فساد؛ مسئله تاریخی اقتصاد رانتی
توجه به فساد به مثابه یک مسئله تاریخی به معنای آن است که این مشکل و معضل در تاروپود جامعه ریشه دوانده و حذف آن از نظامات سیاسی مستلزم اصلاحات تمام و کمال ساختاری است. نهادگرایان جدید ساختار را مرکب سه وجه قوانین و قواعد رسمی، رویههای پذیرششده و فرآیندهای تاریخی میدانند؛ بر این اساس حل مسئله فساد ساختاری در گرو اصلاحات بنیادین در هر سه لایهی مورد اشاره، ممکن و مقدور است.
پهلوی دوم در فاصله سالهای ۱۳۵۲-۱۳۵۴ بارها گفته بود درآمدهای نفتی کشور، سه و یا چهار برابر شده است و مردم با شنیدن آن از خود میپرسیدند پس چرا فقر و بحران اقتصادی ادامه دارد و آنهمه ثروت بهیکباره چه شده و کجا رفته است؟ در عصر پهلوی دوم دامنه فساد آنقدر گسترش یافته بود که یکی از خبرنگاران خارجی با اشاره به ادعای مبارزه با فساد در ایران از سوی مدیران وقت، نوشته بود: «این کار غیرممکن به نظر میرسد، چراکه پای همه به نحوی گیراست»( سقوط شاه، ص ۹۲). دامنه فساد و سوءاستفادههای مالی تا آنجا پیش رفته بود که از بسیاری سوءاستفادههایی که توسط یک وزیر یا مقام بالای مملکتی صورت میگرفت، بهراحتی مورد اغماض قرار میگرفت و البته در همان حال یک کارمند ساده به دلیل دریافت مختصر رشوهای، محاکمه و زندانی میشد(فردوست، ص ۵۷۲).
شخص شاه در بسیاری از معاملات انجامشده با شرکتهای اسلحهسازی آمریکایی به نام پورسانت، رشوه میگرفت. در بررسی پروندههای مربوط به فروش جنگافزار و تسلیحات به ایران، موارد بسیاری در این خصوص وجود دارد که نهتنها دولتهای به قدرت رسیده، بلکه اعضای خاندان سلطنتی و شخص شاه از شرکتهای مربوطه رشوههای کلانی دریافت میکردند(غلامرضا نجاتی، تاریخ سیاسی بیستوپنج ساله ایران، مؤسسه خدمات فرهنگی رسا، تهران، ۱۳۷۷، جلد اول، صص ۵۳۶، ۵۳۹، ۵۴۶، ۵۴۷). بااینوجود شاه بارها ادعای مبارزه با فساد را داشت و بر خشکاندن ریشه رشوهخواری و مفاسد در ایران تأکید میکرد. وی حتی در اصل نوزدهم انقلاب سفید، مبارزه با فساد مالی را گنجاند و اصل «از کجا آوردهای» را در مجلس یا دولت بر سر زبانها انداخت؛ اما شرط موفقیت مبارزه با فساد، اصلاحات ساختاری و بازبینی قوانین، رویهها و جایگاه سلطنت در حکومت بود. جاهطلبی شاه او را درگیر ساختاری کرده بود که در آن حتی اگر میخواست، امکان مبارزه با فساد را نداشت. به گفته «تیمسار فردوست» از نزدیکان شاه، در سال ۱۳۵۵ دلارهای نفتی بسیاری از ایران برای ستاد انتخاباتی رئیسجمهور امریکا هزینه شد.
