کارشناس ارشد جامعه شناسی
کارشناس پژوهشی- حمایتگری مرکز توانمندسازی حاکمیت و جامعه
گسترش فساد و آثار مخرب این پدیده نه‌تنها بر جوامع، حکومت و دولت‌ها بلکه در سطح بین‌المللی نیز تأثیر دارد. فساد نه‌فقط تصمیم‌گیری‌های اقتصادی را مخدوش می‌کند، بلکه مانع سرمایه‌گذاری و همچنین باعث تضعیف رقابت و در نهایت تنزل رشد اقتصادی می‌شود. ماهیت بسیار وسیع این پدیده و فقدان اجماع درباره تعاریف حقوقی و جرم شناختی، که مبنای تحقیقات بین‌المللی و تطبیقی است، این مشکل را شدیدتر کرده است.
این کتاب مجموعه برنامه‌های مبارزه با فساد بر مبنای اقدامات و درس‌هایی است که از همکاری‌های فنی تسهیل شده از سوی برنامه جهانی مبارزه با فساد آموخته شده است. هدف این مجموعه برنامه ارائه دامنه‌ای از گزینه‌ها است که هر کشور را قادر به تجمیع راهبرد یکپارچه‌ای می‌کند که تا حد امکان در برآورده کردن این نیازها کارآمد خواهد بود.
کتاب در ۱۰ فصل و ۸۸۸ صفحه نوشته شده است که به ترتیب شامل این عناوین است: «مقدمه»، «ارزیابی فساد و توانایی‌های نهادی مبارزه با آن»، «نهادسازی»، «پیشگیری وضعی»، «پیشگیری اجتماعی»، «مجریان قانون»، «قانون‌گذاری مبارزه با فساد»، «نظارت و ارزیابی»، «همکاری قضایی بین‌المللی» و فصل آخر «بازیابی و بازگرداندن عواید فساد».
در فصل اول به چهار دسته فساد «کلان»، «خرد»، فساد «فعال» و «منفعل» پرداخته است و رایج‌ترین شکل‌های ارتکاب فساد (رشوه، اختلاس، سرقت و کلاه‌برداری، اخاذی، سوءاستفاده از اختیارات، جانب‌داری تبار گماری و مشتری مداری، رفتار موجد یا استفاده‌کننده از منافع متعارض و کمک‌های سیاسی ناروا) را توضیح داده است. در این همین فصل تجربیات و درس‌هایی از شرایط تسهیل‌کننده فساد، شرایط لازم برای پیشگیری از فساد، نقش‌های شفافیت، فراگیری و جامعیت و انعطاف‌پذیری در مبارزه با فساد پرداخته شده است. آخر فصل یک، به کنوانسیون ملل متحد برای مبارزه با فساد و مروری بر مجموعه‌ای از برنامه مبارزاتی اختصاص دارد.
فصل دوم به تشریح دو برنامه ارزیابی فساد اختصاص دارد: برنامه اول برای ارائه ارزیابی‌های کمی از میزان فساد در یک کشور یا یک بخش خاص از آن به کار می‌رود. همچنین، این برنامه ارزیابی‌هایی کیفی از اشکال غالب فساد را ارائه می‌کند و نشان می‌دهد فساد چگونه رخ می‌دهد و چه چیزی ممکن است آن را ایجاد یا به آن کمک کند. برنامه دوم به ارزیابی نهادهای درگیر در ایجاد سلامت برای مبارزه با فساد اختصاص دارد.
فصل سوم به مفهوم موسع «نهادسازی» می‌پردازد که بخش مهمی از عمده راهبردهای ضد فساد ملی تغییرات نهادی هستند که می‌تواند شامل اصلاح و بازسازی نهادهای دولتی یا نهادسازی مدنی باشد. سپس سیزده برنامه و نقش نهادها (نهادهای مستقل، نقش بازرس‌ها، حسابرسان، نهادهای قضایی، ساختارهای شفاف ساز و…) در مبارزه با فساد را تشریح می‌کند و در آخر مطالعه‌های موردی در کشورها و نهادها را بیان می‌کند.
