امروزه تأثیر رشد سرعت تکنولوژی بر روی حوزه کار و اشتغال را نمی‌توان نادیده گرفت. چنانکه برخی از مشاغل مبتنی بر تکنولوژی و بر پایه اینترنت هستند. «اقتصاد گیگ»[۱] اصطلاحی است که امروزه به بخشی از اقتصاد می‌گویند که مبتنی بر کار شرکت‌های مختلف در حوزه اینترنت و اپلیکیشن‌های ارائه خدمات است. اقتصاد گیگ شیوه‌ای از کار مبتنی بر افرادی است که مشاغل موقتی دارند و یا بخش‌هایی از کار را به‌طور جداگانه انجام می‌دهند. مختصراً، این اقتصاد با کارهای کوتاه‌مدت، پروژه محور و با خروجی کاری مشخص تعریف می‌شود.
بر اساس تعریف کمبریج Freelance یا Freelancer شخصی است که در سازمانی استخدام نشده است اما بخش‌هایی از کارها را برای سازمان‌های مختلف انجام می‌دهد. همچنین در تعریف آمده است که فردی روی پروژه‌های مختلف برای سازمان‌های مختلف کار می‌کند به‌جای اینکه در یکجا کارمند باشد.
فریلنسرها عموماً شاغلانی هستند که به‌طور آزاد کار می‌کنند و در اختیار و یا استخدام یک کارفرما نیستند و اغلب فعالیت‌های آنان ناظر به امور فرهنگی و صنایع خلاق و تکنولوژی همچون موسیقی، نویسندگی، برنامه‌نویسی کامپیوتر، طراحی وب، طراحی گرافیک، ترجمه، تولید ویدئو و… هستند. درواقع فریلنسرها افراد متخصص در اقتصاد گیگ محسوب می‌شوند. در نتیجه مرزهای مشخصی بین نیروی کار فریلنسر و نیروی کار فاقد تخصص وجود دارد.
پیوند حوزه دیجیتال با اشتغال چالش مهمی برای نظام‌های تأمین اجتماعی است زیرا کسب‌وکارهای جدید پایه‌های اشتغال معمول با حمایت‌های رایج تأمین اجتماعی را سست کرده است، مشاغل حوزه دیجیتال و کارهای آنلاین متنوع و ناهمگون‌شده است و در بیشتر مواقع، مکان و محل کار معنای گذشته خودش را ازدست‌داده است.
حدوداً طی پنج سال گذشته این موضوع مورد توجه سازمان‌های جهانی قرار گرفته است که آینده کار و مشاغل روبه گسترش آنلاین و نظام‌های تأمین اجتماعی چه می‌شود. چنانکه اتحادیه بین‌المللی تأمین اجتماعی، بازارهای کار و اقتصاد دیجیتال را چالشی جهانی و اولویت فعالیت دو ساله ۲۰۱۹- ۲۰۱۷ خودشان قلمداد کردند (به نقل از آبیر، فرویدنبرگ, ۱۳۹۹).
با توجه به اینکه در ایران فعالیت اپلیکیشن‌های خدماتی و مشاغل استارتاپی روبه گسترش است و از طرف دیگر در ایران نیز وضعیت اشتغال دائمی معضل جدی قلمداد می‌شود و شاهد افزایش مشاغل گوناگون فریلنسری هستیم؛ در نتیجه این ضرورت وجود داد تا این قشر از جوانان و کارگران را به‌طور رسمی موردمطالعه و وضعیت رفاهی آنان را مورد مداقه قرار داد. درواقع به نظر می‌رسد که این قشر به لحاظ رفاهی در وضعیت آسیب‌پذیری قرار دارند زیرا اگرچه ممکن است آنان هم‌اکنون در وضعیت خوبی باشند اما از آینده خود نامطمئن هستند.
این ضرورت وجود دارد تا معاونت رفاه نه‌تنها وضعیت فریلنسری و آزادکاری را در ایران ارزیابی کند، بلکه برنامه‌ها و سیاست‌های متناسب رفاهی نیز برای این قشر در نظر بگیرد تا در آینده با رشد شتابنده این دست از مشاغل در ایران غافلگیر نشود.
در این گزارش کارشناسی تلاش شده است تا مقدمه‌ای از بحث‌های روز جهان درباره اقتصاد گیگ و بازار کار آن مطرح شود و در ادامه با تأکید بر یک دسته از مشاغل این حوزه یعنی فریلنسرها مباحث پی گرفته شود. همچنین، بعد از مصاحبه با فریلنسرها و سپس کارشناسان تأمین اجتماعی، شرایط شغلی فریلنسرها و راهکارهای بهبود وضعیت آنان نوشته‌شده است.
پژوهشگر: راضیه شیخ‌رضایی
ارزیابی: زهرا کریمی موغاری
پانوشت:
- [۱] gig economy
دیدگاهتان را بنویسید