مرکز توانمندسازی حاکمیت و جامعه

کتاب راهنمای عملی تحلیل ذینفعان

هشت گام تحلیل ذینفعان سیاست‌ها و برنامه‌ها

تحلیل ذینفعان فرایند نظام‌مند گردآوری و تحلیل اطلاعات کیفی از تمامی ذینفعان و بازیگران یک برنامه و سیاست است. به‌عبارت‌دیگر هنگامی‌که سیاست‌گذاران و مدیران اجرای سیاست خاصی را پیش می‌گیرند، کنشگران کلیدی‌ای حاضر در میدانِ تصمیم، دانش، منافع، موافقت‌ها و مخالفت‌هایی دارند که ممکن است در اجرای موفقیت‌آمیز و یا برنامه‌ای بی‌سرانجام نقش داشته باشند. حال اگر سیاستمداران از تحلیل ذینفعان و نتایج آن بهره‌مند شوند، احتمال موفقیت اجرای یک برنامه بیشتر می‌شود زیرا این تحلیل می‌تواند مخاطرات اجرای برنامه ازجمله بدفهمی‌ها، مخالفت‌ها و سوءبرداشت‌های کنشگران را پیش‌بینی کند. اهمیت و ضرورت تحلیل ذینفعان برای اجرای هر برنامه‌ای این است ... مطالعه بیشتر
دایرۀ ضدِ فساد

شکاف میان فرم و کارکرد در مبارزه با فساد

من مشغول بررسی تاریخچۀ اصلاحات مبارزه با فساد، با حمایت مالی خارجی در «مالاوی» هستم. کار جذاب، دلسردکننده و عجیبی است. نمونه‌ای از وضعیتی که در آن فرم با کارکرد همخوانی ندارد. «همبستگی جهانی» کارهای خوبی در این زمینه انجام داده است. آن‌ها خط سیر وقایعی که از سال ۱۹۹۹ شروع شده بودند را نشان می‌دهند. در واقع اصلاحات چند سال پیش‌تر، با انتخابات سال ۱۹۹۴، تصویب یک قانون جدید مبارزه با فساد در ۱۹۹۵، و ایجاد «دایرۀ ضدِ فساد» در همان سال آغاز شد. چند سال ابتداییِ این دوره پر از نشانه‌های مثبت بود (وزرای کابینه در سخنرانی‌های خود ... مطالعه بیشتر

شکست اصلاحات فرمایشی و شکاف فزایندۀ حکمرانی

من پیشتر در این‌باره نوشته‌ام که ما در چند دهۀ اخیر شاهد شکاف حکمرانی فزاینده‌ای هستیم که نتیجۀ بسیاری از اصلاحات حکمرانی است. علت عمدۀ وجود چنین شکافی، به اجرا درنیامدن اصلاحاتی است که اقدامات صوری مبتنی بر «بهترین سرمشق» را ترویج می‌کنند. پیشنهاد من این است که ما می‌بایست رفتارمان را تغییر دهیم. منظور از این تغییر چیست؟ به عقیدۀ من اولین گام اساسی در راه این تغییر اطمینان یافتن از این امر است که اصلاحات خواستۀ کسانی است که مسئولیت اجرای آن‌ها را بر عهده دارند. توجه داشته باشید که من در مورد «مالکیت» (ownership) به معنایی مبهم ... مطالعه بیشتر
نظام آموزشی کنکور محور

نقد و بررسی نظام آموزشی کنکور محور

در ابتدای نشست نقد و بررسی نظام آموزشی کنکور محور، مجری برنامه اظهار داشت: از حقوق کودکان آموختن با شادی و نشاط است. سایه سنگین کنکور این نشاط را از آموزش، زندگی و کودکان گرفته است. اگر قبلاً کنکور دغدغه فراگیران سال‌های آخر دبیرستان بود، اکنون دغدغه تست و تست زنی خود را به دبستان هم رسانده است و امنیت روانی کودکان را به خطر انداخته است. کنکور به این صورت که امروزه آن را می‌شناسیم، گرهی بر گره‌ها افزوده است و خود باعث بازتولید نابرابری شده است، عدالت آموزشی را به محاق برده است و شکاف فقیر و غنی ... مطالعه بیشتر
اصلاحات حکمرانی- مرکز توانمندسازی حاکمیت و جامعه

