شفافیت در نظام اجرایی و حکمرانی

تحلیلی بر بخشنامه مدیریت تعارض منافع در سازمان راهبر توسعه ایران

طی یک دهه اخیر در ادبیات سیاست‌گذاری، کارشناسان و روزنامه‌نگاران ایرانی واژه «تعارض منافع و مدیریت آن» به وفور دیده می‌شود. تهیه لایحه «مدیریت تعارض منافع در خدمات عمومی» در سال ۱۳۹۸ توسط دولت وقت و ارسال آن به مجلس شورای اسلامی و ابلاغ بخشنامه مدیریت تعارض منافع توسط برخی دستگاه‌های اجرایی جدی‌ترین اقدام‌ها در این خصوص به شمار می‌رود. با وجود آنکه لایحه مزبور تاکنون به نتیجه نرسیده است، اما در بالاترین سطوح نظام تدبیر در کانون توجه قرار دارد. به گونه‌ای که در شهریور ماه سال ۱۴۰۰ مقام معظم رهبری در یکی از دیدارهای خودشان با اعضای هیأت ... مطالعه بیشتر
شرایط بحران اقتصادی

بودجه انقباضی و تشدید بحران یا بودجه انبساطی و عبور از بحران؟!

  در مواجهه با بحران‌های اقتصادی، چه آن دسته که از سیاست‌های نادرست و زیان‌بار داخلی نشئت گرفته‌اند و چه آن‌هایی که ریشه در اقتصاد بین‌الملل و روندهای جهانی دارند، دولت‌ها همواره دو الگوی سیاستی را پیشِ روی خود می‌بینند: اولی پیگیری نوعی از سیاست‌های ریاضتی است که بودجه انقباضی و کاهش مخارج و مسئولیت‌های دولت در زمینه حمایت‌های اجتماعی و رفاه عمومی را در پی دارد. و دومی اتخاذ سیاست‌های رفاهی گسترده‌تر است که هدف از آن‌ها حمایت از اقشار فرودست جامعه و گروه‌های آسیب‌پذیر، اشتغال‌زایی و مبارزه با فقر است. این‌که سیاست‌گذاران و تصمیم‌گیران کدام‌یک از این دو ... مطالعه بیشتر

سامانه‌های شفافیت وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی زیر ذره‌بین ارزیابی تشکل‌های مدنی

پارادایم‌های جدید توسعه حضور ذی نفعان در تمام مراحل توسعه را امری اجتناب‌ناپذیر در نظر می‌گیرند. در نظریه‌های جدید، ذی نفعان و شهروندان از سطوح ابتدایی تعیین مسئله تا طراحی سیاست و ارزیابی آن باید حضوری فعال داشته باشند. دلیل توجه به حضور شهروندان به صورت هم‌زمان ناشی از کارآمدی و دموکراسی است. تجربه‌های توسعه‌ای نشان داده است که حکمرانی خوب بدون تعامل با شهروندان معنایی ندارد و موفقیت در پروژه‌های توسعه‌ای نیازمند مشارکت تمام ذی نفعان است. از طرف دیگر، بخش عمده‌ای از تلاش‌ها برای به مشارکت گرفتن ذی نفعان به صورت عمومی و گروه‌های حاشیه‌ای به طور خاص ... مطالعه بیشتر
فساد در ایران- توانمندسازی حاکمیت و جامعه

تعارضات ساختاری و فساد

وجود فساد در حیات اجتماعی انسانها و مبارزه جوامع مختلف با آن، تاریخی طولانی دارد اما سطح موفقیت کشورها برای کنترل فساد با یکدیگر متفاوت بوده است؛ چرا؟ علاقمندی به تبیین این سؤال بین پژوهشگران را می‌توان در دو موج دسته‌بندی کرد. موج اول، پس از استعمارزدایی دهه ۱۹۶۰ میلادی و تلاش برای تبیین شیوع فساد در کشورهای تازه استقلال یافته بوجود آمد اما با قدرت گرفتن تبیین‌های سوسیالیستی که ریشه همه مسائل اجتماعی را در سیستم سرمایه‌داری میدیدند، تلاشهای این دوره ابتر ماند. موج دوم علاقمندی به بررسی تفاوتها در سطح فساد بین کشورها با فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، ... مطالعه بیشتر
مبارزه با فساد در ایران

