ضعف در قانون‌گذاری، طراحی، یا اجرا در هر یک از زیر نظام‌های مختلف نظام بیمه بیکاری در ایران (برقراری مقرری؛ قطع مقرری؛ آموزش و کاریابی) منجر به بروز مشکلات و کمبودهایی در شرایط فعلی بیمه بیکاری در ایران شده است. ازجمله این مشکلات و کمبودها عبارت‌اند از:
- سطح پوشش نازل بیمه بیکاری؛
- محرومیت‌های سیستماتیک برخی مشاغل موقت ازجمله مشاغل پروژه‌ای؛
- شکاف‌ها و ابهام‌های تحلیلی در متن قوانین و آیین‌نامه‌های بیمه بیکاری؛
- مشکلات ناشی از رصد تجسسی اشتغال مجدد یا ابهام در پیشنهاد شغل؛
- و….
در مورد مشکلات بیمه بیکاری در ایران نباید به توصیه‌های ساده‌ای مثل افزایش نرخ حق بیمه و افزایش سابقه موردنیاز برای احراز استحقاق پوشش بیمه بیکاری روی آورد؛ بلکه باید با درک پیچیدگی‌های مشکلات برنامه بیمه بیکاری در ایران، هم از تجربه سایر کشورها و هم به شکل فراگیر و با در نظر گرفتن تمام زیر نظام‌های نظام بیمه بیکاری اقدام به ارائه راه‌حل کرد.
درنهایت دینامیسمی باید شکل بگیرد که از یک‌سو، با لحاظ رکود مبتلابه سازوکارهای خلق ثروت، مشوق اشتغال باشد و هدف اصلی از حمایت‌های دوره بیکاری را نیز حفظ توان فرد برای اشتغال یابی یا کارجویی بداند و از سوی دیگر، شمول حداکثری انواع کار را در دستور کار خود قرار دهد. با توجه به این مهم در گزارش بازاندیشی‌هایی در باب بیمه بیکاری به ابعاد مختلف مسئله بیمه بیکاری در ایران پرداخته‌شده و با بررسی برنامه‌های بیمه بیکاری در ۱۵ کشور به‌ویژه شیلی، تلاش می‌شود تا راهکارها و توصیه‌های سیاستی ارائه شود.
در فصل اول این گزارش تصویری از بیمه بیکاری در ایران و مهم‌ترین «مشکلات» آن ارائه می‌شود. این مشکلات به‌طور عمده عبارت است از سطح پوشش نازل بیمه بیکاری در ایران و محرومیت‌های سیستماتیک برخی مشاغل موقت ازجمله مشاغل پروژه‌ای.
فصل دوم ناظر به زیر نظام اول (زیر نظام برقراری مقرری) و با بهره‌گیری از تجربه بیمه بیکاری شیلی، بینش‌هایی برای طراحی نظام بیمه بیکاری در ایران به دست می‌دهد.
فصل سوم ناظر به زیر نظام دوم (زیر نظام قطع مقرری) و برخورد با سوءاستفاده‌کنندگان از بیمه بیکاری است. در این فصل ضمن ارائه راه‌حل‌هایی برای مشکل سوءاستفاده از بیمه بیکاری، استدلال می‌کند که در چنین عرصه‌ای و در جهت برخورد با چنین سوءاستفاده‌هایی آنچه باید در دستور کار قرار گیرد، نوعی رویکرد ترمیمی به‌جای برخورد تنبیهی است.
فصل چهارم ناظر به زیر نظام سوم (زیر نظام آموزش و کاریابی) است. این موردی است که علی‌رغم اهمیت آن برای کارکرد صحیح نظام بیمه بیکاری، معمولاً در مباحث بیمه بیکاری مورد غفلت قرار می‌گیرد.
در فصل پنجم و پایانی گزارشی محدودیت‌ها و کمبودهای داده‌ای این پژوهش ارائه‌شده است. تغییر و اصلاح ساختاری بیمه بیکاری در ایران منوط به رفع این نواقص داده‌ای است.
تأکید این پژوهش بر بعد اجتماعی بیمه بوده است. با چنین رویکردی از یک‌سو به ابعاد اجتماعی مشکلات بیمه بیکاری پرداخته و از سوی دیگر مؤلفه‌هایی برای بازطراحی صندوق بیمه بیکاری با توجه به نقص‌های مفهومی و خلأهای قانونی آن پیشنهاد داده است.
درنهایت به نظر می‌رسد نظام بیمه بیکاری در ایران نیازمند جلوگیری از اعمال سلیقه در تفاسیر قانونی، ایجاد وحدت رویه، حذف بوروکراسی تشخیص نوع بیکاری و تفتیش عدم اشتغال، توجه ویژه به مشاغل ناپایدار، بازخورد از نمایندگان گروه‌های مختلف شغلی و کارگری و به‌طورکلی بازنگری هدفمند از طریق سه‌جانبه‌گرایی و گفتگوی اجتماعی است.
شایان‌ذکر است که بخشی از اطلاعات مندرج در این گزارش در گزارش شماره ۱۲ کرونا، نیروی کار و حمایت اجتماعی (بیمه بیکاری در ایران و جهان) مورداستفاده قرارگرفته و در سایت مرکز توانمندسازی حاکمیت و جامعه منتشرشده است.
نام پژوهشگران: نوح منوری، حمید قیصری
ناظر: احمد میدری
دیدگاهتان را بنویسید