رویکردهای فقرزدایی در کاهش فقر کشاورزان آفریقا

آزمایش میدانی دفلو برای تعیین فقر کشاورزان نشان داد که 52 درصد از کشاورزان در هیچ فصلی از کود استفاده نمیکردند. پس از بیان این گزاره، اولین دلیل عقلایی برخواسته از مکانیزم بازار، گران دانستن کود است. اما در کنیا بنا به توصیه های ارسالی از سازمان های جهانی، یارانه بزرگی به کود تخصیص داده می شد. گزارشهای کنیا نشان میدهد که قیمت کود پس از یارانه نزدیک به صفر میشود (نزدیک به 1 سنت) و هر کشاورزی با هر میزان درآمدی قطعا قادر به تهیه کود است.

مطهره سنبله‌کار

چرا رویکردهای فقرزدایی برای کشاورزان مهم است؟

آفریقا به عنوان اولین قاره درگیر فقر در جهان، در تمام ادوار یکی از زمینه‌های مهم جغرافیایی برای آزمایش‌های علوم انسانی به خصوص آزمایش‌های میدانی بوده است. گزارش سازمان بین المللی کار نشان می‌دهد که ۳۲٫۶ درصد از ساکنان قاره آفریقا در فقر شدید به سر میبرند. ۲۲٫۲ درصد از جمعیت باقی مانده نیز در فقر مطلق هستند. و تنها ۴۵٫۱ درصد از جمعیت آفریقا فقر را تجربه نمیکنند. از این منظر بررسی رویکردهای فقرزدایی کشاورزان در آفریقا یک راهبرد اساسی است.

گزارش سازمان‌های بین‌المللی نشان میدهد که کشاورزی شغل اصلی در میان فقرا است. نزدیک به ۴۰ درصد از افراد فقیر در جهان به امور کشاورزی و کارگری در این رسته می پردازند. این داده‌ها مختص آفریقا نیست و کشورهای توسعه‌یافته مانند ایالات متحده نیز از آن مستثنی نیستند. گزاره حاضر سوالاتی را در خصوص همبستگی و رابطه علت و معلولی میان فقر و کشاورزی ایجاد میکند. آیا فقرا بدلیل فقر به کشاورزی روی می آورند؟ و یا این کشاورزی است که عامل تولید فقر است؟

پاسخ کلیشه ای به سوالات طرح شده به دو دسته کلی تقسیم میشوند. نخست پاسخ‌هایی که به کارایی زمین و مسائل اقلیمی مانند خشکسالی و خاک غیر حاصلخیز اشاره دارند. دوم پاسخ هایی که کشاورزان را به عنوان عامل سنتی ماندن روش کشت تلقی میکنند. این گروه عدم دانش کافی و بروز در توسعه صنعت را علت اصلی بهره‌وری پایین کشاورزی و فقر کشاورزان می دانند.

مقاله ای که میخوانید، در درجه اول به دنبال صحت سنجی کلیشه های ذهنی موجود است. آیا کشاورزان آفریقایی بدلیل کاستی‌های جغرافیایی فقیرند؟ و یا این دانش ناکافی است که کشاورزان را در تله فقر نگه میدارد؟ اگر کلیشه های موجود، خطا باشند؛ رویکردهای فقرزدایی کشاورزان فقیر چیست؟

سنجش اسطوره‌ها

برای یافتن پاسخ مناسب به سراغ یافته های پروفسور استر دفلو (Asther Duflo) رفتیم که در یک آزمایش میدانی در کشور کنیا توانست نگاهی نو به مسئله رفع فقر داشته باشد.

استر دفلو، استاد دانشگاه MIT، برنده جایزه نوبل اقتصاد سال ۲۰۱۹ به صورت مشترک با آبهیجیت بنرجی و مایکل کرمر برای مطالعات میدانی در جهت کاهش فقر جهانی و یکی از نویسندگان کتابهای اقتصاد فقیر و اقتصاد خوب برای روزهای سخت است.

طی آزمایش های فراوان فنی در خصوص کودهای کشاورزی این مسئله به اثبات رسید که مصرف متعارف کود باعث افزایش بهره وری زمین کشاورزی می شود. اما مصرف بیش از حد کود میتواند باعث آسیب های زیست محیطی شود. پس آموزش درباره سودمندی کود به کشاورزان و میزان مصرف آن یکی از اولویت های مروجان صنعت کشاورزی در کشورهای جهان شد. همزمان با این ترویج موضوع تخصیص یارانه به کودهای کشاورزی به یکی از نقاط بحث بر انگیز صنعت کشاورزی در جهان بدل شد. در گذشته پرچم مخالفت با تخصیص یارانه به کود در محافل اقتصادی بر افراشته بود. عموم اقتصاددانان معتقد بودند که یارانه کود منجر به دخالت دولت در توزیع کود، سیاسی شدن و شکست بسیار پرهزینه در تامین نوع مناسب کود در زمان مناسب می شود.

