انضباط مالى و شفافيت بودجه

حساب خزانه واحد گامی در جهت اصلاحات اقتصادی

وضعیت اجرای حساب واحد خزانه در ایران

وضعیت اجرای حساب واحد خزانه که بر اساس قانون بودجه باید از فروردین ۱۴۰۱ اجرا می‌شد در حال حاضر چگونه است؟ این ابزار چه کمک‌هایی به دولت می‌کند و چگونه می‌توان آن را بهبود بخشید؟ تا چه میزان انتقاداتی که به این ابزار و اجرای آن در ایران می‌شود درست است؟ این یادداشت سیاستی به عملکرد حساب واحد خزانه و الزامات اجرای درست آن در ایران می‌پردازد. متن کامل یادداشت سیاستی در قالب فایل PDF در انتهای این یادداشت قابل دسترس است. حساب واحد خزانه چیست و چه اهدافی دارد؟ بنابر تعریف صندوق بین‌المللی پول یک نظام حساب واحد خزانه ... مطالعه بیشتر

شناسه‌گذاری؛ ملاحظات و راهبردها (بخش اول)

همان‌طور که برای بسیاری از مفاهیم فیزیکی و انتزاعی در دنیای واقعی یک معرف مانند اسم وجود دارد، در استفاده از سیستم‌های اطلاعاتی نیز ضروری‌ست تا هویت موجودیت‌های مختلف با استفاده از یک معرف مشخص شده تا در ارجاعات بعدی به آن موجودیت از همان معرف استفاده شود. اما به‌منظور بناگذاری شناسه‌ای جدید لازم است تا هنگام انتخاب و راه‌اندازی سیستم شناسه‌گذاری، الزامات مرتبط با نیازهای ما از شناسه‌گذاری مورد توجه قرار گرفته و رعایت شوند. مقدمه‌ای از شناسه‌گذاری شناسه عبارتی است که هویت یک موجودیت یا گروهی از موجودیت‌ها را مشخص می‌کند. این موجودیت می‌تواند شیئی فیزیکی و یا ... مطالعه بیشتر
بودجه و طبقه بندی آن بر اساس استانداردهای بین المللی

کشور با استاندارد آمارهای مالی دولت (GFS2014) چقدر فاصله دارد؟

مقدمه بودجه به عنوان آینه تمام‌نمای نحوه اداره یک کشور، داده‌های ریز و درشت بسیاری را در خود جای می‌دهد. طبقه‌بندی داده‌ها در شفافیت بودجه بسیار اثرگذار است. یک طبقه‌بندی صحیح و مناسب مانند آنچه در راهنمای GFS وجود دارد، پیشنیاز رصدپذیری و در نهایت انضباط مالی دولت‌ها است. چون اگر طبقه‌بندی بودجه به درستی انجام شود می‌تواند یاری‌گر دولت در تحلیل سیاست‌ها و عملکرد آن باشد و هر گونه انحراف از تخصیص بهینه منابع را به ما نشان دهد. در این بین طبقه‌بندی‌ اقتصادی و  هزینه‎ها و درآمدها و طبقه‌بندی وظیفه‌ای مخارج دولت بسیار مهم‌ هستند. در این راستا ... مطالعه بیشتر

مروری بر تغییرات ردیف‌های بودجه‌های سالیانه کشور و آسیب‌های آن

در لایحه بودجه سال ۱۴۰۱ تعداد ردیف‌های بودجه به‌شدت کاهش‌یافته است. با توجه به این‌که در دولت محمود احمدی‌نژاد نیز این تجربه صورت گرفته است و در طول سال‌ها نیز کاهش یا عدم کاهش ردیف‌های بودجه از موضوعات موردبحث برخی کارشناسان و سیاست‌گذاران بوده است، در این یادداشت تلاش شده است تغییرات اخیر در این زمینه با جزئیات بیشتری بررسی‌شده و به برخی از جنبه‌های مثبت و منفی آن اشاره شود. یکی از جداولی که در سندهای لایحه و قانون بودجه سنواتی منتشر می‌شود جدول اعتبارات هزینه‌ای دستگاه‌های اجرایی است که معمولاً ذیل جدول شماره ۷ ارائه می‌شود. در این ... مطالعه بیشتر

