کارشناس ارشد سیستم‌های کلان
کارشناس پژوهشی مرکز توانمندسازی حاکمیت و جامعه
بودجه هر کشور مطابق با شرایط مختص به خود دارای طبقه‌بندی‌های متفاوتی است. طبقه‌بندی سازمانی در کنار طبقه‌بندی‌های اقتصادی، درآمدی و جغرافیایی یکی از طبقه‌بندی‌های حائز اهمیت است. چرا که به‌موجب آن به هر سازمان یک شناسه یکتا اختصاص می‌یابد تا دنبال کردن فعالیت‌های بودجه‌ای آن سازمان میسر باشد. گلیف استانداردی بین‌المللی برای شناسه گذاری موجودیت‌های حقوقی است که شناسه گذاری اجزاء دولت عمومی را نیز شامل می‌شود. در ابتدای این یادداشت اهمیت وجود شناسه یکتای سازمانی موردبحث قرارگرفته و سپس به استاندارد گلیف به‌عنوان یکی از استانداردهای شناسه‌گذاری و تجارب چند کشور در استفاده از شناسه سازمانی در فهرست حساب‌ها (Chart of Accounts) پرداخته‌شده است. فهرست حساب‌ها، فهرستی سازمان‌یافته و کدگذاری شده از تمام حساب‌های منحصربه‌فردی است که برای ثبت تراکنش‌ها مورداستفاده قرار می‌گیرند. فهرست حساب‌ها امکان طبقه‌بندی، ثبت و گزارش‌دهی اطلاعات مربوط به تراکنش‌ها و رویدادهای مالی واحدهای تغذیه‌کننده از بودجه را به شیوه‌ای نظام‌مند فراهم می‌کند و به همین دلیل عنصر مهمی از چارچوب مدیریت مالی عمومی محسوب می‌شود.
اهمیت شناسه یکتای سازمانی
در کنار طبقه‌بندی‌های اقتصادی (هزینه و یا درآمد)، وظیفه‌ای، جغرافیایی و سایر طبقه‌بندی‌های ممکن، وجود طبقه‌بندی سازمانی بودجه امکان پاسخگویی سازمان دریافت‌کننده ردیف بودجه را فراهم می‌کند و هم‌چنین می‌تواند در تلفیق گزارش‌دهی مالی مورداستفاده قرار گیرد. در دولت سازمان‌های مختلفی مانند وزارتخانه‌ها، مؤسسات و سایر نهادهای انجام دهنده وظایف حاکمیتی وجود دارند که از دولت بودجه دریافت می‌کنند و ممکن است خود دارای نهادهای سازمانی وابسته باشند. وجود طبقه‌بندی سازمانی و به‌تبع آن تخصیص شناسه یکتا به هر دستگاه، به سازمان‌دهی و یکپارچگی بودجه کمک می‌کند، به‌گونه‌ای که تمام دستگاه‌های دریافت‌کننده بودجه قابل‌شناسایی، و رصد فعالیت بودجه‌ای آن‌ها و هم‌چنین نهادهای سازمانی تحت کنترلشان از طریق این شناسه یکتا در طول زمان ممکن خواهد شد. در اختیار داشتن شناسه یکتای سازمانی در کنترل بودجه و گزارش‌دهی به دولت کمک می‌کند. صندوق بین‌المللی پول برای کنترل، مدیریت و گزارش‌دهی بودجه دولتی سه طبقه‌بندی اصلی را پیشنهاد داده که یکی از آن‌ها طبقه‌بندی سازمانی است. نقش این طبقه‌بندی در زمینه کنترل بودجه به‌وسیله شناسایی نهاد مسئول مدیریت منابع تخصیص‌یافته جهت اجرایی کردن اهداف سیاستی مشخص؛ رصد و مدیریت استفاده‌ی نهادها از بودجه؛ و پاسخگو نگه‌داشتن نهادها برای پایبندی به اهداف سیاستی ایفا خواهد شد. در زمینه گزارش‌دهی، شناسه یکتای سازمانی علاوه بر ارائه اطلاعات مالی دولت در سطح گزارش فردی (برای هر سازمان/دستگاه) مرتبط با نیازهای سیاست‌گذاران و مدیران دولتی، پایبندی