کارشناس ارشد اقتصاد دانشکده اقتصاد دانشگاه علامه طباطبایی
همکار مرکز توانمندسازی حاکمیت و جامعه
مسئله تعارض منافع را می‌توان یکی از مهم‌ترین ریشه نابرابری در جامعه و ناکارآمدی و فساد در حاکمیت معرفی نمود زیرا درصورتی که سازوکارهایی برای مدیریت این مهم پیش بینی نشده باشد اشخاص و یا سازمان‌ها در موقعیت‌های تعارض این امکان را خواهند داشت که نفع خود را بر نفع و رفاه عمومی ترجیح دهند.
معمولاً در ارتباط با بسترهای تعارض منافع اشتباهات رایجی وجود دارد که بعضاً در میان نوشته‌های کاربران فضای مجازی مشاهده می‌شود در این ارتباط توجه به دو نکته حائز اهمیت است، نخست، در هر شرایطی که وظیفه عمومی یک شخص تحت تأثیر ارزش‌های شخصی، علایق، وابستگی‌ها، وفاداری یا مشارکت قبلی باشد، تعارض منافع ممکن است بوجود آید و الزاماً محدود به منافع مالی نیست. حتی دشمنی شخصی به اندازه روابط دوستانه و طرفدارانه می‌تواند منجر به تعارض منافع شود. دوم، تعارض منافع در هر سطحی می‌تواند برای اشخاص وجود داشته باشد؛ به عبارتی تعارض منافع معمولاً بدون اشتباه و یا نقش فرد ایجاد می‌شود و فرد مقصر بروز موقعیت آن نیست. به بیان دیگر، تعارض منافع یک واقعیت اجتناب‌ناپذیر از زندگی سازمانی است و به خودی خود نشانه‌ای از رفتارهای ناشایست و جرم نیست. لکن آنچه مهم است مجموعه اقداماتی است که شخص برای مدیریت آن انجام می‌دهد. همچنین، هر نوع قرار گرفتن منفعت دو فرد، سازمان، ایدئولوژی و یا حتی حکومت‌ها در مقابل هم، الزاماً در مقوله ادبیات تعارض منافع قابل تحلیل و بررسی نیست.
در هفته دوم شهربور ماه سال ۱۳۹۹ در مجموع ۱۶۶ مطلب در شبکه‌های اجتماعی ـ ۱۰۴ مطلب تلگرام، ۶۱ مطلب توییتر، ۱ مطلب اینستاگرام ـ در ارتباط با تعارض منافع به اشتراک گذشته شده است. به طور خلاصه محور‌های مطالب مزبور در ارتباط با تعارض منافع عبارتند از؛ ۱ـ تعارض منافع در بورس، ۲ـ رسانه‌ها و شفافیت مالی خود، ۳ ـ تعارض منافع در نظام تدبیر، ۴ ـ تعارض منافع در فوتبال، ۵ ـ تعارض منافع در تار و پود نظام سلامت و ۶ ـ آزمون عمومی زبان و تعارض درآمد ـ وظایف
وزارت اقتصاد و سازمان بورس اوراق بهادر کجای کار هستند؟
کانال تلگرامی اکو ایران، به اشاره به مفاهیم تعارض منافع و تأکید بر آن، یکی از مهم‌ترین راه‌های مبارزه با فساد را مدیریت تعارض منافع عنوان می‌کند که در کشورهای توسعه یافته مدیریت تعارض منافع از خیلی وقت‌ها پیش در کانون توجه سیاست‌گذاران قرار گرفته است. این کانال تلگرامی اضافه می‌کند نتایج تحقیقات بین‌المللی نشان می‌دهد «شفافیت، رفع انحصار و منع تعارض منافع» سه ستون اصلی این مبارزه هستند. اما آیا در نهادی همچون سازمان بورس که اساس آن بر مجوزدهی است و پدیده درهای گردان در آن امری بدیهی است، چه اقدامی صورت گرفته است؟ مدیران وزارت اقتصاد و سازمان بورس برای تخریب سه ستون ایجاد فساد در بازار سرمایه در این سال‌ها چه کرده‌اند؟ لازم به ذکر است پدیده درب‌های گردان یکی از موقعیت‌های تعارض منافع است که به معنای اشتغال بازنشستگان یا مستعفیان بخش دولتی در بخش خصوصی یا بالعكس است. زیرا مدیران ارشد دولتی که از بخش دولتی خارج می‌شوند می‌توانند به واسطه رانت اطلاعات و روابط غیر رسمی بسیاری که در بخش‌های دولتی دارند بازیگران قدرتمندی در بخش خصوصی باشند.