استاندارد GLEIF و اهمیت شناسه‌گذاری سازمانی در بودجه

بودجه هر کشور مطابق با شرایط مختص به خود دارای طبقه‌بندی‌های متفاوتی است. طبقه‌بندی سازمانی در کنار طبقه‌بندی‌های اقتصادی، درآمدی و جغرافیایی یکی از طبقه‌بندی‌های حائز اهمیت است. چرا که به‌موجب آن به هر سازمان یک شناسه یکتا اختصاص می‌یابد تا دنبال کردن فعالیت‌های بودجه‌ای آن سازمان میسر باشد. گلیف استانداردی بین‌المللی برای شناسه گذاری موجودیت‌های حقوقی است که شناسه گذاری اجزاء دولت عمومی را نیز شامل می‌شود. در ابتدای این یادداشت اهمیت وجود شناسه یکتای سازمانی موردبحث قرارگرفته و سپس به استاندارد گلیف به‌عنوان یکی از استانداردهای شناسه‌گذاری و تجارب چند کشور در استفاده از شناسه سازمانی در فهرست ... مطالعه بیشتر
آمارهای مالی دولت

معرفی آمارهای مالی دولت (GFS) و کاربردهای آن

  با توجه به جایگاه بی‌بدیل دولت‌ها در اقتصاد و افزایش انتظارات شهروندان از آنها در دهه‌های اخیر، تدوین بودجه و گردآوری آمارهای مالی دولت از اهمیت بیش‌تری برخوردار شده است. امروزه دولت‌ها علاوه بر بازتوزیع درآمد و ثروت و ارائه کالاها و خدمات بطور رایگان یا با هزینه کم، نقش‌های عمده دیگری را نیز بر عهده دارند؛ از جمله: تنظیم و تثبیت فعالیت‌های اقتصادی از طریق نهادهای نظارتی یا صدور قوانین و مقررات و کنترل شرکت‌های مالی و غیر مالی ارائه‌دهنده طیف وسیعی از کالاها و خدمات به قیمت بازار در اقتصاد و … با توجه به نقش بزرگ ... مطالعه بیشتر
شفاف سازی شهرداری

شهرداری شیشه‌ای

گفتگوبا دکتر بهاره آروین – نماینده شورای پنجم شهر تهران شورای پنجم شهر تهران با شعار شهرداری شیشه‌ای و ایجاد شفافیت در اداره شهر تهران بر سر کار آمد و در این راستا اقدامات درخور توجهی به انجام رساند. یکی از اقدامات این دوره شورا تلاش برای شفاف سازی بودجه شهرداری و تراکنش‌های شهرداری تهران و واحدهای تابعه بود که علی‌رغم پیگیری‌های فراوان به نتیجه نهایی نرسید. در ادامه مجموعه مصاحبه‌های «جعبه سیاه» با موضوع انضباط مالی و شفافیت بودجه که توسط اکوایران با همکاری مرکز توانمندسازی حاکمیت و جامعه جهاد دانشگاهی تهیه شده است، در این قسمت پای صحبت‌های ... مطالعه بیشتر
خزانه‌داری کل

تاریخ تحولات خزانه‌داری در ایران (۱۲۹۰-۱۳۲۱)

پس از برکناری شوستر از ریاست خزانه‌داری کل، موسیو مرنارد با برخورداری از اختیارات تامه و انتصاب دائمی به‌جای او نشست. در این دوره، روند اصلاحات نظام مالیه به سستی گرایید و بسیاری از اقدامات شوستر کنار گذاشته شدند. مرنارد در دوره فعالیت خود شیوه‌های جدیدی را برای تشخیص و گردآوری مالیات به کار گرفت. او تعداد زیادی از کارشناسان مالی بلژیکی را به استخدام درآورد. او تشکیلات ادارات سبعه استیفایی را به علت فقدان کارایی آن منحل کرد. او دفاتر جزوجمع (مالیاتی) را به اداره مالیات مستقیم منتقل و در امور آن تمرکز ایجاد نمود. اداره محاسبات در این ... مطالعه بیشتر
اصلاحات در نظام مالیه