بر اساس مستندات تاریخی، خانواده پهلوی در اوایل دهه ۱۳۵۰، ثروتمندترین خانواده سوداگر ایران بودند. بیشتر این داراییها نیز توسط «بنیاد پهلوی» مدیریت و اداره میشد. این بنیاد در سال ۱۳۳۷ تأسیس گردید تا امور بشردوستانه و خیرخواهانه را سامان دهد. در اواخر دهه ۱۳۵۰، دارایی بنیاد بالغ بر ۸/۲ میلیارد دلار میشد که در زمینه املاک، بازرگانی، بانکداری، ساخت اتومبیل و … سرمایهگذاری گردید. دارایی شاه در این بنیاد حدود ۱۳۵ میلیون دلار بود. برآورد شده که خاندان سلطنتی ۵ درصد کل سرمایه ثابت ناخالص کشور را در برنامه پنجم بهصورت بخش خصوصی داخلی سرمایهگذاری کرده بودند(انصاری،۱۳۷۶). بنیاد پهلوی همچنین سالانه بالغ بر ۴۰ میلیون دلار یارانه میگرفت و تنها در سال ۱۳۵۶، سهام ۲۰۷ شرکت شامل ۸ شرکت معدنی، ۱۰ کارخانه سیمان، ۱۷ بانک و شرکت بیمهای، ۲۳ هتل، ۲۵ کارخانه فلزات، ۲۵ واحد کشت و صنعت و ۴۵ شرکت ساختمانی را در اختیار داشت. این وضعیت اقتصاد کشور را فلج کرده بود و به دلیل شکلگیری انحصارات دربار و نزدیکانش امکان رشد بخش خصوصی مستقل را دشوار میساخت. برای مثال «از آنجا که شاهپور غلامرضا کارخانه سیمان داشت، نمیگذاشت کسی اجازه تأسیس کارخانه سیمان بگیرد و در نتیجه این مسئله بود که مملکت دچار کمبود سیمان شد»(همان). در این دوره سوء استفاده از قدرت سیاسی و اداری برای کسب منافع مالی امری رایج بود و سازوکارهایی متداول داشت. برای مثال گلسرخی وزیر منابع طبیعی با یکی از تجار معروف قرار گذاشته بود هر جا زمین و یا ملک باارزشی یافتند، آن را جزو اراضی منابع طبیعی (ملی) معرفی کرده و از تملک صاحبش خارج کنند و بعد از خرید ارزان، زمین را از ملی بودن خارج کرده، به چند برابر قیمت بفروشند و در این میان سود حاصله را بین خود تقسیم کنند. در این میان فقدان جامعه مدنی قدرتمند برای مبارزه علیه مفاسد مالی ازجمله مطبوعات مستقل یا سازمانهای غیردولتی و مردمنهاد، امکان هرگونه پاسخگویی نظام را ناممکن ساخته بود. قوه قضاییه مستقل، آزاد و عادلانه وجود نداشت تا انبوه گزارشها درباره فساد را عادلانه سیدگی کند. نفوذ وزیران، مقامات دولتی و حکومتی و افراد صاحب قدرت و ثروت، امکان دخالت در امور قضایی را فراهم میساخت. تا آنجا که اگر قضات و مسئولان قضایی به پیغامهای غیررسمی توجه نمیکردند، ممکن بود که با توبیخ ساواک مواجه شوند. همه اینها شواهدی است مبنی بر ادعای فساد بهمثابه یک مشکل تاریخی و ساختاری و اینکه هرگونه تلاش برای کنترل و کاهش آن مستلزم اجرای برنامهای همهجانبه بهمنظور اصلاحات بنیادین ساختاری است.
***
در هفته ای که گذشت، اخبار زیر جلب توجه می کند:
- مدیرکل دفتر تعاونیهای توزیعی وزارت تعاون از پیگیری برای شفافسازی فعالیت تعاونیهای کشور خبر داد و گفت: از یک سال گذشته برنامه جدی جهت شفافسازیِ حوزه تعاون در قالب یک سامانه در دستور کار قرار گرفته است.
- معاون نوسازی اداری سازمان اداری و استخدامی با صدور بخشنامهای اعلام کرد: فرصت ۲ هفتهای به دستگاههای اجرایی جهت ثبت اطلاعات متصدیان پستهای مدیریتی به منظور ارائه گزارش به قوه قضایی داده شده است.
- علی مندنیپور با توجه به اعلام وصول طرح الحاق سازمان زندانها اذعان داشت: تصویب این طرح، به معنی نظارتِ مستمر و شفاف بر حقوقِ شهروندان در زندانهاست و میتواند با هدف صیانت از حقوق قانونی زندانیان عملی شود.
