تعارض منافع چیست؟
تعارض منافع موضوعی است که به طور عینی اتفاق می‌افتد. تعارض منافع یا تعارض علایق به حالت و وضعیتی اطلاق می‌شود که شخص یا اشخاصی از یک طرف در مقام و مسئولیت مورد اعتماد دیگران قرار می‌گیرند و از طرف دیگر خود دارای منافع شخصی یا گروهی مجزا و در تقابل با مسئولیت مورد نظر است. عرصه سلامت نیز با توجه جایگاهش در هجوم گستره‌های شیوع تعارض منافع قرار دارد. وجود تعارض منافع نیاز به اثبات تاثیر حقیقی منافع شخصی روی کار حرفه‌ای ندارد، بلکه وجود یک منفعت ثانویه به تنهایی کفایت می‌کند. پر واضح است که در ایران تعریف دقیق و شفافی از تعارض منافع در دسترس نیست، ولی واضح است که در بسیاری از مشاغل حرفه‌ای اجتناب از بروز تعارض منافع امکان‌پذیر نیست. برای مثال تعارض میان منافع شخصی و عمومی وکلا، مدیران بیمه، اعضای هیئت علمی، محققان و پزشکان.
عوامل تحریک ایجاد تعارض در سازمان‌ها
- رقابت برای پاداش
- تعارض در ایفای وظایف
- نقص در ارتباطات کارمندان با هم و با سازمان‌ها
- تعارض در موقعیت‌ها
- اهدای پاداش و جبران خسارت مستقیم و غیرمستقیم
- اعطای هدیه توسط خود افراد ذی‌نفع
- معاملات مالی بین موسسه خیریه، مدیران و کارمندان آن.
نکته‌ی مهم در این خصوص این است که تعارض منافع ممکن است وجود داشته باشد حتی اگر در ایجاد یا در نتیجه‌ی آن هیچ عمل خلافی صورت نگرفته باشد.
مقررات پرهیز از تعارض منافع
پنج شیوه برای پرهیز یا حل تعارض منافع در کشورهای جهان وجود دارند: رقابت، همکاری، اجتناب، مصالحه، گاه ترجیح دادن منافع افراد بر منافع خود.
تعارض منافع در نظام سلامت
تعارض منافع در نظام سلامت در منافع مادی _ غیرمادی و مابین اعضای گروه پزشکی (حقیقی _ حقوقی) رخ می‌دهد. با علم به این مطلب که تعارض منافع در جامعه غیر قابل اجتناب است، تعارض منافع پزشک و بیمار به ویژه در پژوهش‌های پزشکی مطرح از محدوده‌ی حقوق خصوصی به عمومی وارد می‌شود. ضمن آنکه در منافع عمومی تعارضات غالبا بدون بروز خشونت پایان می‌یابد و مدیریت آن بهتر و امکان‌پذیرتر می‌شود.
برخی مصادیق تعارض منافع در نظام سلامت
دخیل بودن افراد در فعالیت‌های آموزشی واجد منافع گوناگون و همزمان فراهم بودن امکان شرکت آنان در بسیاری از فعالیت‌های خارج از سازمان، حقیقتی انکار ناپذیر است. از سوی دیگر هرچند تعارض منافع غالبا به روابط مالی اشاره دارد، ولی می‌تواند شامل روابط شخصی، حرفه‌ای، عقیدتی، سیاسی یا مذهبی نیز باشد.
عرصه سلامت با توجه جایگاهش در هجوم گستره‌های شیوع تعارض منافع قرار دارد. وجود تعارض منافع نیاز به اثبات تاثیر حقیقی منافع شخصی روی کار حرفه‌ای ندارد، بلکه وجود یک منفعت ثانویه به تنهایی کفایت می‌کند.
تحقیقات نشان می‌دهد تعارض منافع در درمان به خصوص در بیماری‌های کودکان عمدتا به دلیل کسب منافع مالی رخ می‌دهد و علت تنظیم مقررات راجع به تعارض منافع سعی در جلوگیری از کسب منافع مالی و حفظ افراد است.
تعصبات در تفسیر آزمایش‌های بالینی سبب بروز تعارض منافع و به تبع آن بی‌اعتمادی می‌شود، به همین دلیل در هنگام مشورت با افراد سهامدار در مراکز حامی مالی تحقیق باید نهایت توجه برای پرهیز از تعارض در این تحقیقات در نظر گرفته شود.
تعارض منافع گاهی که پزشک سهامدار مراکز ارائه‌ی خدمات سلامت است رخ می‌دهد. مثلا ممکن است پزشک به دلیل ذی‌نفع بودن در آزمایشگاه، علی‌رغم عدم نیاز بیمار، انجام بعضی آزمایش‌ها را برای او درخواست نماید. هم‌چنین تعارض منافع در زمانی که پزشک هم در بخش دولتی و هم در بخش خصوصی فعالیت می‌کند، یکی دیگر از مشکلات نظام سلامت است. ممکن است که پزشک به خرج بیمارستان دولتی منافع خصوصی خود را دنبال نماید و بیمار بیمارستان دولتی را به بیمارستان خصوصی منتقل کند.
مقررات ایران در تعارض منافع در نظام سلامت
ماده‌ی ۱۲ آیین‌نامه‌ی تخلفات پزشکان مصوب سازمان نظام‌پزشکی ایران، که نهاد حرفه‌ای پزشکان تلقی و به موجب قانون تاسیس شده، مبنی بر ممنوعیت جذب و هدایت بیمار از موسسات بهداشتی (درمانی دولتی و وابسته به دولت و خیریه) به مطب شخصی یا بخش خصوصی اعم از بیمارستان، درمانگاه و بالعکس به منظور استفاده‌ی مادی، توسط شاغلان حرفه‌های پزشکی و وابسته از جمله موارد نادر توجه به تعارض منافع در نظام سلامت ایران است.
منبع
- میلانی‌فر، علیرضا، آخوندی، محمد مهدی، پایکارزاده، پروانه، لاریجانی، باقر. ۱۳۹۰٫ «ارزیابی حقوقی تعارض منافع در حقوق نظام سلامت ایران» . مجله اخلاق و تاریخ پزشکی، دوره‌ی پنجم، شماره ۱، بهمن ۹۰٫
بدون دیدگاه