اصلاحات نظام مالیه و تأسیس خزانه‌داری کل در ایران

گسترش روابط ایران با غربیان در دوره قاجار و ورود بی‌رویه کالاهای اروپایی به کشور موجب خروج نقدینگی و تراز بازرگانی منفی شد. بی‌پولی دولت در تأمین هزینه‌های واردات و خزانه خالی آن دولتمردان را به سمت اجرای اصلاحات در حوزه اقتصادی وادار کرد. اصلاحات در نظام مالیه کشور به‌صورت جدی توسط امیرکبیر صورت گرفت. او با هدف افزایش درآمدهای دولت و اخذ منظم عایدات و مالیات ایالات، دریافت مالیات را از کنترل حاکمان محلی خارج کرد و تحت نظارت مستقیم خود درآورد. او کشور را به شش حوزه مالیاتی تقسیم نمود و هیئتی را برای رسیدگی به میزان عواید ... مطالعه بیشتر
انضباط مالی و شفافیت

حمایت اجتماعی و شفافیت بودجه

  در ادامه مجموعه برنامه‌های جعبه سیاه با موضوع انضباط مالی و شفافیت بودجه که با همکاری مشترک اکو ایران و مرکز توانمندسازی حاکمیت و جامعه جهاد دانشگاهی تهیه می‌شود، در این قسمت برای بررسی اثر انضباط مالی و شفافیت بر کارآمدی سیاست‌گذاری حمایتی و رفاهی با دکتر احمد میدری اقتصاددان و معاون رفاه وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی مصاحبه کرده‌ایم. امکان رصد نحوه هزینه‌کرد بودجه و تحلیل داده‌های حاصل از این رصد می‌تواند ابزار مناسبی برای سیاست‌گذاری جهت تخصیص بهینه منابع حمایتی دولت به نیازمندترین افراد جامعه فراهم کند و با به تصویر کشید سهم فقرا از بودجه ... مطالعه بیشتر
اقتصاد سیاسی مجلس

مجلس و اقتصاد سیاسی بودجه

  مجلس یکی از نهادهای تأثیرگذار و شاید به لحاظ اختیارات قانونی از مهمترین نهادهای تأثیرگذار بر انضباط مالی و شفافیت بودجه است. مجلس هم به لحاظ قوانین متعددی که در این زمینه تصویب کرده و خلاءهای قانونی که همچنان در مورد آنها اقدامی نکرده است و هم به لحاظ تصمیماتی که در فرآیند تصویب و نظارت بر بودجه دارد، نقش مهمی در مدیریت مالیه عمومی کشور ایفا می‌کند و بی‌گمان در کاستی‌های اساسی و نیز پیشرفت‌های تدریجی در این زمینه سهم بزرگی دارد. اکوایران با همکاری مرکز توانمندسازی حاکمیت و جامعه جهاد دانشگاهی، در این قسمت از مجموعه برنامه‌های ... مطالعه بیشتر
استقرار حساب واحد خزانه

چالش‌های پیش روی تمرکز حساب‌های دولتی نزد بانک مرکزی

یکی از زیرساخت‌های مهم برای ایجاد انضباط مالی و شفافیت بودجه استقرار حساب واحد خزانه است که امکان رصد و نظارت بر همه تراکنش‌های دولتی و برنامه‌ریزی و سیاست‌گذاری بر اساس آن و وصول درآمدهای دولت بدون رسوب آن‌ها در حساب‌های بانکی دستگاه‌ها را فراهم می‌سازد. عدم شفافیت، رسوب حساب‌های دولتی و فسادهای مترتب از آن، کاغذی بودن برخی از روال‌های خزانه، عدم امکان نظارت بر خط خزانه بر گردش مالی دستگاه‌ها و همچنین تشدید رفتار رانت جویی دستگاه‌ها و بانک‌ها از معایب عدم تجمیع حساب‌های دولتی نزد خزانه است. روال قبلی قانون و عدم تجمیع حساب‌ها نزد خزانه دارای ... مطالعه بیشتر
دیوان محاسبات شهری