تجربیات سیاستگذاری صنعت کشاورزی در کشورهای مختلف نشان میدهد که مضردانستن تخصیص یارانه به کود به نوعی اسطوره است. به عقیده جفری ساکس، تجربه مالاوی یکی از نشانه های ضرورت تخصیص یارانه به کود است. زمانی که پس از قطع یارانه کود، مالاوی با قحطی شدید مواجه شد؛ رونق مجدد کشاورزی زمانی حاصل شد که دو سوم یارانه های کود از سر گرفته شد.

آزمایش‌های دفلو

مطالعه بر روی کشاورزان کنیایی که درگیر فقر هستند، در سال ۲۰۰۸ توسط تیم استر دفلو آغاز شد. آنها باید ابتدا به چالش مطرح از سوی اقتصاددانان پاسخ میدادند. اولین چالش این بود که آیا بهره وری زمین های کشاورزی در کنیا با مصرف کود افزایش میابد؟ چراکه بسیاری از متخصصین معتقد بودند که یافته های آزمایشگاهی در خصوص اثرات مصرف کود، غیرقابل تعمیم به محیط واقعی است. در همین راستا، تیم دفلو اولین آزمایش میدانی را با کمک مهندسین کشاورزی در زمین های زراعی کشاورزان کنیایی انجام داد. هدف آزمایش سنجش ادعای مطرح شده در خصوص اثرات مصرف کود بود. نتایج استفاده از کود در زمین های واقعی، این بود که وقتی کود در مقادیر متعارف استفاده می شود، به طور متوسط بازدهی زمین کشاورزی در طول یک فصل ۳۶ درصد افزایش می یابد. این گزااره برای یک سال کشاورزی، ۷۰ درصد افزایش بازدهی را پیشبینی میکند.

چالش بعدی تیم مسئله آگاهی کشاورزان از فواید کود بود. این بخش از پژوهش بر اساس ارائه پرسشنامه به نمونه آماری دیگری (غیر کشاورزانی که در زمین هایشان آزمایش بهره وری ناشی از مصرف کود انجام شد) پیش رفت. نتایج نظرسنجی نشان داد که تمامی کشاورزان از مزایای مصرف کود مطلع هستند. اما داده های بهره وری کشاورزی کنیا نشان میداد که بازدهی زمین ها بسیار پایین تر از میزان مورد انتظار است.

مشکل کجاست؟ رویکردهای فقرزدایی

علت بازدهی پایین در آزمایش دفلو مشخص شد. ۵۲ درصد از کشاورزان در هیچ فصلی از کود استفاده نمیکردند. پس از بیان این گزاره، اولین دلیل عقلایی برخواسته از مکانیزم بازار، گران دانستن کود است. اما در کنیا بنا به توصیه های ارسالی از سازمان های جهانی، یارانه بزرگی به کود تخصیص داده می شد. گزارشهای کنیا نشان میدهد که قیمت کود پس از یارانه نزدیک به صفر میشود (نزدیک به ۱ سنت) و هر کشاورزی با هر میزان درآمدی قطعا قادر به تهیه کود است. لذا کود در کنیا گران نیست.

دفلو و همکارانش دو دلیل مبتنی بر یافته های اقتصاد رفتاری را علت استفاده نکردن از کود و به تبع آن کاهش بازدهی زمین های کشاورزی میدانستند. دلیل اول: هزینه های حاشیه ای، مانع اصابت یارانه کود به کشاورز میشود. دلیل دوم: وجود سوگیری به تعویق انداختن در کشاورزان، باعث میشود که در زمان مناسب کود تهیه نشود. رویکردهای فقرزدایی.

هزینه های حاشیه ای مهم است.