اصلاحات حکمرانی: قوانین خوب ولی بدون کارکرد

شکاف میان فرم‌ها و کارکردهای حکمرانی خوب همواره توجه من را به خود معطوف داشته است. این شکاف در «گزارش‌های همبستگی جهانی» نیز قابل مشاهده است: «گزارش همبستگی جهانی ابزاری برای درک سازوکارهای حکمرانی و مبارزه با فساد در سطح ملی است. این گزارش توسط محققان و روزنامه‌نگاران محلی و با یک روش‌شناسیِ تحسین‌شدۀ بدیع تحقیقاتی تهیه می‌شود که شامل یک فرآیند بررسی دقیق و مستحکم، با شفافیتی از آغاز تا پایان است.» این گزارش‌ها شامل امتیازدهی به شماری از کشورهای جهان در رابطه با کیفیت قوانین و چگونگی اجرای آن‌ها است. همچنین این گزارش‌ها حاکی از شکافی است که ... مطالعه بیشتر
کارآمدی حکومت- مرکز توانمندسازی حاکمیت و جامعه

شیر یا خط بانک جهانی برای افزایش کارآمدی حکومت

مسئلۀ پنجاه‌پنجاه مدتی قبل تحقیقاتی را موردبحث قرار دادم که نشان می‌دادند از میان کشورهایی که در پی اصلاحات حکمرانی با پشتوانۀ خارجی هستند، تنها نیمی از آن‌ها، در طول ده سال، امتیازات بهتری در زمینۀ کارآمدی حکومت به دست آورده‌اند. نقطۀ شروع بررسی‌هایم این بود: آیا کشورهایی که با حمایت بانک جهانی اصلاحاتی را در راستای  برنامۀ «بخش اجرا، قانون و دادگستری عمومی» (که به‌طورمعمول پیشرفت‌های نهادی را هدف قرار می‌دهد) پشت سر گذاشته‌اند، در حوزۀ «کارآمدی حکومت»، امتیازات بهتری در «شاخص حکمرانی جهانی» کسب کرده‌اند یا نه؟ امتیازات «شاخص حکمرانی جهانی» مشکلات آشکاری دارند (و من خود منتقد ... مطالعه بیشتر
تحلیل حقوقی بخشنامه تعارض منافع آموزش‌وپرورش

تحلیل حقوقی بخشنامه تعارض منافع آموزش‌وپرورش

  در راستای اقدامات مدیریت تعارض منافع در کشور، سومین تلاش طی چند سال اخیر در دولت و دستگاه‌های اجرایی برای مقابله با تعارض منافع مربوط می‌شود به بخشنامه مدیریت تعارض منافع وزارت آموزش و پرورش که در تاریخ ۱۹ خرداد ۱۳۹۶ ابلاغ شد و این گزارش قصد دارد به تحلیل حقوقی بخشنامه تعارض منافع آموزش‌وپرورش بپردازد. اولین تلاش به اقدام وزیر وقت راه و شهرسازی بازمی‌گردد که تلاش کرد تعارض منافع در سازمان نظام مهندسی را مدیریت کند و البته مناقشات و تنش‌های زیادی برانگیخت. دومین تلاش نیز مربوط به اقدام وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی در شناسایی ... مطالعه بیشتر
شکست اصلاحات- مرکز توانمندسازی حاکمیت و جامعه

گذر اصلاحات از میان کوه‌های یخ

انجام اصلاحات در دریایی از کوه‌های یخ: واقعیت چالش‌های بافتاری  بافتارهایی که اصلاحات در آن‌ها طرح‌ریزی می‌شوند، همیشه پر از نهادهای ازپیش‌موجود (قواعد بازی) هستند و هیچ لوح سفیدی وجود ندارد که بتوان بر روی آن، یک سند جدید اصلاحات را نوشت. نهادها، همچون کوه‌های یخ، دارای عناصر محسوسی مانند قوانین، و عناصر نامحسوسی مانند هنجارها و ابزارهای فرهنگی_شناختی هستند. نهادها، نه همان قوانین یا هنجارها یا سازوکارهای فرهنگی_شناختی، بلکه ملقمه‌ای از هر سه عنصر هستند. بسیاری از افراد خارجی، یا نهادها را با یکی از این سه عنصر اشتباه می‌گیرند و یا به هنجارها و سازوکارهای فرهنگی_شناختی (که قادر ... مطالعه بیشتر
تعارض منافع در حوزه مسکن- مرکز توانمندسازی حاکمیت و جامعه

