محمد ملکی

رانت و فساد

نویسنده درصدد ریشه‌یابی این ناکارآمدی‌ها و تبیین مهمترین عوامل این عدم موفقیت‌ها بوده و برای کاستن اثرات منفی آن در اقتصاد ایران، به ارائه برخی راه حل‌ها پرداخته است. بررسی و ارزیابی روند تغییر شاخص‌های اقتصادی کشور، طی دهه‌های مختلف در کشور، نشان‌دهنده میزان اثربخشی درآمدهای نفتی در موفقیت‌ها یا عدم موفقیت‌های حاصل است. نگارنده معتقد است مهم‌ترین و اصلی‌ترین عامل عدم موفقیت در تحقق برنامه‌های توسعه‌ای کشور و دست نیافتن به اهداف تعیین‌شده در سند چشم‌انداز و برنامه‌های پنج‌ساله و همچنین بودجه‌های سنواتی، نحوه به کارگیری درآمدهای نفتی در اقتصاد کشور است. فصول پنج‌گانه کتاب درصدد است علاوه بر ... مطالعه بیشتر

 دوری و نزدیکی، وزارت کشور و دولت الکترونیک

یکی از مهمترین اقدامات دولت در زمینه مبارزه با فساد و شفاف­ سازی در راستای ارائه خدمات به شهروندان، مکلف نمودن سازمانها و ارگانهای دولتی به الکترونیکی کردن خدماتشان است که علیرغم تلاشهای انجام شده در این زمینه، تا رسیدن به جایگاه اصلی فاصله زیادی وجود دارد. مطابق با اظهارات دبیر شورای اجرایی فناوری اطلاعات هم اکنون بیش از ۶۴ درصد خدمات دولتی وزارت کشور به صورت کاملا الکترونیک ارائه می شود در حالیکه در مقام عمل چنین چیزی با تردید جدی رو به رو است و راه زیادی تا تکمیل فرایند دولت الکترونیک باقی مانده است. افزایش توان اجرایی ... مطالعه بیشتر

خبرنامه شماره ۲۶ مقابله با فساد و فقر : مبارزه با فساد؛ انفعالی یا فعال

مبارزه با فساد: انفعالی یا فعال هفته گذشته شاهد محاکمه گروهی از متهمان فساد اداری – مالی بودیم که یکی از آن‌ها نسبت بسیار نزدیکی با یکی از مدیران عالی رتبه نظام طی سال‌های پس از انقلاب داشت. نماینده دادستان در این دادگاه به نامه‌ای اشاره کرده که بر اساس آن در سال ۱۳۹۶، وزارت اطلاعات به رئیس جمهوری درباره بدهی شرکت متهم به شرکت سرمایه ­گذاری تأمین اجتماعی (شستا) هشدار داده بود. نماینده دادستان اعلام کرد این پرونده ۱۳۹۷ با گزارش معاونت اقتصادی وزارت اطلاعات مفتوح شده است. پیشتر چندین شرکت دارویی نیز از متهم شکایت کرده‌ بودند. متهمان ... مطالعه بیشتر

ظهور قریب‌الوقوع یک ابرطبقه

  چندسالی است که خبرهای اختلاس، تقلب و کلاهبرداری و قراردادهای پرسروصدا مثل دکل نفتی زیاد شنیده می‌شود. با وجود این گستردگی فساد در بخش‌های مختلف اقتصاد اما گویی اجماعی درخصوص مفهوم فساد بین مدیران اجرائی، چهره‌های سیاسی جناح‌های مختلف، صاحب‌نظران دانشگاهی و اصحاب رسانه وجود ندارد. تعریف شما از فساد چیست؟  فساد در ادبیات بین‌المللی استفاده از امکانات و اختیارات مقام دولتی یا سوءاستفاده از مقام دولتی به نفع شخص، گروه یا حزب خاص است. به عبارت دیگر اگر یک مقام دولتی از امکانات و اختیارات خودش در مواجهه با بخش خصوصی یا مردم به نفع شخص خودش، گروه ... مطالعه بیشتر

وزارت ارتباطات؛ مجری جا مانده

دولت الکترونیک فرصتی را در اختیار دولت­ها قرار می­ دهد تا نه ­تنها اطلاعات و خدمات خود را شفاف ­تر سازند بلکه آن­ها را سریعتر، آسانتر و کم هزینه ­تر در اختیار شهروندان قرار دهند. برای تحقق این هدف، پایش مستمر کیفیت وب­گاه­ها و خدمات الکترونیکی دستگاه­های اجرایی در برنامه ششم توسعه مورد توجه قرار گرفته است. علاوه بر آن مقرر شده است که تمامی دستگاه های اجرایی تا پایان سال سوم برنامه تمامی خدمات خود را الکترونیکی ارائه دهند. توسعه دولت الکترونیک نیازمند آن است که هر یک از وزراتخانه­ ها و سازمان­های مرتبط با مردم خدمات خود را ... مطالعه بیشتر

