برنامه‌های تور ایمنی اجتماعی بخشی از مداخله‌هایی هستند که کشورها به منظور ارائه خدمات حمایت اجتماعی به همه یا گروه خاصی از ساکنین و شهروندان انجام می‌دهند. یک سیستم تور ایمنی اجتماعی مؤثر می‌تواند فرصت‌های اقتصادی را ارتقا بدهد و به جمعیت‌های آسیب‌پذیر در فائق آمدن بر فقر کمک کند. کشورها به طور فزاینده‌ای مجموعه ابزار برنامه‌های تور اجتماعی خود برای کاهش و تعدیل فقر را ارتقا بخشیده‌اند.
نقش برنامه‌های تور اجتماعی در کاهش فقر، رسیدگی به نابرابری‌ها، کاهش پیامدهای شوک‌های بیرونی همچون بحران‌های اقتصادی، قحطی‌ها و بالا رفتن ناگهانی قیمت جهانی غذا بر خانوارهای آسیب‌پذیر آشکار است. بدون مداخله‌های به موقع و مؤثر تور ایمنی اجتماعی، شوک‌های بیرونی یادشده می‌توانند آسیب‌های جبران‌ناپذیری بر خانوارهای آسیب‌پذیر وارد کنند.
هدف از این کتاب، گرد هم آوردن و ترکیب ادبیات به نسبت محدود موجود راجع به سیستم‌های نهادی برنامه‌های تور ایمنی اجتماعی است.
کتاب «نظام نهادی تور ایمنی اجتماعی» مبتنی بر گزارش‌های کشورهای سازمان همکاری اسلامی است که ۵۷ کشور در آن عضو هستند و هرکدامشان سیاست‌های تور ایمنی اجتماعی خود را طراحی کرده‌اند تا اقداماتی برای کاهش فقر و یا جلوگیری از محرومیت انجام دهند. جمعیت کل کشورهای عضو بیشتر از یک‌پنجم جمعیت کل جهان است اما تولید ناخالص داخلی این کشورها ۷ درصد از تولید ناخالص داخلی کل جهان است. همچنین تعداد افراد بی‌بضاعت در کشورهای کم‌درآمد عضو سازمان همکاری اسلامی چیزی بیشتر از یک سوم کل جمعیت آن‌ها است.
در کشورهای عضو سازمان همکاری اسلامی، ساختار و ظرفیت‌های نهادی سیستم‌های تور ایمنی اجتماعی با توجه به عوامل اقتصادی، سیاسی و اجتماعی متفاوت، فرق می‌کند. در این میان، سطح درآمد هر کشور تأثیر تعیین‌کننده‌ای بر سیاست‌های گرفته‌شده در حوزه‌ی تور ایمنی اجتماعی دارد.
بر این اساس، مطالعه حاضر، سیستم‌های نهادی برنامه‌های تور ایمنی اجتماعی در کشورهای عضو سازمان همکاری اسلامی را در قالب سه گروه درآمد بالا، درآمد متوسط و درآمد پایین تحلیل می‌کند. در این مطالعه بعضی از مؤلفه‌های کلیدی ساختارهای نهادی برنامه‌های تور ایمنی اجتماعی مانند ساختارهای رسمی نهادی، تمرکززدایی، ظرفیت‌های نهادی، هماهنگی، و سیستم‌های نظارتی در کشورهای عضو سازمان همکاری اسلامی ارائه می‌شوند.
در این کتاب، در دو مرحله تحلیل‌ها ارائه می‌شوند. در مرحله اول سیستم‌های نهادی برنامه‌های تور ایمنی اجتماعی در ۵۷ کشور عضو سازمان همکاری اسلامی مرور کلی شده است. مرحله دوم بر روی پنج کشور عضو شامل اندونزی، اردن، ترکیه، آذربایجان و گامبیا تمرکز شده است.
کتاب «نظام نهادی تور ایمنی اجتماعی» در چهار فصل آماده‌شده است که موضوعات و محورهای فصل‌ها به شرح زیر است:
فصل اول تحت عنوان «چارچوب مفهومی و روش‌شناسی»، مفاهیم کلیدی مربوط به تور ایمنی اجتماعی و سیستم‌های نهادی آن از نظر ساختار و ظرفیت را توضیح می‌دهد. مفاهیم مطرح‌شده در این بخش به دو گروه تقسیم می‌شوند. ابتدا مفهوم تور ایمنی اجتماعی، با اصطلاحاتی چون تورهای ایمنی اجتماعی خصوصی- غیررسمی، تورهای ایمنی اجتماعی عمومی- رسمی، مساعدت اجتماعی، برنامه‌های تور ایمنی اجتماعی، مداخله‌های تور ایمنی اجتماعی و سیستم‌های تور ایمنی اجتماعی توضیح داده‌شده است. سپس مفهوم نظام نهادی با استفاده از مفاهیمی چون ساختار نهادی و ظرفیت نهادی بیان داده‌شده است. در توضیحات روش‌شناسی این مطالعه نوشته‌شده است که اطلاعات مربوط به‌تمامی کشورهای عضو بر اساس جستجوهای اینترنتی و سپس ارسال پرسشنامه برای بررسی سیستم‌های نهادی فعلی برنامه‌های تور ایمنی اجتماعی در کشورها بوده است. سپس پنج کشور که در چهار قاره جهان پراکنده‌اند و از لحاظ درآمد و ویژگی‌های منطقه‌ای باهم تفاوت دارند، انتخاب شدند و با بازدیدهای میدانی اطلاعاتشان جمع‌آوری‌شده است.