دیوان محاسبات شهری و پایش عملکرد در شورای شهر تهران

در اولین قسمت از مجموعه انضباط مالی و شفافیت بودجه با آقای دکتر مجید فراهانی عضو شورای شهر پنجم تهران در خصوص انضباط مالی و اقدامات شهرداری از جمله دیوان محاسبات شهری مصاحبه شده است. یکی از مهم‌ترین وظایف شورای شهر بر اساس قانون مسئله نظارت مالی و پایش عملکرد شهرداری است. ایجاد معاونت محاسبات و پایش عملکرد در شورای شهر تهران گام نخست برای دست‌یابی در جهت رصد اجرای بودجه‌های سنواتی شهری است. مهم‌ترین مشکل در پایش عملکرد شهرداری تهران؛ گستردگی حوزه عمل و تنوع فرآیندهای داخلی است که منجر به اتلاف بخش عمده‌ای از منابع مالی شهر برای ... مطالعه بیشتر
خزانه‌داری در ایران

روایتی از شکل‌گیری و تحولات خزانه‌داری در ایران

طلیعه اصلاحات نخستین اقدام جهت نوسازی نظام مالیه ایران توسط نمایندگان مجلس دوم شورای ملی برداشته شد. آن‌ها به‌منظور دست یافتن به این هدف مستشاران مالی آمریکایی به ریاست مورگان شوستر را به استخدام در آوردند. شوستر به‌عنوان خزانه‌دار کل ایران مأموریت خود را در سال ۱۲۹۰ ش. آغاز کرد. نمایندگان دموکرات مجلس برای حمایت از او قانونی را به تصویب رساندند که طبق آن اختیارات کامل امور مالیه به او واگذار می‌شد.[۱] او پس از به‌دست گرفتن امور خزانه‌داری در ایران تغییرات چشمگیری در وظایف، اختیارات و تشکیلات آن به وجود آورد. بر اساس قانون مذکور، خزانه‌داری کل دارای ... مطالعه بیشتر
طبقه‌بندی بودجه

کم‌گویی‌های بودجه در ایران

همان‌طور که در اینفوگرافی مشاهده می‌شود با به‌کارگیری استانداردهای بین‌المللی در طبقه‌بندی بودجه اطلاعات مهمی مانند مخارج دولت در زمینه حمایت اجتماعی که به‌صورت مزایای بیکاری، تأمین هزینه‌های مسکن، انواع بیماری و ناتوانی شهروندان، مزایای مرتبط با خانواده و فرزندان، سالمندان، بازماندگان و دیگر موارد مرتبط با پوشش محرومیت‌های اجتماعی هرساله ثبت و ضبط و گزارش می‌شود اما این اطلاعات به دلیل عدم به‌کارگیری صحیح استاندارد بین المللی  COFOG(طبقه‌بندی وظایف دولت) در کشور به‌سختی قابل جمع‌آوری و تحلیل هستند. همچنان که اطلاعات مهمی مانند مخارج دولت در زمینه آموزش به تفکیک هفت سطح طبقه‌بندی استاندارد بین‌المللی آموزش (ISCED) یعنی آموزش‌های ... مطالعه بیشتر
شفافیت بودجه ایران- مرکز توانمندسازی حاکمیت و جامعه

شفافیت بودجه ایران

شفافیت بودجه یکی از ارکان کلیدی اصلاحات نهادی و ساختاری بودجه کشور است. متأسفانه تابه‌حال تصویری روشن از عملکرد دولت در این بخش در دسترس نبوده است. اندیشکده سیاست‌گذاری اقتصادی تهران با همکاری سایر مراکز پژوهشی، با استفاده از پیمایش «بودجه باز» مبادرت به‌اندازه گیری شفافیت بودجه ایران کرده است. بر اساس مطالعات اندیشکده سیاست‌گذاری اقتصادی تهران (نادری،۱۳۹۹)، میزان شفافیت بودجه ایران بر اساس روش‌شناسی سازمان بین‌المللی همکاری‌های بودجه‌ای (IBP) در سال ۲۰۱۷ در گروه «اطلاعات حداقلی» قرار می‌گیرد. امتیاز ایران ۲۹ و رتبه ۸۴ را از میان ۱۱۷ کشور دارد، درحالی‌که سطح مناسب امتیاز شفافیت بودجه از ۶۱ تا ... مطالعه بیشتر
اصلاحات مدیریت مالیه عمومی

