مبانی نظری، حقوقی و روش‌شناختی تعارض منافع

نقض قواعد تعارض منافع- مرکز توانمندسازی حاکمیت و جامعه

ضمانت اجرای متناسب نقض قواعد تعارض منافع چیست؟

وضع ضمانت اجرا عامل اصلی تمایز هنجار حقوقی از سایر هنجارهای اجتماعی است. تنها با وجود ضمانت اجرا می‌توان انجام فعل یا ترک فعل را الزامی نمود. در فرآیند تدوین قانون مدیریت تعارض منافع بررسی این نکته ضروری است که کدام یک از ضمانت اجراهای موجود در نظام حقوقی ایران ضمانت اجرای متناسبی نسبت به نقض قواعد تعارض منافع است. در نظام‌های حقوقی گوناگون دو گونه ضمانت اجرای اداری و کیفری بابت نقض قواعد تعارض منافع پیش بینی شده است و جهت وضع این ضمانت اجراها بررسی‌های دقیقی صورت گرفته و قانون‌گذار به‌صورت دلبخواه و بنا به سلیقه شخصی اقدام ... مطالعه بیشتر
تعارض منافع نظام‌مند- مرکز توانمندسازی حاکمیت و جامعه

تعارض منافع نظام‌مند (تعمیم‌یافته): یک تعارض مغفول مانده

تبصره‌های دو تا شش ماده ۱۰۰ قانون شهرداری که در سال ۱۳۵۸ بر اساس «لایحه قانونی اصلاح تبصره‌های ماده ۱۰۰ قانون شهرداری» اجرایی شده است، به کمیسیون ماده ۱۰۰ اجازه می‌دهد مابه‌ازای تخلفات ساختمانی رأی به اخذ جریمه دهد. ساختار کمیسیون ماده ۱۰۰ و اقتصاد سیاسی حاکم بر شرایط این کمیسیون را تبدیل به یکی از منابع اصلی درآمد شهرداری‌ها کرده است، مسئله‌ای که سالیان دراز به‌عنوان یکی از دلایل اصلی ناپایداری شهرها معرفی می‌شود. بنا به نظر کارشناسان این مسئله یک موقعیت تعارض منافع است. تعارض منافع نهادی به مثابه حلقه مفقوده مدیریت تعارض منافع اما کمیسیون ماده ۱۰۰ ... مطالعه بیشتر
طرح و لایحه تعارض منافع- مرکز توانمندسازی حاکمیت و جامعه

طرح یا لایحه مسئله این است …

چند هفته‌ای است که مناقشه بر سر اعلام وصول لایحه‌ی مدیریت تعارض منافع دولت (در کنار شمار دیگری از لوایح) در مجلس بالا گرفته است. دولت می‌گوید سه لایحه به مجلس ارسال شده و مجلس اعلام وصول نمی‌کند. از آن طرف مجلس می‌گوید لایحه‌ای برای ما ارسال نشده است که اعلام وصول کنیم. دقیق‌تر بگویم: دولت اعلام کرده است که سه لایحه «شفافیت»، «مبارزه با مفاسد و سالم‌سازی نظام اداری» و «نحوه مدیریت تعارض منافع در انجام وظایف قانونی و ارائه خدمات عمومی» را به مجلس ارسال کرده است اما مجلس منکر چنین مسئله‌ای است. نگارنده گرچه در ادامه به ... مطالعه بیشتر
موقعیت تعارض منافع

مدیریت تعارض منافع؛ استعدادهایی که هدر می‌شوند

صحبت با متخصصان در حوزه تعارض منافع اغلب کاری دشوار است. این موضوع به سبب موقعیت تعارض منافع برای آن‌ها پدید می‌آید، یعنی شما با کسانی صحبت می‌کنید که خود درگیر موقعیت‌های تعارض منافع هستند. در یکی از مصاحبه‌ها با معاون ارزی اسبق بانک مرکزی وی گزاره‌ای را بیان کرد که تأمل‌برانگیز می‌نمود. این کارشناس بانکی می‌گفت قوانین مدیریت تعارض منافع امکان استفاده از استعدادهای کشور را که محدود نیز هستند تقلیل می‌دهد. به زبان ساده می‌گفت مگر چقدر خبره بانکی داریم که اگر کسی در شبکه بانکی فعال بود، دیگر در بانک مرکزی سمت نگیرد؟ تعارض منافع برای زمانی ... مطالعه بیشتر
قوانین مدیریت تعارض منافع- مرکز توانمندسازی حاکمیت و جامعه