فصل دوم با عنوان «تصویری کلی از کشورهای عضو سازمان همکاری اسلامی» به مرور سیستم‌های نهادی، ساختار و ظرفیت نهادی، برنامه‌های تور ایمنی اجتماعی در کشورهای عضو سازمان می‌پردازد. در کتاب نوشته‌شده است که فرایندهای سیاست‌گذاری برنامه‌های تور ایمنی اجتماعی از وضعیت‌های مختلفی به دست می‌آید. در کشورهای با درآمد متوسط همچون ترکیه و اندونزی، این فرایندها بخشی از اصلاحات کلی‌تر حمایت اجتماعی هستند که گاهی با تدبیرهای احتیاطی در مقابل شوک‌های بیرونی همزمان می‌شوند. در کشورهای با درآمد پایین، برنامه‌های تور ایمنی اجتماعی بیشتر در پاسخ به شوکی بیرونی طراحی و اجرا می‌شوند. در کشورهای با درآمد بالا، فرایند سیاست‌گذاری در زمینه سیستم‌های تور ایمنی اجتماعی به نسبت ساده است؛ زیرا اقدام‌های اصلاحی و شوک‌های بیرونی ویرانگر نسبتاً کم پیش می‌آیند و سیستم تور ایمنی اجتماعی‌شان کمتر پراکنده است و عمدتاً توسط یک وزارتخانه هدایت می‌شود.
همچنین در این فصل سه سطح کلیدی ساختار نهادی که در ادامه می‌آید، توضیح و تشریح شده است: ۱- سطح کلان: جایگاه برنامه‌های تور ایمنی اجتماعی در سیستم اداری بزرگتر؛ ۲- سطح میانی: روابط میان سازمان‌ها و سطوح مختلف یک سازمان؛ ۳- سطح خرد: قواعد، رویه‌ها و فرایندهای برنامه.
فصل سوم با عنوان «مطالعات موردی»، به جزئیاتی از سیستم‌های نهادی برنامه‌های تور ایمنی اجتماعی در کشورهای اندونزی، اردن، آذربایجان، ترکیه و گامبیا می‌پردازد. در خصوص هرکدام از این کشورها به موضوعات پیشینه، برنامه‌های جاری تور ایمنی اجتماعی، ساختار نهادی، ظرفیت نهادی و راه پیش رویشان پرداخته‌شده است.
فصل چهارم درباره «نتیجه‌گیری‌ها و توصیه‌ها» است که به توصیه‌هایی برای ادامه کار می‌پردازد. یافته‌ها نشان می‌دهد کیفیت نظام اداری بر کیفیت ساختار نهادی سیستم‌های تور ایمنی اجتماعی اثر می‌گذارد. از لحاظ روابط میان سازمانی و میان سطحی، کشورهای با درآمد بالا و متوسط عضو سازمان همکاری اسلامی اکثراً ساختارهای دولت محور دارند؛ در حالی که کشورهای با درآمد پایین به طور معمول ساختارهای اهداکننده محور دارند. همچنین در ادامه شش توصیه همچون افزایش نقش و ظرفیت مقام‌های محلی، ارتقای تأثیر سیستم‌های کنترل و نظارت، ارتقای تأثیر کمک‌های اهداکنندگان و … برای سیستم‌های نهادی برنامه‌های تور ایمنی اجتماعی پیشنهادشده است.
همچنین کتاب دارای چهار ضمیمه است که عبارت‌اند از: «مطالعه‌ی پیمایشی ساختار نهادی سیستم‌های تور ایمنی اجتماعی»، «دسته‌بندی کشورهای عضو OIC براساس درآمد»، «گروه‌بندی سه‌گانه‌ی کشورهای عضو OIC بر اساس منطقه»، «وابستگی به کمک و میزان ثروت منابع طبیعی کشورهای عضو OIC» است. در انتهای کتاب نیز فهرستی از ۵۵ گزارش منتشرشده معاونت رفاه اجتماعی ارائه‌شده است.
کتاب «نظام نهادی تور ایمنی اجتماعی» با ترجمه هادی جلیلی و ویراستاری مجتبی کرباسچی در ۲۴۰ صفحه به سفارش معاونت رفاه اجتماعی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی توسط انتشارات سازمان جهاد دانشگاهی در زمستان ۱۳۹۹ چاپ و منتشر شد. مخاطبان و علاقه‌مندان به این موضوع می‌توانند کتاب را از انتشارات جهاد دانشگاهی تهران و یا از مرکز توانمندسازی حاکمیت و جامعه تهیه کنند.
تهیه‌کننده متن: راضیه شیخ‌رضایی
لینک کوتاه https://iran-bssc.ir/?p=15135
بدون دیدگاه