اصلاحات مدیریت مالیه عمومی

دو رویکرد کلی در نحوه اصلاحات مدیریت مالیه عمومی وجود دارد. اولین رویکرد با «دیدگاه منطقی» بیانگر این است که سازمان‌ها برای داشتن عملکرد بهتر به دنبال اصلاحات هستند. این دیدگاه به این معنی است که اصلاحات در سازمان‌ها ناشی از واکنش مشخص به نیازهای خاص عملکردی آن‌ها است (به‌عنوان‌مثال اصلاحات در اهداف) و موفقیت در این اصلاحات در درجه اول نیاز به ترغیب اکثر ذینفعان به حمایت از تغییر و کاستن از مخالفت ذی‌نفعان مخالف دارد. رویکرد دیگر «تقلید همسان» است که استدلال می‌کند هدف اصلی از تغییر سازمانی، عملکرد بهتر نیست بلکه مشروعیت بیشتر است. ایده اصلی در ... مطالعه بیشتر
خزانه داری و انضباط مالی

قطعه گمشده نظارت بر دخل و خرج شهر

  مجموعه مصاحبه‌هایی با موضوع انضباط مالی و شفافیت بودجه در برنامه جعبه سیاه تلویزیون اینترنتی اکو ایران با همکاری مرکز توانمندسازی حاکمیت و جامعه تهیه شده است که مصاحبه با دکتر مجید فراهانی عضو شورای شهر پنجم تهران اولین قسمت از این مجموعه است. اگر بودجه نتواند به انضباط مالی ختم شود، انجام وظایف حاکمیتی، هزینه بالایی برای جامعه به بار خواهد آورد. یکی از نهادهای مهمی که در سال‌های اخیر نسبت به دخل و خرج آن، حساسیت بالایی ایجاد شد، شهرداری است. از مهمترین وعده‌های شورای شهر پنجم هم ارتقای انضباط مالی در شهرداری بوده است. ایجاد سازوکار ... مطالعه بیشتر
بودجه‌ریزی عملیاتی در ایران

نگاهی انتقادی به تجربه کاربرد الگوی بودجه‌ریزی عملیاتی در ایران

پس از آن‌که بسیاری از کشورهای توسعه‌یافته تلاش کردند از ایجاد بحران‌های ناشی از تنظیم غیرواقع‌گرایانه‌ی ظرفیت‌های بودجه‌ای خود جلوگیری کنند، در بسیاری از کشورهای درحال‌توسعه نیز این بحث مطرح شد که باید تجدیدنظرهایی کلان در الگوها و سیاست‌های بودجه‌ای اتفاق بیافتد و دولت‌ها نسبت به منطق هزینه‌کردها و اعتبارات تخصیصی‌شان پاسخ‌گوتر شوند. این کشورها با پروبلماتیک‌های سیاسی و سیاست‌گذارانه‌ی بودجه‌ریزی درگیر شدند، درحالی‌که از بسیاری از ظرفیت‌های اجرایی، مالی و رفاهی کشورهای توسعه‌یافته نیز محروم بودند. آن‌ها در واقع بیش از کشورهای توسعه‌یافته باید به این واقعیت تن می‌دادند که «عدم‌تعادل» های بودجه‌ای می‌تواند موجد ظرفیت‌های تخریبی فراوانی باشد. ... مطالعه بیشتر

اهمیت طبقه‌بندی برنامه‌ای در بودجه‌ریزی مبتنی بر عملکرد

تاریخچه نظام‌های مختلف بودجه‌ریزی شناخت و درک نظام‌های مختلف بودجه‌ریزی، مستلزم شناسایی تحولاتی است که برای پاسخگویی به آن‌ها، نظام‌ها و سامانه‌های مختلف بودجه‌ریزی طراحی و اجرا شده‌اند. با مطالعه تاریخ تکامل سامانه‌های بودجه‌ای، سه مرحله را می‌توان در آن تمیز داد. مرحله اول، که از اوایل دهه ۱۹۲۰ در آمریکا آغاز شد، نقش کنترل‌کننده بودجه را وظیفه اصلی آن به شمار می‌آورد. بدین منظور لازم است که در اسناد بودجه مشخص شود که اعتبارات در چه محلی و به چه میزان هزینه می‌شود و سپس نظارت شود که میزان اعتبارات هزینه‌شده از اعتبارات مصوب تجاوز ننماید و یا محل ... مطالعه بیشتر