نهادهای حاکمیتی شفافیت و مبارزه با فساد در ایران

در امر مقابله با فساد و تقویت گفتمان شفافیت وجود نهادهای حاکمیت کارامد یکی از ارکان اساسی محسوب می‌شود. در گزارش کارشناسی مرکز توانمندسازی حاکمیت و جامعه، ارکان و نهادهای حاکمیتی موثر و فعال در مبارزه با فساد و تقویت شفافیت مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است. بخشی از مقدمه گزارش فساد در جهان معاصر در قالب سازمان بروکراتیک مدرن وجه خاص بودگی خود را یافته است. امکان وقوع این نوع از فساد در دوره‌های پیشامدرن با تردید جدی رو به رو است. تجربه اولیه مدرنیته در غرب و شکل‌گیری نوعی از سازماندهی اداری در قالب سازمان بروکراتیک، پیچیدگی ... مطالعه بیشتر

ردیابی های سه قوه در پرونده نجومی بگیران

افشاگری‌های مالی به خصوص برای مدیران سازمان‌های دولتی در مقاطع مختلفی با مخاطب قرار دادن افکار عمومی به سرعت به مسئله‌ای سیاسی بدل شد. یکی از این افشاگری ها مربوط به انتشار حقوق‌های مدیران در سال ۱۳۹۵ بود که به پرونده «حقوق‌های نجومی» معروف شد. شکل‌گیری این موج بی‌سابقه از افشاگری با وجود دسترسی اکثریت مردم به شبکه‌ها و فضای مجازی بیش از پیش به عنوان دغدغه افکار عمومی مطرح شده و روند تاریخی آن نشان می‌دهد که چگونه حقوق‌های مدیران تبدیل به یک مسئله اجتماعی شد. چنانکه در پی آن، مقام معظم رهبری، سران سه قوه و مسئولان ارشد ... مطالعه بیشتر
شفافیت آراء مجلس شورای اسلامی

اتاق شیشه ای برای قانونگذار و تصمیم گیر

شفافیت در پارلمان و نهادهای قانونگذار می‌تواند ابعاد متعددی همچون شفافیت دارایی و… داشته باشد اما آنچه که از سال ۱۳۹۶ در ایران مطرح شده است، شفافیت آرای نمایندگان مجلس است. شفافیت آراء به منظور علنی‌سازی رای منجر به این می‌شود که نمایندگان در ازای هر رای در مجلس به مردم پاسخگو خواهند شد و می‌توان عملکرد هر نماینده‌ای را ارزیابی کرد. با وجود محاسن طرح شفافیت آراء، مجلس شورای اسلامی ایران بعد از دو سال توانست یک فوریتی طرح شفافیت آرای نظام تقنینی را با ۱۶۸ رای موافق تصویب کند تا این طرح در مرحله بعدی به کمیسیون‌های مربوطه ... مطالعه بیشتر
فرار مالیاتی پزشكان

پزشکان در آزمون شفافیت و درآمد مالیات

بحث عدم نصب کارتخوان‌ در مطب پزشکان در جامعه به مسئله فرار مالیاتی پزشکان ختم شد. چنانکه با محاسبه میزان مالیات پرداختی پزشکان در سال گذشته و تخمین مقدار واقعی مالیات آنها، میزان فرار مالیاتی پزشکان حداقل حدود ۶ ‌هزار و ۵۰۰ میلیارد تومان برآورد می‌شود. موضوع مالیات پزشکان به گونه ای پیش رفت که کمیسیون تلفیق مجلس در بررسی لایحه بودجه ۹۸، تمامی صاحبان حرف و مشاغل پزشکی، دامپزشکی، داروسازی و پیراپزشکی را موظف کرد، از ابتدای سال از پایانه‌های فروشگاهی یا دستگاه پوز استفاده کنند و ۱۰ درصد علی‌الحساب مالیات پزشکان مراکز درمانی به طور مستقیم به حساب ... مطالعه بیشتر

