بیکاری جوانان: یک مسئله و ابعاد آن

سیاست‌گذاری در امور جوانان از حوزه‌های راهبردی دولت‌هاست، بدین معنا که اگر دولتی بخواهد در عرصه‌های مختلف به موفقیت دست یازد، نیاز مبرم به وجود جوان مؤثر دارد. از موضوعات ویژه جوانان که برای یک دولت اهمیت می‌یابد، مقوله اشتغال و ضرورت رفع معضل بیکاری اوست. اما در ایران وضع بیکاری جوانان به چه منوال است؟ آیا در واقعیت، جوان ایرانی با معضل بیکاری دست و پنجه نرم می‌کند؟معضل بیکاری جوان ایرانی چه ابعادی دارد؟

بهزاد خلیلی

اهمیت پدیده‌ای به نام جوان

جوان، مهم‌ترین گروه یک جامعه و پیشران رشد و بالندگی هر کشور است که هر دولت و ملتی آرزوی وفور این ثروت سترگ را دارند. بر اساس آمار، ایران حدود ۲۲میلیون جوان (در کشور به افراد ۱۸ تا ۳۵ساله جوان گفته می‌شود) دارد. این رقم، عدد چشمگیری است و این موضوع نشان از غنی بودن کشور از ثروت جوان دارد. بررسی‌ها گویای وجود چالش‌هایی در مسیر زیست این عنصر راهبردی است. یکی از این چالش‌ها، بیکاری جوانان است.

معضل بیکاری جوانان

مطابق تعریف مرکز آمار، بیکار فردی است که تمایل به انجام کار دارد، محدودیتی برای انجام کار ندارد و زمان جویای کار بودن نیز شاغل نیست. در حال حاضر از هر ۱۰ نفر بیکار، ۷ تن جوانند. آمار مبین آن است که نرخ بیکاری جوانان حدود ۱۶درصد است. مقایسه این درصد با نرخ بیکاری جمعیت در سن کار غیر جوان و دیگر کشورها، حاکی از نامطلوب بودن این عدد است.

نرخ بیکاری در واقع یک شاخص است. که نشان می‌دهد از گروهی که تمایل به شاغل شدن دارند، چه تعداد توانسته‌اند شغلی به دست بیاورند؟ وضعیت یاد شده نرخ بیکاری جوانان نشان می‌دهد تجمع قابل توجهی در درب ورودی اشتغال پیش آمده و اگر این شرایط ادامه بیابد، منجر به خروج نیروی جوان از بازار کار به دلیل ناامیدی از یافتن شغل خواهد شد. خروج از بازار کار به معنای غیر فعال شدن جمعیت مستعد و متمایل به انجام کار است.

بازگشت به دانشگاه

در واقع فرد جوان به‌علت نیافتن شغل، یا به فضای دانشگاه بر می‌گردد یا در هیچ حوزه مفیدی، مشارکت نمی‌کند. ورود مجدد به فضای آموزش عالی فی نفسه عیب نیست، اما فردی که روزی تصمیم گرفته بود شاغل شود، تنها به دلیل آنکه شغل نیافته مجبور می‌شود به فضای دانشگاه بازگردد. این بازگشت معمولا بی‌هدف است، معمولاً نوعی مشغولیت از سر اجبار قلمداد می‌شود. بنابراین نه تولید علمی در این نوع ورود از دانشگاه حاصل می‌شود و نه اتفاق ویژه‌ای در آینده شغلی فرد با ارتقاء مدرکش رخ می‌دهد. در این وضعیت علاوه بر آنکه کشور خود را از رشد اقتصادی به واسطه اشتغال یک فرد از دست داده، باید هزینه بیشتری در حوزه آموزش عالی برای همان فرد انجام دهد. این هزینه را خانواده‌ها نیز متحمل می‌شوند.

به عبارت دیگر وقتی جوان قادر نیست شاغل شود، آن‌هم به هر دلیلی، پدر و مادر بخشی از درآمد خانواده را باید همچنان به فرزند شغل‌نایافته خود اختصاص دهند. ادامه این وضعیت نه به نفع دولت‌ و نه به نفع خانواده است. ادامه این روند همچنان فرد را وابسته به خانواده نگه می‌دارد. تا جایی‌ که ممکن است جوانان در اوایل دهه چهارم زندگی خود نیز همچنان از والدین خود پول می‌گیرد. وابستگی یاد شده استقلال یافتن جوانان را با تأخیر مواجه می‌سازد. فرصت هرگونه عملِ مستلزم استقلال داشتن را نیز از وی سلب می‌کند.

وضع بیکاری زنان جوان

از سوی دیگر بررسی نرخ بیکاری جوانان به تفکیک جنسیت، بیانگر بالاتر بودن نرخ بیکاری زنان جوان نسبت به نرخ بیکاری مردان است. مطابق داده‌های مرکز آمار، نرخ بیکاری زنان جوانان ۳۰درصد و نرخ بیکاری مردان جوان ۱۶درصد بوده است. یعنی نرخ بیکاری زنان دو برابر نرخ بیکاری مردان محاسبه می‌شود. این در حالی است که اندازه جمعیت زنان جوان بیکار بسیار کمتر از جمعیت مردان جوان بیکار است. گزاره‌های یاد شده گویای این مطلبند که احتمالاً فضای اشتغال زنان با چالش‌های جدی مواجه است که امکان شاغل شدن آن‌ها با سختی همراه شده و این مسئله‌ای است که نمی‌توان به راحتی از آن گذر کرد.

جمع‌بندی

در واقع اگر سیاست‌گذاری حوزه اشتغال بخواهد هدفِ بیشینه‌سازی اشتغال افراد جوان را دنبال کند، ابتدا باید بتوان مشکل بیکاری یا متمایلین به انجام کار را مرتفع ساخت؛ چه مرد باشد و چه زن و در گام بعد سراغ دیگر گروه‌های جامعه که بیکار به شمار نمی‌روند ولی توان انجام کار را دارند. پیمودن این مسیر می‌تواند به افزایش رشد اقتصادی منجر شود؛ موضوعی که معضل این روزهای کشور است.

مطالب مرتبط:

مدارس ووچری: آیا می‌توان یارانه آموزش را با کمک کوپن هدفمند ساخت؟ حمایت اجتماعی از زنان سرپرست خانوار با تلفیق رویکرد شخص‌محور و مکان‌محور سیاست‌های حمایت اجتماعی: رویکرد شخص‌محور، مکان‌محور یا تلفیقی از آن‌ها؟ ابعاد اجتماعی مشکلات بیمه بیکاری و بازطراحی آن گزارش ۲۵| حمایت‌های دوره بیکاری در ایران ارزیابی عملکرد خانه کارگر در ارتقای رفاه کارگران ایران