تصحیح مسیر دولت به سمت توسعه با قوانین مدیریت تعارض منافع

  «در میانه کشاکش بین منافع و انگیزه‌های مدیران، ارباب رجوع و کارکنان در خط اولِ فراهم‌سازی خدمات است که راه‌حل مشکلات را می‌توان یافت.» _مایکل لیپسکی اما کشورهای در حال توسعه‌ای که راهبردهای مبتنی بر حرکت شتاب‌زده به سوی ارائه خدمات عملکردی مشابه با کشورهای توسعه یافته را از طریق الگوبرداری از فرم‌های سازمانی خاص این کشورها اتخاذ کرده‌اند، در اکثر موارد شکست خورده‌اند و این راهبرد، ریشه بسیاری از مشکلات توسعه‌ای در این کشورها بوده است. به عبارت دیگر، فعالیت‌های توسعه‌ای اغلب تلاش کرده‌اند تا با تکیه بر یک بوروکراسی متمرکز برای ارائه خدمات عمومی یکپارچه و از ... مطالعه بیشتر
لایحه مدیریت تعارض منافع دولت

قانون مدیریت تعارض منافع؛ درگیرودار مجلس و دولت

از زمانی که معاونت حقوقی ریاست جمهوری پیش‌نویس لایحه «مدیریت تعارض منافع در خدمات عمومی» را منتشر کرد تا تکمیل و نهایی شدن لایحه در هیئت دولت دو سال طول کشید. این لایحه که  مشتمل بر (۴۰) ماده است در آذر  ۹۸ در قالب لوایح دو فوریتی برای مجلس شورای اسلامی ارسال شد اما مجلس دهم فرصتی برای بررسی و تصویب لایحه نداشت. این لایحه در محافل تخصصی مورد بحث و نقد قرار گرفته و نقاط قوت و ضعف آن بررسی شده است، از این رو به نظر می‌رسد لایحه‌ای است که می‌تواند کارآمد باشد. در همین حال مجلس یازدهم ... مطالعه بیشتر
تعارض منافع کارکنان صندوق‌های سرمایه‌گذاری

صندوق‌های سرمایه‌گذاری و تعارض منافع کارمندان آن‌ها

رکود و نااطمینانی در بازارهای پول، ارز، طلا، مسکن و … و افزایش مداوم و افسارگسیخته تورم در کشور طی یک سال گذشته مردم را برای حفظ سرمایه خود و جلوگیری از کاهش ارزش آن در کنار تشویق و ترغیب دولت، به سمت بازار سرمایه سوق داد. این هجوم بی‌سابقه افراد موجب شد تا افراد بدون اطلاعات کافی اقدام به فعالیت در بازار سرمایه کنند و از ظرفیت‌های آن که تا چندی قبل هیچ اطلاعی از آن نداشتند، استفاده نمایند. یکی از این ظرفیت‌ها که البته بسیار می‌تواند به کمک افرادی که اطلاع و آگاهی و زمان کافی در خصوص ... مطالعه بیشتر
ظرفیت‌های حاکمیتی- مرکز توانمندسازی حاکمیت و جامعه

مدیریت تعارض منافع، ابزاری برای تدوین «سیاست خوب»

تجربیات چندین دهه برنامه ریزی توسعه‌ای نشان داده است که توصیه‌های معمول به کشورهای در حال توسعه همچون عناصری از «حکمرانی خوب» درست همانند نسل قبلی برنامه‌ریزی‌های توسعه‌ای مبتنی بر تعدیل ساختاری و کاهش مداخله دولت در اقتصاد، عملاً دستاوردهای چشمگیری نداشته‌اند ( برای اطلاعات بیشتر به این مطلب مراجعه کنید) و در بسیاری از موارد موجب افزایش فساد، از بین رفتن ثبات سیاسی و بسته شدن مسیر اصلاحات در این کشورها شده‌اند. این برنامه‌های تجویزی همچون ایجاد فشار برای ملزم ساختن دولت‌های کمتر توسعه یافته به پاسخگویی بیشتر یا آزادی رسانه‌ها در جهت افشای فساد هنوز هم سکه رایج ... مطالعه بیشتر
مدیریت تعارض منافع در ایران-مرکز توانمندسازی حاکمیت و جامعه