به قواعد و استانداردهای گزارش‌دهی بین‌المللی را تضمین می‌کند. از شناسه سازمانی می‌توان در فهرست حساب‌ها (Chart of Accounts, CoA) استفاده کرد، به‌طوری‌که نهاد مسئول دریافت‌کننده بودجه در آن مشخص می‌شود. وجود شناسه یکتای سازمانی در فهرست حساب‌ها علاوه بر موارد فوق به بهینه کردن استفاده‌ی منابع مالی دولت توسط واحدها کمک می‌کند. بااین‌همه اگرچه برای ایجاد طبقه‌بندی سازمانی قاعده‌ای بین‌المللی وجود ندارد و انجام این امر به نیازهای بودجه‌ای هر کشور بستگی دارد، اما هنگامی‌که این طبقه‌بندی در یک کشور انجام شد، استفاده از استانداردهای بین‌المللی شناسه‌گذاری برای شناسه‌گذاری سازمان‌های حاکمیتی کارآمدی بیشتری خواهد داشت. در ادامه به توضیح یکی از این استانداردها که توسط بنیاد گلیف وضع‌شده است می‌پردازیم:
گلیف (GLIEF) چیست؟
پس از بحران مالی سال ۲۰۰۸، ناظران بین‌المللی پی بردند که در شناسایی طرفین تراکنش‌ها در میان بازارها، محصولات و مناطق جغرافیایی ناتوان هستند. بنیاد شناسه موجودیت قانونی جهانی (Global Legal Entity Identifier Foudation) در ژوئن ۲۰۱۴ توسط انجمن پایداری مالی (Financial Stability Board) و با همکاری کشورهای گروه ۲۰ (G20) تأسیس شد. وظیفه این بنیاد پشتیبانی از پیاده‌سازی و استفاده از شناسه موجودیت حقوقی (Legal Entity Identifier) است. این بنیاد که توسط کمیته نظارت بر مقررات (Regulatory Oversight Committee) جهت ایجاد شفافیت در بین بازارهای مالی جهانی پشتیبانی می‌شود، یک سازمان چندملیتی غیرانتفاعی است و مقر آن در بازل سوئیس قرار دارد.
گلیف شاخص جهانی شناسه موجودیت قانونی را در دسترس عموم قرار می‌دهد. این شاخص تنها منبع آنلاین جهانی ارائه‌دهنده داده‌های مرجع موجودیت قانونی با کیفیت بالا و استاندارد است. این بنیاد شبکه‌ای از سازمان‌های منتشرکننده شناسه موجودیت حقوقی را مدیریت می‌کند، به شکلی که خدمات و داده‌های مطمئنی برای شناسه‌گذاری موجودیت‌های قانونی در سطح جهانی ارائه می‌دهد. در ادامه به تعریف شناسه موجودیت قانونی و ویژگی‌های آن می‌پردازیم.
شناسه موجودیت قانونی (LEI) چیست؟
شناسه موجودیت قانونی (LEI) که به‌اختصار آن را شناسه خواهیم نامید، یک کد ۲۰ کاراکتری شامل عدد و حروف است که بر اساس استاندارد ISO-17442 و توسط سازمان بین‌المللی استاندارد[۱] به وجود آمده است. این شناسه کلید دسترسی به اطلاعات موجود در بانک داده مرجع است و شناسایی منحصربه‌فرد و شفاف مشارکت موجودیت‌های قانونی را در تراکنش‌های مالی ممکن می‌سازد. هر شناسه حاوی اطلاعاتی درباره ساختار مالکیت یک موجودیت است و به این سؤالات پاسخ می‌دهد که «هر موجودیت چیست؟» و «هر موجودیت مالک چه موجودیت‌هایی است؟».
سیستم شناسه موجودیت قانونی جهانی (Global Legal Entity Identifier System) برای شناسایی یکتا و بدون ابهام مشارکت‌کنندگان در تراکنش‌های مالی طراحی‌شده است.
