‌یافته

ارهارد فریدبرگ استاد جامعه‌شناسی مرکز جامعه‌شناسی سازمان‌ها در موسسه مطالعات سیاسی پاریس است. وی در مقاله تعارض منافع از منظر جامعه‌شناسی کنش سازمان‌یافته که در کتاب «تعارض منافع در حکمرانی جهانی، دولتی و شرکتی» آمده است، به این مسئله می‌پردازد که در خصوص تعارض منافع «چیزی ساختاری و کلی وجود دارد که تا حدودی با شرایط کنش جمعی مرتبط است و در واقع هنگامی‌که از منظر جامعه‌شناسی کنش سازمان‌یافته (جمعی) مورد بررسی قرار می‌گیرد، به نظر می‌رسد تعارض منافع بیشتر یک پدیده شناخته‌شده است.» (فریدبرگ، ۱۳۹۹: ۶۰) وی به بررسی شرایط تعارض منافع در جامعه جدید از نظر موقعیت ساختاری ... مطالعه بیشتر

اثر واترگیت یا چرا مقررات اخلاقی دائماً در حال افزایش است؟

دنیس سن‌مارتین دانشیار گروه علوم سیاسی دانشگاه مونترال در این مقاله استدلال کرده است که بیشتر تحقیقات رشته علوم سیاسی که به افزایش مقررات اخلاقی پرداخته‌اند، تمرکزشان به‌شدت جامعه‌محور بوده است. وی به‌عنوان یک اصلاحیه رویکردی را معرفی کرده است که در آن روندهای علّی تا کنونی وارونه می‌شوند. این رویکرد حاکی از آن است که خود قوانین اخلاقی بخشی از علت افزایش مداوم ممنوعیت‌های اخلاقی در سیاست به شمار می‌آیند. سپس به‌طور مختصر تشریح کرده است که برخی از اثرات بازخوردی بالقوه به‌واسطه قوانین اخلاقی پدید می‌آیند. بیشتر مطالعاتی که پیرامون موضوع اصلاح اخلاقی صورت گرفته‌اند، معتقدند که اصلاح ... مطالعه بیشتر