مدیریت تعارض منافع؛ مقایسه تطبیقی ایران با سایر کشورها

شواهد و تجربیات مختلف حاکی وجود دوراهی‌هایی است که گاه مقامات، مسئولان، کارگزاران و کلیه کارکنان عمومی با آن مواجه می‌شوند، در این موقعیت ممکن است مقام مسئول از موقعیت اداری خود در جهت تأمین منافع شخصی استفاده نماید. این پدیده که در ادبیات سیاسی به آن “تعارض منافع” می‌گویند، پدیده‌ای بسیار محتمل است که باید مورد نظارت و کنترل قرار گیرد. هر چند مکرراً در نوشته‌های مختلف تأکید می‌شود که تعارض منافع لزوماً به فساد منتهی نمی‌شود ولی حتی در این حالت، ممکن است اشخاص ذی‌نفع و افکار عمومی در صحت عملکرد مقام و کارمند مربوط تردید کنند که ... مطالعه بیشتر
صندوق‌ سرمایه‌گذاری بورس- مرکز توانمندسازی حاکمیت و جامعه

 تعارض منافع و فرهنگ قانونگذاری در ایران

به نظر می‌رسد در طول سال‌های طولانی قانونگذاری در کشور توجه اندکی به انسداد موقعیت‌های تعارض منافع در تدوین و تصویب قوانین شده است. به طوری که در برخی قوانین گاه حتی وظایف و تکالیفی برای دستگاه‌های اجرایی تعیین شده است که خود منشاء ایجاد بستر موقعیت‌های تعارض منافع است. از جمله آنها می‌توان به قانون تأسیس مدارس غیرانتفاعی اشاره کرد که برای کارمندان رسمی وزارت آموزش و پرورش در استفاده از برخی امکانات در تأسیس مدارس غیرانتفاعی از جمله دریافت تسهیلات بانکی برای این منظور امتیازاتی قائل است. همچنین در بخشنامه‌ها و دستورالعمل‌های بسیاری اصل عدم امکان تصمیم‌گیری افراد ... مطالعه بیشتر
لایحه مدیریت تعارض منافع- مرکز توانمندسازی حاکمیت و جامعه

بیم و امیدهای لایحه مدیریت تعارض منافع

در نظام حقوقی ایران بدون اینکه نامی از تعارض منافع برده شود، مضمون آن به طور پراکنده در برخی قوانین و مقررات مورد توجه واقع شده است. به عنوان مثال، در حوزه قضایی زمانی که قوانین آئین دادرسی در ایران تصویب شده است و مقرراتی نیز برای موارد تعارض منافع پیش‌بینی شده است و این رویه کم بیش در مورد مراجع رسیدگی به تخلفات اداری یا انتظامی نیز رعایت شده است. علاوه بر این، قوانین متعدد دیگری از جمله لایحه قانونی راجع به منع مداخله وزراء و نمایندگان مجلسین و کارمندان دولت در معاملات دولتی و کشوری ـ مصوب ۱۳۳۷ـ، ... مطالعه بیشتر
مطالبه‌ی عمومی تعارض منافع- مرکز توانمندسازی حاکمیت و جامعه

خطر پیش روی مدیریت تعارض منافع: سیاست‌زدگی، کژفهمی و نخود هر آش شدن

تعارض منافع (Conflict of Interests) به مفهوم قرار گرفتن کنشگران فردی و سازمانی در دوراهی انتخاب نفع شخصی یا انجام وظیفه‌ی حرفه‌ای و حفظ منافع عمومی، در کشورهای پردرآمد و توسعه‌یافته سابقه‌ای حداقل ۵ دهه‌ای دارد. از دهه‌ی ۱۹۷۰ میلادی قوانین مشخصی در این زمینه در کشورهایی نظیر آمریکا و فرانسه تصویب شده است. در ایران اما این موضوع کمتر از ۱۵ سال در ادبیات پژوهشی ـ دانشگاهی[۱] و کمتر از شش سال در نظام اجرایی، تقنینی و فضای کارشناسی کشور سابقه دارد. در حالی که تا سال گذشته، مراکز پژوهشی و اندیشکده‌های انگشت‌شماری نظیر مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست‌جمهوری، مرکز ... مطالعه بیشتر
اتحاد ناظر و منظور- مرکز توانمندسازی حاکمیت و جامعه