استاندارد ISO 17422 مجموعه‌ای از ویژگی‌های داده‌ی مرجع موجودیت قانونی را تعریف کرده است، این ویژگی‌ها از ضروری‌ترین عناصر شناسایی موجودیت‌ها هستند. شناسه به‌خودی‌خود کدی خنثی است، به این معنا که از روی آن نمی‌توان به معنی خاصی پی برد. چهار ویژگی اساسی شناسه عبارت‌اند از:
۱- یک استاندارد جهانی است.
۲- یک شناسه یکتا است که به هر موجودیت قانونی تخصیص می‌یابد.
۳- توسط داده‌های با کیفیت بالا پشتیبانی می‌شود.
۴- یک کالای عمومی است و به‌صورت رایگان برای کاربران در دسترس است.
هنگام درخواست برای دریافت شناسه، اطلاعات در دو سطح از درخواست‌کننده دریافت می‌شوند. در سطح اول جهت درخواست تخصیص شناسه یکتا، موارد زیر حداقل اطلاعات موردنیاز هستند:
- نام رسمی موجودیت قانونی که به‌صورت رسمی ثبت‌شده است.
- آدرس ثبت شده‌ی موجودیت قانونی.
- کشورِ محل شکل‌گیری.
- کد توضیح‌دهنده نام کشور و تقسیم کشوری آن.
- تاریخ اولین تخصیص LEI؛ تاریخ آخرین به‌روزرسانی اطلاعات LEI؛ و تاریخ انقضا (در صورت وجود).
در سطح ۱، این اطلاعات در اختیار سازمان‌های منتشرکننده LEI قرار می‌گیرند.
در سطح دوم، مشخص می‌شود که هر موجودیت صورت‌های مالی خود را به کدام موجودیت ارائه می‌دهد، و یا به عبارتی کدام موجودیت فعالیت‌های مالی موجودیت موردنظر را کنترل می‌کند؟ در این شبکه اصطلاحاً به موجودیت کنترل‌کننده «موجودیت والد» و به موجودیت کنترل‌شونده «موجودیت فرزند» می‌گویند. به‌گونه‌ای که هر موجودیت والد می‌تواند دارای یک یا چند موجودیت فرزند باشد. ازآنجاکه ممکن است سازمان‌های بالادستی خود اقدام به دریافت شناسه نکنند، لذا به‌جای موجودیت‌های فرزند، اطلاعات موجودیت‌های والد از موجودیت خواستار تخصیص شناسه یکتا دریافت می‌شود. (در این سیستم هر موجودیت دارای دو والد است، یک والد نهایی که بلندمرتبه‌ترین موجودیت دریافت‌کننده صورت‌های مالی است، و یک والد مستقیم که صورت‌های مالی به آن موجودیت ارائه می‌شود)
به‌این‌ترتیب مشخص می‌شود که هر شناسه موجودیت قانونی کیست و با چه موجودیت‌هایی در ارتباط است. گلیف بر مدیریت شبکه این موجودیت‌ها تمرکز دارد. به‌گونه‌ای که با پشتیبانی کمیته نظارت بر مقررات، واحدهای عملیاتی محلی (Local Operating Units, LOUs) را جهت دریافت مشخصات از اشخاص و سازمان‌های متقاضی و ارائه شناسه یکتا به آن‌ها مدیریت می‌کند.
پس‌ازآن که اطلاعات دریافت و توسط شبکه هوشمند اطلاعات تحلیل شد، شناسه یکتا برای هر موجودیت تولید می‌شود. این شناسه شامل ۲۰ کاراکتر است که شامل حروف انگلیسی و اعداد می‌شود. چهار کاراکتر اول مربوط به ایجاد اطمینان از یکتا بودن کدها بین واحدهای عملیاتی محلی، دو کاراکتر آخر مربوط به بررسی کد شناسایی (مربوط به شبکه) و کاراکترهای میانی توسط واحدهای عملیاتی محلی هم‌جهت با سیاست‌های تخصیص پایدار و شفاف ایجاد می‌شوند.