بازیگران تعارض منافع در حوزه مسکن

تعارض منافع به موقعیتی اطلاق می‌شود که بازیگران و دست‌اندرکاران یک مجموعه‌ای در برابر انجام وظایف خودشان، درگیر یک موقعیت دوگانه انتخاب بین منافع شخصی خود و یا منافع سازمانی خود با منافع مردم و گیرندگان خدمت می‌شوند. در این موقعیت اگر منافع شخصی و سازمانی بر منافع عمومی ترجیح داده شود، ناکارآمدی و نارضایتی از اولین پیامدهای آن خواهد بود. تعارض منافع در حوزه مسکن از جمله حوزه‌هایی است که پیامد کوتاه‌مدت آن منفعت‌طلبی برخی از این بازیگران حوزه همچون شهرداری و سازمان نظام مهندسی است ولی پیامدهای بلندمدت و عمیق آن دامن آیندگان و کیفیت زندگی آنان را ... مطالعه بیشتر
داده‌های باز- مرکز توانمندسازی حاکمیت و جامعه

ارزیابیِ کیفیت پرتال‌های داده باز در سطح ملّی

داده ماده خامی است که از آن می‌توان اطلاعات و دانش به دست آورد، بدون داده نمی‌توانیم اطلاعات بسازیم و بدون اطلاعات دانش جدیدی نیز وجود ندارد. یکی از انواع داده‌ها، داده باز است. داده باز داده‌هایی است که هرکس می‌تواند به آن‌ها دسترسی داشته باشد، از آن‌ها استفاده کرده و آن‌ها را به اشتراک بگذارد. فلسفه ایجاد داده‌های باز مدت‌هاست که تثبیت شده اما اصطلاح “داده­ های باز” اخیراً با ظهور اینترنت و شبکه جهانی وب و بخصوص با ابتکار داده‌های دولتی باز محبوبیت بیشتری یافت. یکی از مهم‌ترین انواع داده‌های باز، داده ­های باز دولتی (OGD[۱]) است که ... مطالعه بیشتر
نهادهایی همچون کوه‌های یخ - مرکز توانمندسازی حاکمیت و جامعه

نهادهایی همچون کوه‌های یخ 

بافتارهای نهادی پر از نهادهایی شبیه کوه‌های یخ هستند. وقتی به بافتارهای حکمرانی فکر می‌کنم، نهادها به ذهنم می‌آیند (که ما آن‌ها را «قوانین بازی» می‌نامیم). به عقیدۀ من هر کسی که در زمینۀ اصلاحات در کشورهای در حال توسعه (یا کشورهای پیشرفته) کار می‌کند می‌بایست ارزیابی کاملی از این قوانین بازی داشته باشد. وقنی از نهادها سخن به میان می‌آید، معمولاً افراد یکی از این موارد را درنظر دارند: سازوکارهای رسمی نظارتی، مانند قوانین (که از طریق ابزارهای بیرونی بر نحوۀ رفتار افراد تأثیر می‌گذارند)، هنجارها (که با وعدۀ پاداش‌های روحی و درونی به رفتارهای مطابق با آن‌ها، انتخاب‌ها ... مطالعه بیشتر

گزارش ۱۸| کاهش عوارض نوسانات درآمدی برای فقرا با اعطای اعتبارات خرد

اعطای اعتبارات خرد یکی از راهکارهایی است که دولت‌ها برای افزایش تاب‌آوری خانوارهای فقیر در مواقع بحران به کار می‌بندند. دسترسی فقرا به اعتبارات خرد و تسهیلات بانکی امکان پس‌انداز را برای آنان میسر کرده یا دست کم اثرات نوسانات درآمدی را بر وضعیت معیشتی‌شان کاهش می‌دهد. برای مثال، دولت ترکیه در واکنش به بحران کرونا بخشی از طرح خود برای مقابله با اثرات ناگوار این بحران را به اعطای اعتبار به خانوارها اختصاص داده است. در این طرح سه بانک دولتی مسئول اعطای اعتبار به خانوارهایی شده‌اند که درآمد ماهیانۀ آن‌ها کمتر از پنج هزار لیر (تقریباً ۶۴۰ دلار) ... مطالعه بیشتر
اصلاحات نهادی- مرکز توانمندسازی حاکمیت و جامعه

