سهم‌خواری به مثابه مصداق تعارض منافع

پرداخت‌های مالی غیرمجاز و سهم‌خواری پدیده‌ای غیرقانونی و غیراخلاقی است و به تدریج به‌عنوان یک اپیدمی جامعه‌ی پزشکی در سراسر جهان را مورد تهدید قرار می‌دهد. در مقاله‌ی پیش رو مجتبی پارسا و باقر لاریجانی موضوع سهم‌خواری در جامعه‌ی شکی را به مثابه یکی از نمودهای تعارض منافع مورد بحث و بررسی قرار داده‌اند و پس از مروری مفهومی و تاریخی بر مسئله‌ی سهم‌خواری آگاهی بخشی به جامعه‌ی پزشکی را به عنوان راهکار پیشنهادی در مقابله با این پدیده مطرح می‌کنند. لازم به ذکر است که سهم‌خواری همیشه همراه با پرداخت‌های مالی نیست؛ بلکه، گرفتن یا دادن هرگونه سود ارزشمند مانند اعتبار، حذف، تخفیف، انعام و غیره هم ممکن است سهم‌خواری محسوب شود.

مونا امیری

دانشجوی دکتری توسعه اقتصادی دانشگاه علامه طباطبایی
کارشناس پژوهشی- حمایتگری مرکز توانمندسازی حاکمیت و جامعه

مفهوم سهم‌خواری

سهم‌خواری وقتی اتفاق می‌افتد که یک بیمار توسط پزشکی به پزشک دیگری ارجاع داده شود و به ازای آن، بخشی از درآمد توسط پزشک ارجاع‌دهنده دریافت شود. در عمل سهم‌خواری دو چیز باید اتفاق بیفتد. اول این‌که ارجاع بیمار انجام شده باشد و دوم این‌که صرفاً به‌خاطر ارجاع بیمار و نه به‌خاطر خدمات ارائه شده به بیمار، انتفاع مالی نصیب ارجاع‌دهنده شده باشد.

پرداخت‌های مالی غیرمجاز و سهم‌خواری پدیده‌ای غیرقانونی و غیراخلاقی است و به تدریج به‌عنوان یک اپیدمی جامعه‌ی پزشکی در سراسر جهان را مورد تهدید قرار می‌دهد. سهم‌خواری وقتی اتفاق می‌افتد که یک بیمار توسط پزشکی به پزشک دیگری ارجاع داده شود و به ازای آن، بخشی از درآمد توسط پزشک ارجاع‌دهنده دریافت شود.

سهم‌خواری محدود به پزشکان و متخصصان نیست. دادن کمیسیون توسط آزمایشگاه‌ها، رادیولوژی‌ها، سازندگان تجهیزات پزشکی و مؤسسات دیگر نیز در زمره ی سهم‌خواری محسوب می‌شود.

لازم به ذکر است که این بحران همیشه همراه با پرداخت‌های مالی نیست؛ بلکه، گرفتن یا دادن هرگونه سود ارزشمند مانند اعتبار، حذف، تخفیف، انعام و غیره هم ممکن است سهم‌خواری محسوب شود.

سهم‌خواری از چه زمان متداول شد؟

تاریخچه‌ی سهم‌خواری از اواخر قرن نوزدهم به بعد دیده می‌شود. سهم‌خواری در ایالات متحده در دهه‌ی ۱۸۹۰ وقتی که پزشکان شروع به پذیرش پول از داروسازان و شرکت‌های تهیه‌ی وسایل پزشکی برای تجویز کالاهای آن‌ها کردند شروع شد و این‌کار بین پزشکان عمومی و جراحان بعد از سال ۱۹۰۰ متداول شد.

مروری بر تعدادی از کدهای اخلاقی

• کدهای بین‌المللی اخلاق پزشکی انجمن پزشکی جهانی، پرداخت یا دریافت هرگونه حق‌الزحمه یا سایر پاداش‌ها منحصراً برای ارجاع یک بیمار را غیراخلاقی می‌دانند.
• بر اساس اصول اخلاق پزشکی انجمن پزشکی آمریکا، در حرفه‌ی پزشکی، پزشک باید منبع درآمد حرفه‌ای خود را به خدماتی که واقعاً توسط او یا تحت نظارت او ارائه شده است محدود کند. حق‌الزحمه‌ی او باید متناسب با خدمات ارائه شده و توانایی پرداخت آن توسط بیمار باشد. پزشک نباید هرگز کمیسیونی بابت ارجاع بیمار بگیرد.
• در آمریکا، دریافت یا پرداخت پول یا تقسیم آن با حرفه‌های دیگر توسط روان‌پزشکان باید بر اساس خدمات ارائه شده باشد و نه منحصراً بر اساس ارجاع بیمار.
• در آمریکا، پرداخت یا دریافت پول توسط پزشک منحصراً برای ارجاع بیمار، سهم‌خواری و غیراخلاقی است.
• در مالزی، سهم‌خواری یا هر شکلی از قراردادهای پرداخت مالی غیرمجاز که به‌عنوان ترغیب کردن ارجاع بیمار به پزشک دیگر انجام می‌شود غیراخلاقی است. اساس ارجاع باید بر مبنای کیفیت مراقبت پزشکی باشد. تخلف از این موضوع از نظر انجمن یک رفتار نامناسب حرفه‌ای است.
• در جمهوری اسلامی ایران، شاغلان حرفه‌های پزشکی حق دریافت و پرداخت هرگونه وجهی به هر عنوان بابت اعزام و معرفی بیماران به مطب و مؤسسات پزشکی را ندارند.

اطلاع رسانی؛ راه مقابله با بحران سهم‌خواری

پرداخت‌های مالی غیرمجاز و سهم‌خواری پدیده‌ای غیرقانونی و غیراخلاقی است که خاستگاه آن از آمریکاست و به تدریج به‌عنوان یک اپیدمی جامعه‌ی پزشکی در سراسر جهان را مورد تهدید قرار می‌دهد. عدم دریافت نشانه‌هایی از این پدیده در پیشینه‌ی سنتی ایران و اسلام حکایت از آن دارد که این پدیده سوغات غرب است. با این‌حال، متأسفانه در سال‌های اخیر این پدیده در کشور روندی رو به رشد داشته است و در حال حاضر به صورت یک بحران درآمده است. لذا، به نظر می‌رسد اطلاع‌رسانی به جامعه‌ی پزشکی از لحاظ نشان دادن قبح این پدیده عاملی مؤثر در جهت جلوگیری از پیشرفت آن باشد.

منبع:

پارسا، مجتبی؛ لاریجانی، باقر (۱۳۸۸)؛ «مروری بر سهم‌خوار از نظر مفهوم، تاریخچه و کدهای اخلاقی»، ویژه‌نامه مجله اخلاق و تاریخ پزشکی، زمستان ۸۸٫

دریافت متن کامل مقاله

مطالب مرتبط:

وقتی تعارض منافع در نظام سلامت نفس می­ گیرد «تضاد منافع و آینده پزشکی» اخلاق پزشکی و تعارض منافع راهکارها شش‌گانه مدیریت تعارض منافع در پزشکی تعارض منافع در دندان پزشکی تعارض منافع در انتشار مقالات پزشکی