تخصیص شناسه به واحدهای دولت عمومی
در قسمت قبل و در تعریف موجودیت والد به ارائه صورت‌های مالی اشاره شد، اما این امر شاید در مورد نهادهای سازمانی مصداق مشخصی نداشته باشد. مطابق تعریف، واحدهای نهادی دولت عمومی نیز واجد شرایط دریافت شناسه موجودیت قانونی هستند. اما شرایط این واحدها با دیگر موجودیت‌ها متفاوت است. کمیته نظارتی در ۲۲ می ۲۰۱۹ اعلام کرد که واحدهای دولتی نیز واجد شرایط دریافت شناسه هستند زیرا مادامی‌که می‌توانند به‌صورت مستقل قراردادهای قانونی ایجاد کنند، مشمول تعریف شناسه در استاندارد ISO17442 می‌شوند. پیش‌ازاین ذکر شد که واحدهای متقاضی شناسه باید واحد والد خود را (که صورت‌های مالی تلفیق‌شده را به آن ارائه می‌دهند) مشخص کنند اما کمیته مشاهده کرد که به‌طورمعمول این اتفاق در بخش دولتی رخ نمی‌دهد. به همین دلیل کمیته قلم جدیدی به‌عنوان «واحدهای دولت عمومی» ایجاد کرد که تنها مربوط به نهادهای دولت عمومی خواهد بود. این امر کمک می‌کند تا واحدهایی که والدشان مشخص نیست به بخش مربوط به خود متصل شوند. اطلاعات مربوط به این ارتباط توسط واحد متقاضی دریافت شناسه ارائه می‌شود. تعریف نهادهای دولت عمومی در این استاندارد برگرفته از تعریف سیستم حساب ملی (System of National Account, SNA) است که در ادامه به آن اشاره می‌شود.
تقسیم‌بندی بخش دولت عمومی بر اساس SNA 2008
در این سیستم، واحد سازمانی یک موجودیت اقتصادی است که توانایی نگهداری دارایی، ایجاد تعهدات و انجام فعالیت‌های اقتصادی و معاملات با دیگر واحدها را داشته باشد. از طرفی، بخش دولت عمومی شامل واحدهای سازمانی می‌شود که؛ یا نقش خود را در مسئولیت‌های سیاسی و نظارتی اقتصادی ایفا می‌کنند، یا به تولید کالا و ارائه خدمات برای افراد بر مبنایی غیر بازاری پرداخته، و یا به باز توزیع درآمد و ثروت می‌پردازند. زیر بخش‌های دولت عمومی؛ دولت‌های مرکزی، استانی و محلی، و نهادهای غیرانتفاعی کنترل‌شونده توسط دولت هستند. صندوق‌های تأمین اجتماعی می‌توانند زیربخش دولت عمومی و یا زیربخش هریک از دولت‌های مرکزی، استانی و محلی باشند. نوع تقسیم‌بندی واحدهای سازمانی در این سیستم مشابه با نظام آمارهای مالی دولت (Government Finance Statistics, GFS) است. با وجود آن که در این سیستم تعریف دقیقی از واحد سازمانی دولتی ارائه می‌شود، اما بیشترین اطلاعاتی که می‌توان از یک نهاد سازمانی به دست آورد ارتباط آن با یکی از این زیربخش‌های دولت عمومی است و به نظر می‌رسد که الزامات مربوط به طبقه‌بندی سلسله‌مراتبی نهادهای سازمانی دولت عمومی باید با توجه به نیازهای هر کشور و به‌صورت مستقل تعریف شوند. با داشتن این طبقه‌بندی، می‌توان از این استاندارد شناسه‌گذاری بیشترین بهره ممکن را برد.
در بخش اول ذکر شد که شناسه سازمانی یکی از مواردی است که می‌تواند در فهرست حساب‌های یک کشور مورداستفاده قرار بگیرد. حال که به نحوه ایجاد شناسه یکتای سازمانی مناسب پی بردیم، به تجارب بعضی از کشورها در استفاده از این شناسه در فهرست حساب‌های تعدادی از کشورها می‌پردازیم.