بیمه یک طرفه

صدور مفاصا حساب تامین اجتماعی در خصوص طرح های پژوهشی، معظلی است که بسیاری از محققان و پژوهشگران را در چرخه ناتمام بوروکراسی اداری سرگردان کرده، این در حالیست که بسیاری از کشورهای توسعه یافته فرایندهای اداری را از طریق خدمات الکترونیک به حداقل رسانده اند.اگر بخواهیم از سرگردانی مردم در راهروهای ادارات دولتی سخنی به میان بیاوریم، قطعا مثنوی ۱۰۰ دفتری از توضیح و تفسیر آن کم نخواهد بود و به مصداق حکایت معروف «کمتر کسی است که در ایران لیف بوروکراسی اداری را به تن خود ندیده باشد»، محققان و پژوهشگران نیز از این قاعده مستثنی نیستند. از ... مطالعه بیشتر

خبرنامه شماره ۲۵ مقابله با فساد و فقر : مثلث شوم؛ فقر، فساد و سیاست

مثلث شوم: فقر، فساد و سیاست فساد در دموکراسی‌های فقیر و نابرابر پایدار است زیرا مقامات منتخب از سوی مردم، فرصتی برای بسیج حمایت سیاسی از طریق بده بستان هدفمند و شخصی دارند. در این نظام‌ها بر دو نوع از بده بستان شخصی تأکید می‌شود که پاسخگو بودن دموکراتیک در مقابل فساد را تضعیف می‌کند: ۱)حامی پروری(کلاینتیسم) که بر اساس آن، افراد دارای نفوذ قوی مالی با سیاست بده بستان می‌کنند، به سیاستمداران در اجرای تصمیم‌های خود اعتبار می‌دهند و ۲)در مقابل آن‌ها را موظف می‌کنند که به منافع مالی آن‌ها خدشه وارد نکنند و سرمایه‌داری رفاقتی (کرونیسم). هر کدام ... مطالعه بیشتر
هزینه‌های مراقبت درمانی در آمریکا

چه می‌شد اگر همه‌ی هزینه‌های مراقبت درمانی در آمریکا شفاف می‌بود؟

مدتی بعد این مسئله دوباره ذهن مرا به خود مشغول کرد. داوطلب شدم تا خودم را از نیویورک‌تایمز بازخرید کنم؛ جایی که بیشتر از ۲۰ سال در آنجا به‌عنوان روزنامه‌نگار کار کردم. من به‌دنبال گام بعدی‌ام بودم. مشخص شد که حرکت بعدی ساختن شرکتی است که به مردم می‌گوید هزینه‌های مراقبت درمانی چقدر است. من، نوعی مسابقه‌ی «اتاق کوسه‌ها[۱]» را برای انجام این کار به‌دست آوردم. هزینه‌های مراقبت درمانی تقریبا ۱۸% تولید ناخالص داخلی آمریکا در سال گذشته را به خود اختصاص داده است؛ اما هیچ‌کس ایده‌ای درباره‌ی اینکه چه‌چیزهایی هزینه داشته ندارد. اگر در این باره می‌دانستیم، چطور؟ پس ... مطالعه بیشتر

دشواری کاهش فساد و آثار آن بر رفاه اجتماعی

رابطه‌ی میان کاهش فساد و بهبود رفاه اجتماعی آن‌قدر آشکار است و موردتاکید همگان قرار دارد که هرنوع بحثی درباره‌ی آن، تکرار بدیهیات خواهد بود. با این حال، آشکاربودگی وجود یک رابطه و اهمیت اثرات و پیامدهای آن برای کاهش تاثیر فساد بر مردم و جامعه و توزیع متناسب‌تر منابع کافی نیست. بنابراین، چالش اساسی از لحظه‌ای آغاز می‌شود که بحث درباره‌ی راهکارهای واقعی کاهش فساد مطرح شود. در سال‌های اخیر، با اعلام ارقام بزرگ اختلاس -به‌ویژه از لحظه‌ی نمودارشدن اختلاس سه‌هزارمیلیاردتومانی- لنگرگاه ذهنی ما نسبت به میزان اختلاس‌های معنادار و بااهمیت به‌شکل شگفت‌آوری تغییر کرد؛ به‌نحوی که سایر اختلاس‌های ... مطالعه بیشتر