فصل چهارم به پیشگیری وضعی در بخش‌ها مختلف اشاره دارد که به پیشگیری وضعی در بخش دولتی، برنامه اعلام دارایی‌ها و تعهدات کارگزاران دولتی، برنامه مرجع نظارت بر قراردادهای دولتی، برنامه مهار فساد در فرایند تدارکات، برنامه پیمان‌های سلامت، برنامه استفاده از محرک‌های مثبت برای ارتقای فرهنگ و انگیزهٔ کارگزاران، مرجع ناظر بین‌المللی برای شفافیت قراردادهای دولتی و مبادلات تجاری بین‌المللی و… پرداخته شده است.
فصل پنجم درباره پیشگیری اجتماعی است که در آن به مباحث پیشگیری اجتماعی و تواناسازی مردم، دسترسی به اطلاعات، بسیج جامعه مدنی از طریق آموزش عمومی و بالا بردن سطح آگاهی، آموزش رسانه‌ها و روزنامه‌نگاری تحقیقاتی، سازوکار شکایت عمومی، منشورهای شهروندی و… است و در نهایت در خصوص هرکدام از این برنامه‌ها یک مطالعه موردی نیز تشریح شده است.
فصل ششم به نحوه و چگونگی برملا کردن فساد و ابزارهای شناسایی فساد مثل نظارت الکترونیکی یا مأموران تحقیق اختصاص دارد. فصل هفتم برنامه‌هایی را تشریح می‌کند که در ارتباط با قانون‌گذاری مبارزه با فساد مثل اسناد حقوقی بین‌المللی، قوانین حمایتی برای اطلاع دهندگان فساد و … باشد.
فصل هشتم به سنجش و ارزیابی فساد مرتبط است. ارزیابی در ابتدای برنامه‌های مبارزه با فساد، به شناسایی ماهیت و میزان آن و همچنین اقدامات علیه آن و تنظیم اولویت‌ها و ترتیب گذاری عناصر برنامه کمک می‌کند. ارزیابی دقیق و بی‌طرف اهمیت بسیار دارد و غالباً باید در برابر کسانی که برای مخفی کردن تخلفات یا شکست ساده، اطلاعات را تحریف یا گمراه‌کننده می‌کنند، حفاظت شود. در این فصل نیز برنامه‌های مختلف و مطالعه موردی‌شان ارائه شده است.
فصل نهم درباره همکاری قضایی بین‌المللی است. گرایش فساد، جنایات سازمان‌یافته و مشکلات مرتبط با آن به این سمت است که از کشورهایی که در آن‌ها فساد فراگیر شده‌اند از طریق مجاری اقتصادی و غیره به کشورهایی که چنین نیستند نفوذ کنند. اقدامات بین‌المللی به کشورها کمک می‌کند تا با یک پشتیبانی از همکاری‌های بین‌المللی بتوانند در پیشگیری و کنترل فساد در سطح داخلی و خارجی موفق ظاهر شوند. این همکاری‌ها که به معاضدت قانونی یا قضایی یاد می‌شود معمولاً طبق یک معاهده یا سند حقوقی بین‌المللی میان کشورها به انجام می‌رسد. در این فصل نیز به معاضدت قضایی، ردیابی، مسدود کردن، توقیف و مصادره و بازگرداند دارایی‌ها، استرداد و دیگر اشکال همکاری‌ها پرداخته می‌شود.
فصل دهم به تشریح یک برنامه برای بازیابی وجوه غیرقانونی شامل تمهیدات شناسایی و مصادره عواید مالی و غیرمالی فساد اختصاص دارد.
منبع:
*لانگست، پیتر و دیگران (۱۳۸۷) برنامه‌های جهانی مبارزه با فساد، مترجمان امیرحسین جلالی فراهانی، حمید بهره مند بگ نظر، تهران: مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی.
بدون دیدگاه