انکشاف اراده جمعی نه واگویه‌ی مطالبات

به رغم درآمدهای بی‌سابقه نفتی، به دلیل انحصارطلبی سیاسی و اقتصادی، نهادهای اقتصادی ناقص‌تر و کژکارکردتر شد، فساد نظام‌مند و رانت‌جویی گسترش یافت و تثبیت گشت، اندک رقابت و نوآوری موجود در عرصه اقتصاد از میان رفت، توسعه صنعتی تکمیل شد و نه دوران پساصنعتی یا اقتصاد دانش آغاز نشد و در عوض دولت رانتی یا نوفئودال جایگزین دولت توسعه گشت. با دمیدن پرفساد در حباب بانکی و بخش مسکن (همگی برآمده از رانت‌جویی) بخش مولد (بخصوص صنعت) از پا افتاد، ، رکود تورمی اقتصاد را فراگرفت. ارزش پول و در نتیجه ثروت ملی ناگهان به یک سوم کاهش یافت. ... مطالعه بیشتر

شفافیت در صندوق‌های بازنشستگی

اگر بخواهیم تعریفی جامع و مانع از واژه شفافیت ارائه کنیم، لازم است اشاره‌ای به تعریف سازمان بین‌المللی غیردولتی شفافیت داشته باشیم که مبنا و مستند سایر نهادهای بین‌المللی، ملی و تحلیل‌گران حوزه‌ی شفافیت است. بنا بر تعریف این نهاد، شفافیت عبارت است از «در دسترس‌بودن اطلاعاتی از یک سازمان یا کشنگر که به کنشگران بیرونی اجازه می‌دهد عملکرد آن سازمان یا کنشگر را پایش کنند». شفافیت در عمل باید به‌گونه‌ای باشد که امکان دخالت، نظارت، کنترل و مشارکت در امور دولتی و کشوری را برای شهروندان فراهم کند. این اتفاق در صورتی رخ می‌دهد که ما درخواست‌هایی برای انتشار ... مطالعه بیشتر

شفافیت در حوزه انرژی

در همین راستا قصد داریم تا بیانیه شفافیت مجلس نمایندگان آمریکا در سال ۲۰۰۶ موسوم به EITD  Extractive  Industries Transparency Disclosure را واکاوی و با بررسی اهمیت موضوع، به میزان کارکرد آن در ایران بپردازیم. پیش از خواندن این بیانیه حائز اهمیت است بدانیم که در مجلس آمریکا نیز صرفا یک بیانیه باقی ماند و چون تنها در یکی از قسمت های کنگره مطرح شد الزام قانونی به وجود نیاورد، و پس از پایان یافتن آن دوره (دوره ۱۰۹ کنگره) به دلیل پایان نیافتن مراحل قانونی مسکوت گذاشته شد. این بیانیه با بررسی نمونه هایی غالبا ناموفق از دولت ها ... مطالعه بیشتر

کلاف سردرگم FATF و شفافیت

حال شفافیت در حوزه بین الملل چه طور محقق می شود و آیا این نوع از شفافیت هم سبب رشد و توسعه می گردد؟ مقصود از شفافیت در حوزه بین الملل، همکاری با FATF  (گروه ویژه اقدام مالی) است. در سال ۱۹۸۹ هفت کشور توسعه یافته بلوک غرب (گروه G7) استاندارد های بین دولتی را برای مبارزه با پولشویی و تامین مالی تروریسم تنظیم کردند و به مرور هم بر توصیه های این معاهده و هم بر کشورهای عضو افزوده شد. به خصوص پس از واقعه ۱۱ سپتامبر، ایالات متحده  FATF را قانع کرد تا توصیه های خود را مبنی ... مطالعه بیشتر