- سخنگوی اتاق اصناف ایران در گفتگو با اقتصادآنلاین از تفاهم سازمان امور مالیاتی و اتاق اصناف برای ملزم شدن برخی مشاغل برای نصب صندوقهای مکانیزه فروش خبر داد.
- عضو شورای عالی فضای مجازی گفت از راه اندازی سامانه ثبت دارایی مقامات مسئولان و کارگزاران خبر داد. شهریاری افزود: با بررسیهای به عمل آمده پیشبینی میشود که ۲۵۰ هزار نفر شامل این قانون شوند.
- به گزارش خبرگزاری دانشجو و با توجه به ثبت نشدن حدود ۶۵ درصد کارتخوان پزشکان در سامانه مالیاتی در موعد مقرر، طبق قانون این افراد باید ۲ درصد درآمد خود را جریمه بپردازند.
- به نقل از روزنامه اعتماد، بانک مرکزی در بخشنامهای، مؤسسات اعتباری را موظف کرد تا پیش از پرداخت وام و ایجاد تعهدات، گزارش اعتباری از شرکت اعتبارسنجی دریافت کنند.
- احسان گوهریراد، مدیرکل آموزش و پرورش استان گلستان در گفتگو با خبرگزاری مهر اذعان کرد: فقر مالی، مهمترین عامل بازماندن از تحصیل کودکان گلستانی است.
- به گفته فرشید یزدانی، کارشناس حوزه رفاه و سیاستگذاری اجتماعی، شاخص خط فقر تعیین شده، اما بسیار بالاتر از حقوقی است که اکنون کارگران به طور ماهانه دریافت میکنند؛ طوریکه اختلافی حدود سه برابری با حداقل دستمزد دارد.
- به گزارش روزنامه اعتماد، علی ربیعی، سخنگوی دولت گفته است: در اولین اقدام برای حذف یارانه ثروتمندان، ۲۰۰ هزار خانوار برخوردار، شناسایی و از مهرماه یارانهای دریافت نخواهند کرد.
- به نقل از روزنامه دنیای اقتصاد، امروزه تغییرات اقلیمی بهعنوان اصلیترین پارامتر در سیاستهای مسکن بهخصوص سیاست تأمین مسکن کمدرآمدها و حاشیهنشینهای شهری در دنیا مورد توجه قرار گرفته است.
- رئیس جمهوری خطاب تأکید کرد که عواید حاصل از هرگونه اصلاح ساختاری قیمتها صرفاً باید به اقشار کم درآمد و افراد دارای درآمد ثابت انتقال داده شود تا کاهش قدرت خرید آنان با توجه به نوسانات تورمی در حد ممکن، جبران شود.
- به گزارش خبرگزاری فارس، اول مهرماه نرخنامهای از سوی اتحادیه نانوایان سنتی تهران در فضای مجازی منتشر شد که خبر از افزایش قیمت نان از ۳۷ تا ۵۴ درصد میداد.
- وزیر صنعت، معدن و تجارت گفت: قیمت ۱۰۰ قلم کالا به صورت روزانه رصد میشود و در دو ماه اخیر بر اساس آمارهای کلی و رسمی، قیمتها نزولی بوده و در آخرین هفته از ۱۰۰ قلم کالا، قیمت ۹۰ قلم یا ثابت بوده یا کاهشی بوده است.
- مدیرکل هدایتهای شغلی کمیته امداد گفت: متأسفانه با توجه به مشکلات اقتصادی که بر فضای کشور حاکم است، شاهد هستیم که سالانه ۲۵ درصد به شمار خانوارهای تحت پوشش کمیته امداد افزوده میشود.
- به گزارش اقتصادآنلاین، مهر امسال ۱۴ میلیون دانشآموز راهی مدارس ایران شدهاند. جالب است بدانید حداقل هزینه تحصیل تمام دانشآموزان ایرانی به اندازه شهریه مدرسه بچههایی است که به مدارس غیردولتی میروند.