موقعیت اتحاد ناظر و منظور به چه موقعیتی اطلاق می‌شود؟

اتحاد ناظر و منظور: نظارت بر انجام وظایف و مأموریت‌های هر سازمان راهی برای جلوگیری از شکل‌گیری موقعیت‌هایی است که منجر به فساد می‌شود. در واقع، نظارت آخرین امید برای جلوگیری از فساد است و درصورتی‌که تخلفات و مشکلات بتوانند از مراحل گوناگون فرایند کاری تا رسیدن به مرحله نهایی و پایان کار عبور کنند، ممکن است در برخورد با این سد از حرکت بازبمانند. حال اگر خود فرایند نظارت هم دچار مشکل باشد، این امر می‌تواند به گسترش مشکلات و در نهایت فساد در آن سازمان بینجامد. اتحاد ناظر و منظور از جمله موقعیت‌هایی است که فرایند نظارت را ... مطالعه بیشتر
ناکارآمدی حکمرانی- مرکز توانمندسازی حاکمیت و جامعه

تعارض منافع به‌ مثابه ناکارآمدی حکمرانی

«تعارض منافع» در دستورکار سیاسی چندی پیش بود که مشاور رسانه‌ای رئیس‌جمهور، حسام‌الدین آشنا، بیان کرد «اگر گرفتار آفت‌های مهمی چون «تعارض منافع»، «فساد»، «جهل و نادانی» و «دروغ» نبودیم، وضع کنونی کشورمان بسیار متفاوت بود». این اظهارنظر در کنار بسیاری موارد دیگر نشان می‌دهد مقامات کشور به پیامدهای مخرب تعارض منافع به‌عنوان یکی از جدی‌ترین مسائل سیاستی کشور پی برده‌اند. معاون اول رئیس‌جمهور، اسحاق جهانگیری، هم کمی پیش‌تر در اکانت توئیتری خود عنوان کرد « ای‌کاش سه لایحه مهم شفافیت، تعارض منافع و مقابله با فساد و ارتقای سلامت اداری که می‌توانستند در مبارزه بنیادین با فساد مؤثر باشند، ... مطالعه بیشتر
افشای تعارض منافع- مرکز توانمندسازی حاکمیت و جامعه

افشای موقعیت تعارض منافع

امروزه یکی از شیوه‌های مدیریت تعارض منافع، افشای وجود چنین موقعیتی است بدین معنا که فرد، گروه یا سازمانی که در موقعیت تعارض منافع قرار دارد، باید از طریق پر کردن یک اظهارنامه کتبی یا به صورت شفاهی این مسأله را با کسانی که ممکن است از تعارض منافع ناشی از موقعیت او متأثر شوند، مطرح نماید. افشای قرار گرفتن در موقعیت تعارض منافع، از بالفعل شدن این موقعیت بالقوه و شکل‌گیری فساد تا حد زیادی جلوگیری می‌نماید زیرا ذی‌نفعان را از وجود چنین موقعیتی آگاه می‌کند. اما افشای تعارض منافع می‌تواند فرد یا سازمانی که در چنین موقعیتی قرار ... مطالعه بیشتر

هزینه انتفاع شخصی را بالا ببریم

برای جلوگیری از بروز فساد باید هزینه انتفاع شخصی را بالا برد. افراد به‌صورت غریزی به دنبال حداکثر کردن منافع هستند. بنابراین دولت باید با قاعده گذاری به‌گونه‌ای عمل کند که به‌جای نفع شخصی، نفع اجتماعی لحاظ شود. برای این کار ازوجی اقتصاددان معتقد است باید نهاد ناظر ایجاد شود. البته نهاد ناظر به معنی ایجاد یک سازمان نیست بلکه به عقیده او مجموعه قاعده گذاری‌ها، قوانین، دستورالعمل‌ها و سامانه‌ها، نهاد ناظر را شکل می‌دهد. درواقع نهاد یعنی قواعدی تنظیم شود برای بهتر بازی کردن. به عقیده او داشتن نهاد هم به‌تنهایی کفایت نمی‌کند و برای از بین بردن زمینه ... مطالعه بیشتر
مقررات تعارض منافع در ایران- مرکز توانمندسازی حاکمیت و جامعه