شفافیت گامی به سوی ارتقا کشور

فواید وضرورت وجود شفافیت بر کسی پوشیده نیست، آنچه که از آمارها نیز برمی‌آید حکایت از این دارد که بین شفافیت وتوسعه یافتگی-عدم توسعه یافتگی کشورها رابطه مستقیم وجود دارد. تولید ناخالص داخلی که به عنوان یکی از شاخص‌های توسعه یافتگی کشورها تعریف می‌شود و هدف آن محاسبه درآمد کشورها درطول یک سال است، چگونه می‌تواند بیانگر  درامد واقعی آن کشورباشد با وجود عدم شفافیت درسیستم پولی وبانکی‌اش؛ سیستم پولی وبانکی اگر شفاف نباشد پول‌های مواد مخدر، رشوه، کالاهای قاچاق وارد اقتصاد شده و اقتصاد زیرزمینی را شکل می‌دهد که محاسبه آن در درامد ملی مشروعیت دادن به این نوع ... مطالعه بیشتر

شفافیت بانک مرکزی، مزایا و معایب

امروزه موضوع شفافیت این نهاد تبدیل به یکی از مورد بحث‌ترین موضوعات در زمینه سیاست های پولی شده است. عموم مردم نیاز دارند که بانک‌های مرکزی که روز به روز مستقل تر از گذشته می‌شوند، از درجه قابل قبولی از شفافیت برخوردار باشند تا همچنان نهادی قابل اتکا باقی بمانند. همچنین، شاخه رو به رشدی از ادبیات مرتبط، به بررسی تاثیرات اقتصادی این افزایش در شفافیت پرداخته است. البته بحث شفافیت و اندازه‌گیری آن به لحاظ کیفی بودن متغیر شفافیت اندکی پیچیده‌تر شده است، چرا که یافتن سنجه‌های مناسب برای اندازه‌گیری آن چندان ساده نیست. اگرچه اقتصاددانانی مانند گراتس و ... مطالعه بیشتر

شفاف‌سازی به مثابه مقدمه‌ای بر مبارزه با فساد اقتصادی

ضمن عرض سلام به‌عنوان مقدمه بحث، لطفاً نسبت بین شفافیت و فساد را به لحاظ تئوریک تشریح نمایید. بنده به‌عنوان یک کارشناس اقتصادی اعتقاد دارم فساد و به‌خصوص فساد اقتصادی مهم‌ترین خطر و تهدید برای کشور است، چراکه فساد در واقع ریشه تمام ناملایمتی‌ها، نابرابری‌ها، ظلم‌ها و ناعدالتی‌ها است. در بررسی ریشه‌های فساد می‌توان گفت در جامعه‌ای که سلامت اقتصادی حکم‌فرما باشد، این سلامت مانع از به وجود آمدن هرگونه فساد و معضل اقتصادی خواهد شد. اگر اقتصاد کشور بر اساس اصول علمی و کارشناسی اداره شود، قطعاً می‌توان فساد را کنترل کرد. عدم شفافیت اقتصادی یکی از ریشه‌های فساد ... مطالعه بیشتر
توانمندسازی حاکمیت و جامعه

همایش «شفافیت: حاکمیت پاسخگو، جامعه مطالبه‌گر» (پنل سوم)

نباید اسیرشوهای مبارزه با فساد و ایجاد شفافیت شد خانی در این نشست که از سوی انجمن علمی علوم سیاسی دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران در محل این دانشکده برگزار شد، سخنان خود را با موضوع «فساد چیست؟ » آغاز کرد.  وی با بیان این جمله چالشی که امروز در ایران در ایجاد شفافیت با آن مواجه هستیم وجود شوهای شفافیت از سوی مسئولان و نهادهای مختلف است، گفت: این امر در حال لوث شدن است، به عنوان مثال برخی مسئولان مدیران جوان انتخاب می‌کنند می‌گویند در جهت شفافیت عمل کرده اند. برخی سفر استانی می‌روند می‌گویند در ... مطالعه بیشتر
شفافیت بازار مسکن