بافتارها همچون تابلوهای از پیش نقاشی شده

در مورد بافتارها باید به یک نکته توجه کنیم: هیچ بوم بی نقش‌ونگاری وجود ندارد … و آنچه در بوم  است حائز اهمیت است.  نخست یک نکته را متذکر می‌شوم و آن هم این‌که ما همیشه می‌بایست اهمیت بافتار را در امر توسعه و حکمرانی در ذهن داشته باشیم، به ویژه زمانی‌که در فکر اصلاحات نهادی هستیم. چیزی به عنوان یک بوم سفید وجود ندارد، و آنچه که در بوم است، حائز اهمیت است و ممکن است که توسط افراد خارجی به خوبی شناسایی، ارزیابی یا درک نشود. اجازه بدهید توضیح دهم که منظورم چیست و چرا این موضوع اهمیت ... مطالعه بیشتر
نظارت در بانک مرکزی- مرکز توانمندسازی حاکمیت و جامعه

تعارض منافع در نظام بانکی از کجا نشأت می‌گیرد و چه باید کرد؟

یکی از مهم‌ترین وظایف بانک مرکزی نظارت بر شبکه بانکی و تنظیم بازار پول است. یکی از اصلی‌ترین وجوه این نظارت خودش را در جلوگیری از اضافه برداشت بانک‌ها و بدهکار شدن آن‌ها به بانک مرکزی نشان می‌دهد. با نگاهی اجمالی به وضعیت استقراض بانک‌ها از بانک مرکزی خواهیم دید که این وظیفه مهم، بسیار تضعیف شده و به فراموشی سپرده شده است. زیرا جریمه‌ای که بانک مرکزی در قبال این تخلف از بانک‌ها دریافت می‌کند با تصویب مجمع عمومی آن می‌تواند درآمد بانک مرکزی محسوب شده و باعث افزایش هزینه‌های پرسنلی و … شود. این وضعیت به صورت کاملاً ... مطالعه بیشتر
بخشنامه وزیر آموزش‌وپرورش

خصوصی‌سازی مدارس در بستر تعارض منافع

پیش از انقلاب قریب به‌اتفاق مدارس، دولتی بودند یا اگر هم خصوصی بودند شهریه‌ای دریافت نمی‌کردند.  اما بعد از انقلاب و با افزایش جمعیت در دهه ۶۰ بودجه دولت کفاف هزینه‌های آموزش‌وپرورش را نداد. به همین خاطر ایده شکل‌گیری مدارس دولتی مطرح شد. ایده این بود که کسانی که توان مالی دارند و می‌خواهند از امکانات بیشتری برخوردار شوند فرزندان خود را به مدارس خصوصی بفرستند. اما نکته جالب‌توجه این است که وقتی به بودجه سال‌های ۹۷ و ۹۸ نگاه می‌کنیم می‌بینیم که سرفصلی تحت عنوان برنامه راهبردی توسعه مدارس غیردولتی وجود دارد که در سال ۹۹ حدود ۲۰۰ میلیارد ... مطالعه بیشتر
اصلاحات نهادی- مرکز توانمندسازی حاکمیت و جامعه

اصلاحات نهادی و اهمیت تغییرات گام‌به‌گام

  یکی از مباحث کلیدی در کتاب من، «محدودیت اصلاحات نهادی در توسعه»[۱]، این است که اصلاحاتی که کارکرد را بهبود می‌بخشند و عملکرد خوب نهادها را در بافتارهای پیچیده‌ به ارمغان می‌آورند، معمولاً گام‌به‌گام صورت می‌گیرند. در زبان موزامبیکی به این‌گونه فرآیندها poco-poco (گام‌به‌گام) می‌گویند. کتاب با اشاره به مدل «کورمال‌رَوی[۲]» چارلز لیندبلوم، منطقِ این امر را توضیح می‌دهد. حرف من این است که ما برای غلبه بر محدودیت‌های اصلاحات نهادی در توسعه، می‌بایست فرایندهای «تدریجی هدفمند» را ایجاد کنیم. اخیراً در یک دورۀ آموزش اجرایی (با موضوع مدیریت مالی عمومی) یک دانشجو به من کمک کرد تا دربارۀ ... مطالعه بیشتر
دموکراسی خواهی- مرکز توانمندسازی حاکمیت و جامعه