از سو دیگر، کانال‌های تلگرامی که مصاحبه دکتر علی سعدوندی، استاد بانکداری، اقتصاد کلان و سرمایه گذری در خصوص اتفاقات اخیر بازار سرمایه ایران را مورد توجه قرار داده‌اند، «بالابردن رفتن قیمت برخی از سهام موجود در بازار سرمایه را به مدیران نهادهای سرمایه‌‌گذاری به دلیل وجود تعارض منافع نسبت می‌دهند». بر اساس تحلیل‌های ارائه‌شده، عدم نظارت کافی و لازم بر روی سهام شخصی مدیران و رفتار بورسی شرکت‌ها موجب شکل‌گیری تعارض منافع شده که در نهایت موجب متضرر شدن سهامداران خرد و ناکارآمدی بازار سرمایه خواهد شد. به عبارت دیگر می‌بایست سازمان بورس اوراق بهادار و وزارت اقتصاد امور اقتصاد و دارایی کلیه راهکارها و سازوکارهایی که تعارض منافع در هر زمینه‌ای از بازار سرمایه بوجود می‌آید را مدیریت نماید در کانون توجه و سیاستگذاری قرار دهند.
شفافیت مالی رسانه‌ها
یکی از کاربران فضای مجازی (توییتر) با اشاره به نقش و اهمیت رسانه‌ها در شفاف سازی در سازمان‌ها و نهادهای مختلف، اشاره می‌کند که این مهم در مورد خود رسانه‌ها موجب تعارض منافع می‌شود. چرا که وقتی پای شفافیت در خصوص منابع مالی رسانه‌ها مطرح می‌شود، تعارض منافع کاملا محرز خواهد شد که در میان رسانه‌های فارسی زبان پرنگتر است. براساس تحلیل این کاربر می‌توان اینگونه استنباط نمود که اشاره ایشان به موقعیت تعارض درآمد ـ وظایف است.
تعارض درآمد ـ وظایف، موقعیتی است؛ که درآمد یک فرد یا سازمان با وظایف در نظر گرفته شده برای آن در تعارض قرار می‌گیرد. از این‌رو، براساس نظر این کاربر فضای مجازی، رسانه‌ها با شفاف‌سازی در مورد منابع مالی خود ممکن است با کاهش درآمد مواجه شوند به همین دلیل ترجیح می‌دهند در این ارتباط حتی‌‌الامکان سکوت را در پیش بگیرند.
تعارض منافع در نظام تدبیر
یاداشت محمد فاضلی استاد جامعه شناس دانشگاه شهید بهشتی در کانال تلگرامی خود با عنوان پدرخوانده‌ها چگونه از راه می‌رسند؟ توجه کابران فضای مجازی راجلب نموده است. فاضلی در این یاداشت ضمن اشاره به مفهوم تسخیر حکومت، نقل قولی از فوکویاما بیان می‌کند «یکی از رؤسای جمهوری ماداگاسکار در مراسم آغاز ریاست جمهوری از رئیس مافیا به دلیل کمک به انتخاب شدنش تشکر می‌کند» فاضلی با کمک گرفتن از مفاهیم “تسخیر دولت” و “تعارض منافع” اضافه می‌کند «درآمدهای نفتی ۷۰۰ تا ۸۰۰ میلیارد دلاری که از آغاز دولت محمود احمدی‌نژاد وارد اقتصاد ایران شد و فساد و ناکارآمدی را دامن زد» ریشه در عدم مدیریت تعارض منافع دارد. وی بر این باور است انبوه تعارض منافع در حکمرانی، حتی اجازه نمی‌داد که سلامت و کیفیت تصمیم‌گیری به اندازه قبل از ۱۳۸۴ باشد. فاضلی در این یاداشت به نوع یا موقعیت خاصی از تعارض منافع اشاره نمی‌کند و مفهوم کلی این مهم را مورد توجه قرار می‌دهد. از این‌رو می‌توان اینگونه استنباط نمود که بسته به شرایط و نوع سیاستگذاری، وجود تعارض منافع موجب شده است نظام تدبیر به نوعی تسخیر شود و کارآمدی حداقلی را داشته باشد. به عنوان مثال طی دوره ۱۳۸۴ الی ۱۳۹۲ واردات به طور قابل توجهی افزایش یافت. بنابراین در فرایند تخصیص ارز، صدور مجوزهای بازرگانی و مواردی از این قبیل ممکن است موقعیت‌های تعارض منافع مانند اشتغال همزمان، رابطه خویشاوندی، پذیریش هدیه و مواردی از این قبیل، موجب ناکارآمدی شده باشد.