رفتن به فروشگاه، خرید کود و حتی تصمیم گیری در مورد نوع کود و میزان آن، و حمل کود خریداری شده به زمین کشاورزی و محل نگهداری، هزینه های پرداخته شده از جیب کشاورز است که در معادله تعیین گرانی یا ارزانی کود موثر است. این ها از نظر دفلو هزینه های حاشیه ای است و نباید با هزینه فرصت اشتباه گرفته شود. پیشنهاد تیم تحقیقاتی به وزارت کشاورزی کنیا، ارائه طرح کود با یارانه کمتر اما حمل رایگان به زمین کشاورزی بود. طراحی قیمت جدید کود به نحوی بود که با مکانیزم کود با قیمت بسیار پایین و حمل غیر رایگان برابر باشد تا بنابر تذکر ریچارد تیلر، انگیزه های اقتصادی دستخوش تغییر نشود. نتایج باور کردنی نبود. میزان استفاده از کود در این طرح مطابق با فرضیه پژوهشگران ۴۶ تا ۶۰ درصد افزایش یافت.

به تعویق انداختن

تمرکز اصلی دفلو و همکارانش بر مسئله اهمال کاری و به تعویق انداختن خرید کود است. کشاورزان به دو گروه کلی از نظر بینش روانشناسی در زمینه صبر تقسیم  می شوند. گروهی که صبورند و خرید کود را به تعویق می اندازند. گروهی که ترجیح میدهند به جای صبر در زمان خرید کود، پس از برداشت و فروش محصول به سرعت برای خرید کود دوره آتی اقدام کنند.

در حالی که گروه دوم در خرید کود سرمایه گذاری میکند، گروه اول، پس از فروش محصول احتمال دارد که در خوشبینانه ترین حالت به پس انداز نقدی روی آورند. در این حالت در آغاز دوره کاشت محصول، با افزایش تقاضا در بازار مواجه خواهند شد و هزینه های حاشیه ای آنها بدلیل تمام شدن کود در بازارهای در دسترس افزایش می یابد. دفلو اثر زمانبندی را برای بهبود وضعیت کشاورزان ارائه داد.

زمان عرضه را تغییر دهید، پیش فروش کنید.

با تلاش دفلو و وزارت کشاورزی کنیا، زمان عرضه اصلی کود از فصل کاشت به فصل برداشت محصول تغییر یافت. به عبارت دیگر، زمان عرضه از ماه بدون درامد کشاورزان، به ماه پر درآمد آنان تغییر کرد. این طرح تنها یک پیش فروش بود و کشاورزان می بایستی در دوره مصرف کود یعنی فصل کاشت برای تحویل کود اقدام کنند. کمتر از ۱۰ درصد کشاورزان در این طرح شرکت کردند اما بازدهی زمین کشاورزی این افراد، نزدیک به ۲ برابر افزایش یافت.

یک اصل اساسی در این تحقیق بکار گرفته شد: افراد در همه زمان ها در حال حداکثر کردن مطلوبیت خود هستند. اما این مطلوبیت، لزوما مطلوبیت عقلایی اقتصاد نیست. وقتی درآمد در بیشینه ترین حالت خود قراردارد، انتخاب بین رفتن به رستوران و خرید کود به مطلوبیت لحظه ای کشاورزان وابسته است. خرید کود، مطلوبیت و رفاه لحظه ای آنان را افزایش نمیدهد. پس محتمل است که کشاورزان رفتن به رستوران را انتخاب کنند.

این وظیفه اقتصاد رفتاری است تا با استفاده از ابزارهای شناختی، تلاش کند تا انتخاب افراد را در راستای افزایش رفاه بلند مدت و بهروزی معماری کند.

رویکردهای فقرزدایی

منابع

1. The working poor or how a job is no guarantee of decent living conditions. 2019. A study based on ILO’s global estimates of employment.
2. Duflo, Esther, Michael Kremer and Jonathan Robinson (2008). “How High are Rates of Return to Fertilizer? Evidence from Field Experiments in Kenya.” American Economic Review Papers (Papers and Proceedings Issue) 98 (2): 482–۴۸۸٫
3. Duflo, Esther, Michael Kremer and Jonathan Robinson (2009).NUDGING FARMERS TO USE FERTILIZER: THEORY AND EXPERIMENTAL EVIDENCE FROM KENYA. NATIONAL BUREAU OF ECONOMIC RESEARCH 1050 Massachusetts Avenue Cambridge.

مطالب مرتبط:

راه‌حل‌های بوروکراتیک برای هدفمندسازی کمک‌های اجتماعی لایه‌های پنهان فقر در پشت چهره توسعه‌یافته قزوین روز ما برای پایان دادن به فقر اقتصادی: ۲۴ روش برای ایجاد تغییرات ساخت یک گذرگاه برای شایستگی و کار: استراتژی ریشه‌کن‌سازی فقر چگونه با روش Advocacy  فقرزدایی کنیم؟ همایش فقرپژوهی؛ امکانی برای پیوند سیاست‌گذاری، پژوهش و عرصه‌ی عمومی