تاثیر شفافیت بر امداد و حمایت‌های اجتماعی

از نظر شما مبحث شفافیت چه نسبتی با سیاست‌گذاری اجتماعی دارد؟ بهتر است این موضوع را از اول تشریح کنیم. ماهیت نظام رفاهی یا سیاست‌گذاری اجتماعی به‌گونه‌ای است که می‌خواهد بین نیروی کار و سرمایه ایجاد توازن کند. این مسئله در اوایل قرن بیستم یا بعد از جنگ جهانی دوم مطرح شد و ناشی از اندیشه‌های مارکس مبنی بر پیش‌بینی آینده‌ی نظام سرمایه‌داری بود. سیاست‌گذاران بورژوازی به این نتیجه رسیده بودند که نباید بین سرمایه و نیروی کار شکاف ایجاد شود و راه آن، گرفتن مالیات‌هایی از بورژوازی بود تا در زمان‌های رکود به بی‌کارها و کسانی که محتاج هستند ... مطالعه بیشتر

مشارکت مردمی و مقابله با فساد

در یک دسته‌بندی کلی می‌توان روش‌های کشف فساد را به ۲ گروه نظارت متمرکز و نظارت عمومی تقسیم نمود. در نظارت متمرکز، یک یا چند سازمان خاص متولی نظارت و کشف فساد است؛ در حالی که در نظارت عمومی، وظیفه ی نظارت «‌ جمع سپاری » می‌شود و به بیان دیگر، از ظرفیت عموم جامعه برای ایفای نقش نظارت و کشف فساد استفاده می‌شود. هر چند دیدگاه رایج در میان تصمیم‌گیران و سیاست‌گذاران عمدتا متمایل به نظارت متمرکز است، اما مطالعات بین المللی نشان از کارایی و اثر بخشی بیشتر جمع سپاری نظارت دارد. استفاده از ظرفیت مردمی در کشف ... مطالعه بیشتر

نقش رسانه در شفافیت

در زمینه نقش رسانه در بیان اتفاقات چند مثال را مورد بررسی قرار می دهیم که در آن ها ارزش هایی مثل مبارزه با فساد ، عدالت و آزادی پی جویی شده است: در سال ۱۹۷۴ میلادی اطلاعات ارزشمندی از طرف یک فرد ناشناس به دو خبرنگار واشنگتن پست رسید. انتشار این اطلاعات توسط رسانه منجر به استعفای رییس جمهور آمریکا ریچارد نیکسون شد. این اسناد مربوط به نوارهای ضبط شده از دستور برای کار گذاری شنود برای استراق سمع و سرقت اطلاعاتی بود این سرقت از محل نشست ستاد تبلیغات حزب دمکرات که در طبقه ای از هتل واترگیت ... مطالعه بیشتر

جامعه‌ی مدنی و پاسخ‌گویی در برنامه‌های حمایت اجتماعی

تجربه‌ی ۲۰ سال اخیر نشان می‌دهد که چهار مانع اصلی در برابر پاسخ‌گویی دولت درباره‌ی برنامه‌های حمایت اجتماعی وجود دارد. اولین مانع به وضعیت مناقشه‌برانگیز حمایت‌های اجتماعی مربوط است که آیا این حمایت‌ها جزو حقوق شهروندان هستند یا صرفاً یک خدمت یا حتی یک لطف محسوب می‌شوند؟ علی‌رغم وجود قوانین بین‌المللی درمورد حمایت‌های اجتماعی به‌عنوان حقوق انسانی، برخی کشورها برنامه‌های اجتماعی خود را به‌عنوان یک خدمت در نظر می‌گیرند که توسط عاملان بخش عمومی یا خصوصی انجام شده و یا در حالتی بدتر به آن به‌عنوان لطفی از سوی یک دولت بخشنده نگریسته می‌شود. بحران مالی جهانی اخیر در سال ... مطالعه بیشتر
شفافیت مالی

شفافیت، احزاب سیاسی و جنبش های اجتماعی

غارت ثروت های عمومی توسط طبقه ای نوکیسه، با استفاده از شبکه های فساد و به هم ریختن نظم اجتماعی، سبک زندگی جامعه و افزایش اختلاف و شکاف طبقاتی با این ثروت های بادآورده و همچنین ایجاد سیکل تکرار فساد و غارت ثروت های عمومی توسط همین جماعت می تواند گزینه مناسبی برای انتخاب و مبارزه از سوی فعالین مدنی و سیاسی باشد. بهترین پاسخ به این غارت ثروت های عمومی ایجاد جنبش اجتماعی مطالبه «از کجا آورده ای؟» خواهد بود که با پیگیری تصویب قانون معطل مانده مالیات بر ثروت و استفاده از ظرفیت مترقی و انقلابی «اصل ۴۹ ... مطالعه بیشتر