بخش اول: «شفافیت و مقابله با فساد»
فصل اول: اخبار برگزیده هفته
پیگیری برای شفافسازی فعالیت تعاونیها/ ۹۳ هزار تعاونی داریم
دسته بندی: شفافیت در حوزه وزارتخانه و سازمانهای تابعه
خبرگزاری مهر-۲۸ شهریورماهِ ۱۳۹۸
یعقوب رستمی، مدیرکل دفتر تعاونیهای توزیعی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی
الزام ثبت اطلاعات مدیران برای گزارش به قوهقضاییه
دسته بندی: شفافیت در حوزه سلامت اداری و بوروکراتیک
کسبوکار نیوز-۲۸ شهریورماهِ ۱۳۹۸
علاالدین رفیعزاده، معاون نوسازی اداری سازمان اداری و استخدامی
اهمیت طرح انتزاع سازمان زندانها از قوهقضائیه و اختیارات مجلس
دسته بندی: شفافیت در حوزه قضایی
خبرگزاری ایرنا-۲۸ شهریورماهِ ۱۳۹۸
علی مندنیپور، حقوقدان
تفاهم سازمان امور مالیاتی و اصناف برای نصب صندوق مکانیزه فروش
دسته بندی: شفافیت در حوزه بازرگانی و امور مالیاتی
اقتصادآنلاین-۳۰ شهریورماهِ ۱۳۹۸
مجتبی صفایی، سخنگوی اتاق اصناف ایران.
۲۵۰ هزار مسئول موظف به اعلام اموال خود شدند
دسته بندی: شفافیت در حوزه سلامت اداری و بوروکراتیک
خبرگزاری ایرنا-۳۱ شهریورماهِ ۱۳۹۸
حجتالاسلام حمید شهریاری، عضو شورای عالی فضای مجازی.
سامانه «فرادید» به دنبال شفافسازی عملکرد اپراتورهاست
دسته بندی: شفافیت در حوزه اطلاعات و فضای مجازی
روزنامه ایران-۱ مهرماهِ ۱۳۹۸
مجید حقی، معاون نظارت و اعمال مقررات سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی
جریمه میلیاردی برای سوء استفاده از کدهای دستوری USSD
دسته بندی: شفافیت در حوزه اطلاعات و فضای مجازی
پایگاه اطلاعرسانی دولت-۲ مهرماهِ ۱۳۹۸
جریمه ۶۵ درصدی پزشکان به دلیل ثبت نکردن کارتخوان
دسته بندی: شفافیت در حوزه بهداشت و سلامت
خبرگزاری دانشجو-۲ مهرماهِ ۱۳۹۸
بخشنامه تازه بانک مرکزی: تأیید مؤسسات اعتبارسنجی شرط پرداخت وام
دسته بندی: شفافیت در حوزه نظام پولی، مالی و بانکی
روزنامه اعتماد-۳ مهرماهِ ۱۳۹۸
فصل دوم: سایر اخبار هفته
بخشنامه تشکیل ستاد پیشگیری و رسیدگی به جرائم انتخاباتی ابلاغ شد
دسته بندی: شفافیت در حوزه مجلس و نمایندگان
روزنامه شرق-۲۸ شهریورماهِ ۱۳۹۸
ابراهیم رئیسی، رئیس قوه قضائیه
نگاهی به شفافیت آراء در مجالس کشورها
دسته بندی: شفافیت در حوزه مجلس و نمایندگان
خبرآنلاین-۲۹ شهریورماهِ ۱۳۹۸
پوریا فیروزنژاد، خبرنگار
فرار مالیاتی گسترده یک معدندار
دسته بندی: شفافیت در حوزه بازرگانی و امور مالیاتی
اقتصادآنلاین-۳۰ شهریورماهِ ۱۳۹۸
لیلا مرگن، روزنامهنگار
حقوق نمایندگان مجلس بین ۵ میلیون و ۴۰۰ هزار تا ۸ میلیون تومان است