برای نیل به توسعه‌یافتگی، نخستین گام، برقراری امنیت در همه‌ی وجوهِ آن است

مرکز توانمندسازی حاکمیت و جامعه جهاد دانشگاهی در چارچوب تدوین مبانی نظری توانمندسازی حاکمیت، با همکاری روزنامه شرق و در ادامه‌ی گفتگوهای پیشین با اساتید و پژوهشگران سیاست و تاریخ و جامعه‌شناسی، این بار به سراغ اقتصاددانان رفته و از نسبت میان توسعه، دموکراسی‌ خواهی و مردم‌سالاری، پرسش‌هایی را طرح کرده است. گفتگوی پیشِ رو، در ادامه‌ی گفتگوهایی است که پیش از این با اساتیدی نظیر دکتر صالحی اصفهانی، دکتر سرزعیم، دکتر ستاری‌فر و دکتر طبیبیان، به انجام رسیده است. توسعه و پیشرفت جوامع نزد عموم پژوهشگران علوم اجتماعی، عمدتا با مردم‌سالاری، پاسخ‌گویی، انتخابات آزاد و حکمرانی خوب گره خورده ... مطالعه بیشتر
بودجه‌بندی- مرکز توانمندسازی حاکمیت و جامعه

دولت‌ها چگونه باید کسری بودجه ۲۰% (یا بیشتر) در سال ۲۰۲۱ را مدیریت کنند؟

ماه‌های اکتبر، نوامبر و دسامبر معمولاً برای خزانه‌داریِ شهرها، دفاتر بودجه استانی و وزارت‌خانه‌های دارایی در سراسر جهان، ماه‌های پر‌ مشغله‌ای هستند. در این زمان از سال، مقامات در حال نهایی‌کردن پیشنهادات بودجه خود و آماده‌شدن برای ارائۀ این پیشنهادات به نمایندگان سیاسی هستند. غالباً انتظار می‌رود که طرح‌های درآمد و هزینه سال بعد، مشابه سال قبل باشد؛ با برخی افزایش‌های جزئی برای انعکاس تورم و سایر تأثیرات قابل انتظار و قابل برنامه‌ریزی بر درآمد موجود یا نیازهای سیاستی. تنظیم بودجه سال ۲۰۲۱ بسیار متفاوت به نظر می‌رسد و برای مقامات چالشی جدی ایجاد خواهد کرد. ما اخیراً در یک ... مطالعه بیشتر
تنظیم بودجه- مرکز توانمندسازی حاکمیت و جامعه

بکارگیری فناوری در جهت بهبود پیش‌بینی بودجۀ استانداری‌های و نظارت بر آن

هفتۀ گذشته و با افزایش شدید موارد ابتلا به ویروس کووید-۱۹ دولت‌های فرانسه و آلمان اعلام کردند که کشورهایشان بار دیگر به خانه‌نشینی اجباری روی آورده‌اند. درحالی‌که اروپا با موج دوم کرونا دست‌وپنجه نرم می‌کند، انتظار می‌رود که دولت‌ها در سرتاسر جهان تصمیمات مشابهی اتخاذ و اعلام کنند. اگرچه که اپیدمیولوژیست‌ها مدت‌هاست انتظار این مسئله را می‌کشیدند، اعلام دستور خانه‌نشینی اجباری بسیاری از شرکت‌های کوچک و متوسط را غافل‌گیر کرده است. وزیر اقتصاد آلمان، اولاف شولتز با هدف کاهش اثرات خانه‌نشینی اجباری بر کسب‌وکارها وعده داد که دولت تا ۷۵% درآمدی را که شرکت‌های کوچک سال پیش تا این موقع ... مطالعه بیشتر