انکشاف اراده جمعی نه واگویه‌ی مطالبات

به رغم درآمدهای بی‌سابقه نفتی، به دلیل انحصارطلبی سیاسی و اقتصادی، نهادهای اقتصادی ناقص‌تر و کژکارکردتر شد، فساد نظام‌مند و رانت‌جویی گسترش یافت و تثبیت گشت، اندک رقابت و نوآوری موجود در عرصه اقتصاد از میان رفت، توسعه صنعتی تکمیل شد و نه دوران پساصنعتی یا اقتصاد دانش آغاز نشد و در عوض دولت رانتی یا نوفئودال جایگزین دولت توسعه گشت. با دمیدن پرفساد در حباب بانکی و بخش مسکن (همگی برآمده از رانت‌جویی) بخش مولد (بخصوص صنعت) از پا افتاد، ، رکود تورمی اقتصاد را فراگرفت. ارزش پول و در نتیجه ثروت ملی ناگهان به یک سوم کاهش یافت. ... مطالعه بیشتر

خبرنامه شماره ۲۴ مقابله با فساد و فقر : درب‌های گردان؛ سازوکار تسخیر منابع مشترک

درب‌های گردان: سازوکار تسخیر منابع مشترک احتمالاً درب‌های گردان (revolving door) را در برخی ساختمان‌های اداری یا فروشگاه‌های بزرگ دیده‌اید؛ درب‌هایی که حول یک محور می‌چرخند. این اصطلاح در حوزۀ سیاست‌گذاری استعاره‌ای است برای وضعیتی که طی آن افراد حول محور منافع شخصی از موقعیت دولتی برای فراهم‌کردن شرایط کسب‌وکار خصوصی استفاده می‌کنند. درب‌های گردان یکی از ابزارهای تسخیر سیاست‌گذاری (policy capture) است. در یکی دو سال اخیر بحث صید کشتی‌های چینی در خلیج فارس و دریای عمان داغ شد. مسئله‌ای که از چند سال پیش‌تر از سوی صیادان محلی مطرح می‌شد. صیادان می‌گفتند حتی در ایام دریابست (دورۀ تخم‌گذاری ... مطالعه بیشتر

شفافیت در حوزه انرژی

در همین راستا قصد داریم تا بیانیه شفافیت مجلس نمایندگان آمریکا در سال ۲۰۰۶ موسوم به EITD  Extractive  Industries Transparency Disclosure را واکاوی و با بررسی اهمیت موضوع، به میزان کارکرد آن در ایران بپردازیم. پیش از خواندن این بیانیه حائز اهمیت است بدانیم که در مجلس آمریکا نیز صرفا یک بیانیه باقی ماند و چون تنها در یکی از قسمت های کنگره مطرح شد الزام قانونی به وجود نیاورد، و پس از پایان یافتن آن دوره (دوره ۱۰۹ کنگره) به دلیل پایان نیافتن مراحل قانونی مسکوت گذاشته شد. این بیانیه با بررسی نمونه هایی غالبا ناموفق از دولت ها ... مطالعه بیشتر

کلاف سردرگم FATF و شفافیت

حال شفافیت در حوزه بین الملل چه طور محقق می شود و آیا این نوع از شفافیت هم سبب رشد و توسعه می گردد؟ مقصود از شفافیت در حوزه بین الملل، همکاری با FATF  (گروه ویژه اقدام مالی) است. در سال ۱۹۸۹ هفت کشور توسعه یافته بلوک غرب (گروه G7) استاندارد های بین دولتی را برای مبارزه با پولشویی و تامین مالی تروریسم تنظیم کردند و به مرور هم بر توصیه های این معاهده و هم بر کشورهای عضو افزوده شد. به خصوص پس از واقعه ۱۱ سپتامبر، ایالات متحده  FATF را قانع کرد تا توصیه های خود را مبنی ... مطالعه بیشتر

شفافیت گامی به سوی ارتقا کشور

فواید وضرورت وجود شفافیت بر کسی پوشیده نیست، آنچه که از آمارها نیز برمی‌آید حکایت از این دارد که بین شفافیت وتوسعه یافتگی-عدم توسعه یافتگی کشورها رابطه مستقیم وجود دارد. تولید ناخالص داخلی که به عنوان یکی از شاخص‌های توسعه یافتگی کشورها تعریف می‌شود و هدف آن محاسبه درآمد کشورها درطول یک سال است، چگونه می‌تواند بیانگر  درامد واقعی آن کشورباشد با وجود عدم شفافیت درسیستم پولی وبانکی‌اش؛ سیستم پولی وبانکی اگر شفاف نباشد پول‌های مواد مخدر، رشوه، کالاهای قاچاق وارد اقتصاد شده و اقتصاد زیرزمینی را شکل می‌دهد که محاسبه آن در درامد ملی مشروعیت دادن به این نوع ... مطالعه بیشتر