دسته بندی: شفافیت در حوزه مجلس و نمایندگان
خبرگزاری ایسنا-۳۰ شهریورماهِ ۱۳۹۸
محمود بهمنی، نماینده مجلس شورای اسلامی
ن
امهال تسهیلات قرضالحسنه ممنوع شد
دسته بندی: شفافیت در حوزه نظام پولی، مالی و بانکی
خبرآنلاین-۳۰ شهریورماهِ ۱۳۹۸
چرا «حمایت از گزارشدهندگان فساد» از لایحه شفافیت حذف شد؟
دسته بندی: شفافیت در حوزه دولت
خبرگزاری تسنیم -۳۱ شهریورماهِ ۱۳۹۸
سرپیچی۷۰ درصد پزشکان از قانون نصب کارتخوان
دسته بندی: شفافیت در حوزه بهداشت و سلامت
خبرگزاری ایسنا-۱ مهرماهِ ۱۳۹۸
سیاستگذاری صندوقها پشت درهای بسته
دسته بندی: شفافیت در حوزه صندوقهای بازنشستگی
اقتصادآنلاین-۱ مهرماهِ ۱۳۹۸
میکائیل عظیمی، اقتصاددان و کارشناس صندوقهای بازنشستگی
تشکیل کمیسیون بررسی لایحه شفافیت در مجلس
دسته بندی: شفافیت در حوزه مجلس و نمایندگان
خبرگزاری تسنیم- ۲ مهرماهِ ۱۳۹۸
یحیی کمالیپور، نماینده مجلس شورای اسلامی
وزارت اطلاعات خبر داد: کشف زمینخواری بزرگ در کشور
دسته بندی: شفافیت در حوزه املاک و مستغلات
روزنامه اعتماد-۲ مهرماهِ ۱۳۹۸
جمعآوری امضا برای طرح شفافیت عملکرد تمام قوای نظام
دسته بندی: سایر
خبرگزاری ایرنا- ۲ مهرماهِ ۱۳۹۸
رسول خضری، نماینده مجلس شورای اسلامی
رئیسی: در خود قوه قضائیه رشوههایی اخذ شده که بهتآور است
دسته بندی: شفافیت در حوزه قضایی
اقتصادآنلاین-۳ مهرماهِ ۱۳۹۸
ابراهیم رئیسی، رئیس قوهقضاییه
لزوم شفافیت در هزینههای ثبتنام سامانه سماح اربعین
دسته بندی: شفافیت در حوزه اطلاعات و فضای مجازی
خبرگزاری مهر-۳ مهرماهِ ۱۳۹۸
بخش دوم: «مبارزه با فقر، تبعیض و نابرابری»
فصل اول: اخبار برگزیده هفته
فقر مالی؛ مهمترین عامل بازماندن از تحصیل کودکان گلستانی
خبرگزاری مهر-۲۸ شهریورماهِ ۱۳۹۸
احسان گوهری راد، مدیرکل آموزش و پرورش گلستان
شکاف بین شاخص فقر و حقوق کارگران سه برابر شد
اقتصادآنلاین-۲۸ شهریورماهِ ۱۳۹۸
فرشید یزدانی، کارشناس حوزه رفاه و سیاستگذاری اجتماعی
گام اول، ۸۰۰ هزار نفر؛خداحافظی پولدارها با یارانه نقدی
روزنامه اعتماد-۲۸ شهریورماهِ ۱۳۹۸
تغییرات اقلیمی: اصلیترین پارامتر در سیاست تأمین مسکن کمدرآمدها
روزنامه دنیای اقتصاد-۲۸ شهریورماهِ ۱۳۹۸
متوسط درآمد شهروندان ایرانی۷۰ درصد پایینتر از خط فقر است
اقتصادآنلاین-۲۹ شهریورماهِ ۱۳۹۸
اختصاص عواید حاصل از اصلاح قیمتها به اقشار کمدرآمد
خبرگزاری ایرنا-۱ مهرماهِ ۱۳۹۸
گرانیِ نان در تهران
خبرگزاری فارس- ۲ مهرماهِ ۱۳۹۸
قیمت ۹۰ کالا از ۱۰۰ قلم کالای رصد شده، کاهشی یا ثابت بوده است
خبرگزاری ایسنا-۲ مهرماهِ ۱۳۹۸