تجارب کشورها در استفاده از شناسه سازمانی در فهرست حساب‌ها
فهرست حساب‌ها هم برای شرکت‌ها و هم برای دولت عمومی قابل‌استفاده است. این فهرست به‌طورمعمول به‌صورت عددی کدگذاری می‌شود، به‌طوری‌که هر کد یا شناسه حاوی اطلاعات مشخصی است. ساختار این کد شامل قسمت‌های مختلفی است که بخشی می‌توانند مربوط به یکی از طبقه‌بندی‌های اقتصادی، وظیفه‌ای، سازمانی، جغرافیایی و سایر طبقه‌بندی‌ها باشد. در ادامه نمونه‌هایی از استفاده‌ی شناسه یکتای سازمانی در فهرست حساب‌ها را به‌اختصار مرور می‌کنیم:
در فهرست حساب‌های کشور لهستان، بخش سازمانی یکی از سه بخش تشکیل‌دهنده شناسه این فهرست است. سه کاراکتر اول شناسه سازمانی مربوط به سطح اول طبقه‌بندی سازمان‌های دریافت‌کننده بودجه، چهار کاراکتر مربوط به سطح دو، پنج کاراکتر مربوط به نام واحد سازمانی و دو کاراکتر مربوط به نوع نهاد است که این کاراکترها به‌عنوان مشخص‌کننده نهاد دریافت‌کننده بودجه و ارتباط آن با نهادهای بالادستی خود مورداستفاده قرار می‌گیرد.
در فهرست حساب‌های ایالت واشینگتن امریکا، شناسه‌ای چهاررقمی برای نهادهای سازمانی دریافت‌کننده بودجه مشخص‌شده است اما به نظر می‌رسد طبقه‌بندی سلسله‌مراتبی در این زمینه مدنظر قرار نگرفته است.
در کشور کانادا، سه کاراکتر ابتدایی فهرست حساب‌ها شناسه دستگاه یا سازمان مرتبط است. برای مشاهده لیست این دستگاه‌ها می‌توانید بر روی این قسمت کلیک کنید.
در سیرالئون ۷ کاراکتر ابتدایی فهرست حساب‌ها متعلق به طبقه‌بندی سازمانی است.
در فهرست حساب‌های اوگاندا سه کاراکتر به‌منظور مشخص کردن وزارتخانه، سازمان، بیمارستان و سفارت‌خانه در نظر گرفته‌شده است.
تجربه ایران در استفاده از استاندارد گلیف برای ایجاد شناسه سازمانی
در ایران پایگاه اطلاعات اشخاص حقوقی سازمان ثبت‌اسناد و املاک کشور متولی ایجاد شناسه ملی برای اشخاص حقوقی است. شخص حقوقی به این صورت تعریف می‌شود: «هر تشکل، دستگاه، موسسه، شرکت یا عناوین دیگر که به‌موجب قانون ایجادشده یا می‌شود یا در چارچوب قوانین و مقررات، واجد شخصیت حقوقی و احکام و آثار اشخاص حقوقی قلمداد می‌شود». در این پایگاه به اشخاص حقوقی نظیر دستگاه‌های دولتی و حاکمیتی، شرکت‌ها، مؤسسات و نهادهای عمومی غیردولتی شناسه ملی تخصیص می‌یابد و مراحل تخصیص شناسه یکتا از دریافت اطلاعات اشخاص حقوقی متقاضی دریافت شناسه یکتا و ثبت و بررسی آن تا ایجاد شناسه یکتا مطابق با استاندارد گلیف صورت می‌پذیرد. لازم به ذکر است که تمامی این مراحل به‌صورت هوشمند انجام‌شده و شناسه ملی ایجادشده برای هر شخصیت حقوقی در ارتباط با بانک داده‌های این پایگاه معنا پیدا می‌کند. در سامانه الکترونیکی این پایگاه، استعلام شناسه ملی و اطلاعات مربوط به اشخاص حقوقی به‌صورت آنلاین قابل انجام است. به نقل از سازمان ثبت اسناد و املاک کشور تا اردیبهشت سال ۱۴۰۰ تعداد ۲ میلیون و ۳۱۸ هزار و ۲۱۲ شخصیت حقوقی در کشور دارای این شناسه یکتا شده‌اند.
پانوشت:
- [۱] International Organization for Standardization
بدون دیدگاه