تعارض منافع یکی از مهم‌ترین ریشه تخلفات در فوتبال
یکی از کابران توییتر با استناد به آمارهای انتشار یافته کمیته اخلاق فیفا در خصوص مواردی ـ مانند “رشوه و فساد”، “استفاده نامناسب یا سوء استفاده از منابع مالی”، “پیشنهاد یا دریافت هدیه یا سایر منافع” و “تعارض منافع” ـ که موجب بیشترین تخلفات شده است عنوان می‌کند که کمیته اخلاق بایستی به طور قابل توجهی روی فساد مالی تمرکز نماید. همانطور که ملاحظه می‌شود، از یک سو، رشوه، هدیه و تعارض منافع از مهم‌ترین موارد تخلف عنوان شده است. از سوی دیگر، هدیه و رشوه خود یکی از موقعیت‌های تعارض منافع ـ تبانی خدمتگزاران ـ به شمار می‌رود. در مقام تعریف گفته می‌شود ارائه‌دهندگان خدمت می‌توانند با یکدیگر تبانی داشته باشند که این تبانی منجر به اولویت دادن به منافع شخصی و سازمانی نسبت به منافع جمعی و عمومی مردم شود. اعطای هدیه و تسهیم عواید نمونه‌ای از اقداماتی است که می‌تواند منجر به تبانی شود.
همچنین، از دیگر موارد عنوان شده در آمار کمیته اخلاق فیفا، تعارض منافع است. که منظور از نوع یا موقعیت آن بیان نشده است، همچنین، نظر به اینکه بانک جهانی فساد را سوء استفاده از جایگاه عمومی برای بدست آوردن منافع شخصی می‌داند (برای مطالعه توصیه های بانک جهانی برای کنترل تعارض منافع اینجا کلیک کنید). این در حالی است که وجود تعارض منافع بستر سوء استفاده از آن موقعیت را بوجود می‌آورد. لکن، فساد زمانی اتفاق می‌افتد که از موقعیت مزبور سوء استفاده شده باشد. بنابراین می‌توان ادعا نمود اغلب فسادها در بستری به وقوع خواهد پیوست که تعارض منافع مدیریت نشده باشد که این مهم در فوتبال نیز صادق است.
تعارض منافع ریشه بروندادهای امروز نظام سلامت
کاربران فضای مجازی در هفته‌ای که گذشت نیم‌نگاهی به وضع موجود نظام سلامت کشور انداخته و مصادیق تعارض منافع در آن را مورد توجه قرار داده‌اند. به عنوان مثال، یکی از کاربران با اشاره به نقش متخصصان جراح با سابقه در نظام سیاستگذاری و تعارض منافعی که در این شرایط بوجود می‌آید براین باور است حضور اساتید پزشکی (اتند) در مناصب سیاستگذاری، بستر تخریب و استثمار پزشکان جوان را موجب می‌شود. این انتقاد ناظر بر موقعیت قاعده‌گذاری برای خود است؛ یعنی اساتید پزشک متخصص، به گونه‌ای قاعده‌گذاری می‌کنند که منافع خودشان تامین می‌شود، اما منافع رزیدنت‌ها (دستیاران جوان تخصص پزشکی) لحاظ نمی‌شود.
کاربر دیگری با اشاره به اینکه در نظام سلامت بعضاً سیاست‌گذار، مجری و ناظر از یک صنف هستند و با وجود آنکه موجب شده است پاداش‌‌ها و کارانه‌های قابل توجهی را برای خود در نظر بگیرند به ویژه برای برخی رشته‌های جراحی، بازهم متخصصان با سابقه ترجیح می‌دهند در بخش خصوصی فعال باشند زیرا دریافتی از این محل به مراتب بالاتر خواهد بود.
آزمون عمومی زبان زیر سایه تعارض منافع
دانشکده زبان‌های خارجی دانشگاه تهران یک آزمون عمومی زبان دکتری برگزار می‌کند که برای پاره‌ای از دانشگاه‌های کشور معتبر است. پس از ماه‌ها وقفه در برگزاری آزمون به دلیل شرایط کرونایی، ثبت نام آزمون جدید در حالی برای دو هفته بعد باز شده است که در صفحه‌های اطلاع‌رسانی برای برگزاری آزمون، تبلیغ برگزاری دوره فشرده آزمون عمومی زبان توسط همان مجموعه نیز دیده می‌شود. به بیان دیگر، نهادی برگزار کننده آزمون (صدور گواهی) دوره آماده‌سازی متقاضیان را نیز برگزار می‌کند.
کاربران فضای مجازی اضافه می‌کنند پس از نامه نگاری با ایمیل معرفی شده در اطلاع‌رسانی یکی از شرایط ثبت‌نام در دوره، پرداخت شهریه ۹۰۰ هزار تومان است. با توجه به اینکه، استقبال از این دوره‌ها مستلزم جلب نظر متقاضیان و مؤثر بودن آن است. که تأمین این مهم ممکن است موجب شود مرجع برگزار کننده آزمون عمومی زبان با تعارض درآمد ـ وظایف مواجه گردد. به بیان دیگر، به منظور استقبال بیشتر از دوره‌های آماده‌سازی متقاضیان، فرایند برگزاری تحت‌الشعاع قرار گیرد. کابران این موضوع را اینگونه تفسیر می‌کند «۹۰۰ هزار تومان بدهید سوالات را یک جوری بهت می‌رسانیم تا قبول شوید».
لینک کوتاه https://iran-bssc.ir/?p=9279
بدون دیدگاه