شفافیت در بازار مسکن

با وجود سوداگری در بازار مسکن و زمین در ایران، نمی‌توان انتظار سرمایه‌گذاری و رونق در تولید را داشت. چنانکه این چرخه معیوب منجر به افزایش قیمت زمین در سال‌های اخیر شده است، در نتیجه نیازمندان واقعی خرید مسکن نمی‌توانند مسکن مد نظر خودشان را بخرند و یا حتی وام‌های مسکن نیز کفاف خرید نمی‌دهند. یکی از راه‌های کنترل قیمت مسکن و کاهش حجم سوداگری در املاک، شفافیت بازار است که با مالیات بر مسکن و نظارت بر خریداران املاک امکان‌پذیر می‌شود. در صورت شفافیت بازار مسکن می‌توان جلوی سوداگری در املاک و رشد قیمت‌های نجومی را گرفت تا عده‌ای ... مطالعه بیشتر
دسترسی آزاد به اطلاعات

شفافیت حق دسترسی به اطلاعات

منظور از شفافیت، آگاهی از موضوع‌ها، شیوه‌های تصمیم‌گیری و از همه مهم‌تر تصمیماتی است که می‌تواند زندگی همه را تحت تاثیر قرار دهد. چنانکه شفافیت و پاسخگویی کلید اصلی حکمرانی خوب است. با وجود لوایح متعدد شفافیت در ایران همچون لایحه «آزادی اطلاعات» در سال ۱۳۸۴، قانون «انتشار و دسترسی آزاد به اطلاعات» در سال ۱۳۸۷، قانون «ارتقای سلامت نظام اداری و مبارزه با فساد» در سال ۱۳۹۰،  گام‌های عملی آن چندان استوار و محکم برداشته نشده است. با این حال دو پورتال دولتی «خدمات دولت هوشمند» و «سامانه انتشار و دسترسی آزاد به اطلاعات» امکان رصد دولت را به ... مطالعه بیشتر
شفافیت وزارت تعاون

گامهای عملی شفافیت؛ در وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی

وزارتخانه تعاون، کار و رفاه اجتماعی به عنوان یکی از وزارتخانه‌های پیشرو در شفافیت، توانسته است تا با انتشار داده‌هایی همچون لیست قراردادها و معاملات صندوق بازنشستگی و هلدینگ‌های وابسته، رشته تحصیلی اعضای هیات مدیره شرکت‌ها، لیست حقوق و مزایای مدیران، مستندان اشتغال روستایی و عشایری و … وعده‌های شفافیت در دولت را عملی کند. همچنین سامانه‌هایی برای هدف شفافیت عملکرد وزارتخانه همچون «سامانه جامع و هوشمند بخش تعاون کشور»، «سامانه شفافیت سازمان بهزیستی»، «سامانه‌های گزارشی دریافت‌کنندگان تسهیلات اشتغال روستایی و خانگی» و «سامانه شفافیت در صندوق بازنشستگی کشوری» طراحی و اجرا شده است. مطالب مرتبط: دولت الکترونیک؛ تعامل دیجیتال ... مطالعه بیشتر
نهاد مبارزه با فساد

نهادهای مبارزه با فساد در ایران

طبق پژوهش‌ها، ایران تاکنون یازده نهاد مبارزه با فساد را تشکیل داده است اما سوال اصلی این است که این نهادها چقدر در مبارزه با فساد موفق عمل کرده‌اند. آیا آنها دستاوردها و عدم موفقیت‌شان را به طور شفاف با مردم در میان می‌گذارند؟ اغلب اقدامات این نهادها در هاله‌ای از ابهام قرار دارند. نشست‌ها و جلسات‌شان با خروجی‌های قابل ارزیابی در رسانه‌ها پوشش داده نمی‌شوند. همچنین اعضای این نهادها در معرض پرسش‌های رسانه‌ها و افکار عمومی قرار نمی‌گیرند. در این اینفوگرافی نهادهایی مثل هیات‌های عالی نظارت، کمیته مبارزه با فساد، تقلب و پولشویی، ستاد هماهنگی مبارزه با مفاسد اقتصادی ... مطالعه بیشتر