رضا رحمانی، وزیر صنعت، معدن و تجارت
سالانه ۲۵ درصد به شمارخانوارهای تحت پوشش کمیته امداد افزوده میشود
خبرگزاری مهر-۳ مهرماهِ ۱۳۹۸
احمد خانی، مدیرکل هدایتهای شغلی کمیته امداد
درآمد ده هزار میلیارد تومانی آموزش غیرانتفاعی
اقتصادآنلاین-۳ مهرماهِ ۱۳۹۸
فصل دوم: سایر اخبار هفته
۳ تصمیم برای ساماندهی هپکو
روزنامه همشهری-۲۸ شهریورماهِ ۱۳۹۸
حاتم شاکرمی، معاون وزیر کار
سکونت ۴۰۰ هزارنفر در مناطق حاشیهنشین آذربایجان شرقی
خبرگزاری مهر-۳۰ شهریورماهِ ۱۳۹۸
محمدباقر هنربر، مدیرکل مدیریت بحران استانداری آذربایجان شرقی
شناسایی ۳۵۰ کودک کار در کرمانشاه/ ۹۵ درصد حاشیهنشین هستند
خبرگزاری فارس-۳۰ شهریورماهِ ۱۳۹۸
نشمی یدی، مدیر مؤسسه خیریه حضرت علی اصغر(ع)
مدیر مؤسسه خیریه حضرت علی اصغر(ع) کرمانشاه از شناسایی ۳۵۰ کودک کار در این استان خبر داد. نشمی یدی گفت: تاکنون ۳۵۰ ﮐﻮﺩﮎ ﮐﺎﺭ ﻭ ﺧﯿﺎﺑﺎﻧﯽ ﺩﺭ ﺍﺳﺘﺎﻥ ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ شده ﮐﻪ تمامی آنها توسط بهزیستی ساماندهی شده است. از این تعداد، ۹۶ نفر آنها زیر پوشش مؤسسه خیریه حضرت علی اصغر(ع) هستند که به دلیل محدودیت منابع مالی توان حمایت بیشتری از این کودکان را نداریم و زحمت نگهداری این کودکان را، مراکز شبانهروزی بهزیستی برعهده دارد.
۵۰ درصد خانوارهای ایرانی زیر خط فقر نسبی میباشند
تابناک-۳۰ شهریورماهِ ۱۳۹۸
وحید شقاقی شهری، عضو هیئتعلمی دانشگاه خوارزمی
سقف وام مسکن جوانان ۱۵۰ میلیون تومان شد
روزنامه اعتماد-۳۰ شهریورماهِ ۱۳۹۸
محمدحسن مرادی، مدیر امور طرح و برنامه بانک عامل بخش مسکن
میزان کاهش قیمت واقعی مسکن به۳۷ درصد رسید
روزنامه مردمسالاری-۳۰ شهریورماهِ ۱۳۹۸
بررسی هزینه گروهی دیدهنشده/خانوارهای سالمند چگونه هزینه میکنند؟
خبرگزاری مهر-۳۱ شهریورماهِ ۱۳۹۸
نیمی از پایتخت در ناامنی
اقتصادآنلاین-۳۱ شهریورماهِ ۱۳۹۸
وزیر کار: دولت با اختصاص یارانههای حذفی به معلولان موافقت کرد
پایگاه اطلاعرسانی دولت-۱ مهرماهِ ۱۳۹۸
محمد شریعتمداری، وزیر تعاون،کار و رفاه اجتماعی
مسکن و کالای اساسی کارگران روی میز شورا
روزنامه همشهری-۱ مهرماهِ ۱۳۹۸
افزایش اشتغال تحصیلکردهها در مشاغل خدماتی
روزنامه آفتاب یزد-۱ مهرماهِ ۱۳۹۸
سازمان ملل: ۲ میلیون کودک یمنی از تحصیل محروم شدهاند
خبرگزاری ایرنا-۳ مهرماهِ ۱۳۹۸
در شهریور ماه رقم خورد: رشد ۳/۷ درصد نرخ آب، برق و سوخت
روزنامه مردمسالاری-۳ مهرماهِ ۱۳۹۸
۷ مهر ماه، افتتاح ۶ هزار و ۲۵۰ پروژه محرومیتزدایی بسیج
خبرگزاری مهر-۳ مهرماهِ ۱۳۹۸
محمد زهرایی، رئیس سازمان بسیج سازندگی
بدون دیدگاه