مهم­ترین مقررات تعارض منافع در ایران

درچند سال اخیر موضوع تعارض منافع برای بسیاری از سیاست‌گذاران تبدیل به یک مسئله سیاستی شده است. تا جایی که می‌توان ادعا کرد لایحه مدیریت تعارض منافع یکی از مهم‌ترین لوایح ارسالی دولت بوده است. مقررات تعارض منافع در کشورهای مختلف سطحی از قوانین مادر، بخشنامه‌ها، هیئت‌ها و غیره را تشکیل می‌دهد. در ایران اگر برخی قوانین عمومی را که به‌صورت غیردقیق برخی موقعیت‌های تعارض منافع را محدود کرده‌اند کنار بگذاریم (همانند ‌قانون راجع به منع مداخله وزرا و نمایندگان مجلسین و کارمندان در معاملات دولتی و کشوری ‌مصوب ۲ دی‌ماه ۱۳۳۷) اصلی‌ترین تلاش‌ها برای وضع مقررات تعارض منافع از دولت دوازدهم و بخشنامه عباس آخوندی با ... مطالعه بیشتر
کنترل تعارض منافع- مرکز توانمندسازی حاکمیت و جامعه

توصیه‌های بانک جهانی در جهت کنترل تعارض منافع

کنترل تعارض منافع باید به‌موازات ساده‌سازی روندهای مدیریت دولتی، مدیریت بهینه ساختارهای امور دولتی و تقویت شفافیت، پوشش رسانه‌‌ای و پاسخگویی مدیریت دولتی انجام شود. همچنین سرعت بخشیدن به اصلاح رویه‌های مدیریتی برای از بین بردن یا به حداقل رساندن تماس مستقیم میان کارکنان بخش عمومی و شهروندان و کسب‌وکارها در عمل باعث کاهش خطر بروز تعارض منافع می‌شود. کنترل بهتر ساختارهای امور دولتی با اعمال محدودیت‌های سخت بر کارکنان بخش عمومی، ازجمله مدیریت بر دارایی‌هایشان و درآمدها و عملکردشان، می‌تواند از بروز تعارض منافع پیشگیری کند. این امر باعث می‌شود که تشخیص و رسیدگی به تخلفات ناشی از آن ... مطالعه بیشتر
تجربیات جهانی مدیریت تعارض منافع-مرکز توانمندسازی حاکمیت و جامعه

سازمان‌های شیشه‌ای

به گزارش فرهیختگان به گـــواه تجـــــارب عملـــی و پژوهش‌های صورت گرفته، بسیاری از مفاسد و ناکارآمدی‌های پرتکرار در عرصه حکمرانی ریشه در پدیده تعارض منافع دارد. پدیده‌ای که از سویی ظرفیت اجرایی حاکمیت را مستهلک می‌کند و از سویی دیگر به تولید نابرابر و تبعیض و البته بی‌اعتمادی در جامعه منجر می‌شود. گزارش پیش‌رو درراستای توسعه و ترویج ادبیات نظری و تجارب عملی مدیریت تعارض منافع، مجموعه‌ای از تجارب جهانی در این زمینه را گردآوری کرده که تامل در آنها می‌تواند راهکارهایی عملیاتی پیش‌روی سیاستگذاران و مسئولان دستگاه‌های اجرایی برای مقابله با موقعیت‌های تعارض منافع ارائه کند. راهکارهای اصلی مدیریت ... مطالعه بیشتر
تعارض منافع و بهره‌وری در ایران- مرکز توانمندسازی حاکمیت و جامعه

تعارض منافع و بهره‌وری در ایران

پل کروگمن، نوبلیست اقتصاد، بیان می‌کند که «بهره‌وری همه‌‌چیز نیست‌ اما در بلندمدت تقریبا همه‌‌چیز است». اگر این نقل‌قول، جدی گرفته شود، آن‌گاه باید برای آینده اقتصاد ایران نگران بود؛ چه‌بسا این آینده نه‌چندان روشن، سال‌هاست فرا‌رسیده است. چراکه شاخص بهره‌وری کل عوامل تولید ایران از ۴٫۹۹ در سال ۱۳۴۸ به ۱٫۰۸۳ در سال ۱۳۹۶ رسیده و در سال‌های اخیر هم این رقم افت بیشتری کرده است. در این زمینه بهره‌وری اکثر عوامل تولید ایران بسیار نوسانی و در قیاس جهانی در سطح بسیار پایینی است. عوامل متعددی در وقوع این عملکرد دخیل بودند اما در این نوشتار دنبال استدلال ... مطالعه بیشتر