دکتری جامعه شناسی
دنیای امروز نسبت به کمتر از یک قرن پیش بسیار آسیب‌پذیرتر شده است. امروز حدود ۲۰۰ میلیون نفر با احتمال وقوع ناگهانی فاجعه زندگی می‌کنند یا در معرض فجایعی هستند که آرام‌آرام در حال شکل‌گیری هستند. همین میزان جمعیت، که بیشتر ساکن کشورهای درحال‌توسعه بودند، در طی سال‌های ۲۰۰۰ تا ۲۰۱۲، از بلایای طبیعی، به‌خصوص سیل و خشک‌سالی ناشی از تغییرات آب‌وهوایی و گرمایش زمین، آسیب‌دیده‌اند.
مردم، در بسیاری از کشورها، با آلودگی‌های محیط‌زیستی دست‌وپنجه نرم می‌کنند. جنگ و خشونت فراگیر هم بسیاری از گروه‌های جمعیتی آسیب‌پذیر را تحت تأثیر قرار داده است. تقریباً ۲ میلیارد نفر در کشورهایی با شرایط شکننده امنیتی و وجود یا احتمال به وجود آمدن خشونت‌های مسلحانه به سر می‌برند و درگیر تروریسم و جنگ‌های ویرانگر هستند. بحران‌های ناشی از چند رکود اقتصادی بزرگ در سطح جهان موجب فقیرتر شدن بخش‌های زیادی از جمعیت جهان شده است و مهاجرت‌های گسترده ناشی از فقر را با خود به همراه داشته است.
میزان آسیب‌پذیری در ایران هم طی دهه‌های اخیر، به دلیل آلودگی‌های محیط زیستی، مدیریت ناکارآمد منابع آبی، بی‌ثباتی‌های ناشی از جنگ و تحریم‌های اقتصادی، افزایش قابل‌توجهی پیداکرده است.
علی‌رغم ارتباط بین فجایع و توسعه پایدار، برنامه اولیه توسعه هزاره[۱] بر بحران‌ها، اعم از سیل، زلزله، جنگ و ناامنی و تروریسم به‌اندازه کافی تأکید نکرده است. اهداف توسعه پایدار[۲]، در شکل اولیه‌اش، مسئله فشارهای جانی، روانی و مالی بحران‌های روزافزون را بر مردم، به‌ویژه خانوارهای فقیر و هم آن‌ها که مستعد فقر هستند، در نظر نگرفته است. با غفلت از مسئله افزایش تاب‌آوری گروه‌های جمعیتی آسیب‌پذیر در مقابل بحران‌ها، توسعه پایدار امکان‌پذیر نخواهد بود و این برنامه‌ها باید شامل طرح‌های خرد و کلان پیشگیری از بحران‌ها، آمادگی و انعطاف در برابر آن‌ها شود.
تاب‌آوری یعنی توانمندی یک سیستم برای پایداری و سازگاری با شرایط بحرانی. جامعه تاب آور جامعه‌ای است که دائماً شرایط را ارزیابی می‌کند و خود را برای پاسخگویی به همه خطرات آماده می‌کند؛ چه خطرات ناگهانی و غیرمنتظره و چه خطرات قابل پیش‌بینی‌ای که به‌مرور شکل می‌گیرند. با افزایش تاب‌آوری جوامع می‌توانند از منابع معیشتی‌شان محافظت کنند، از پایداری منافع حاصل از توسعه اطمینان حاصل کنند، از منابع محیط زیستی حفاظت کنند و تغییرات مثبت ایجاد کنند.
این گزارش کارشناسی ابتدا به بررسی مفهوم تاب‌آوری پرداخته و سپس خوانشی انتقادی از آن ارائه می‌دهد و نقایص و کمبودهای مرتبط با این مفهوم را بررسی می‌نماید. سپس در بخشی دیگر از گزارش به ارائه نمونه‌هایی داخلی و خارجی از مطالعات موردی انجام‌گرفته در این زمینه می‌پردازد تا درکی عملی‌تر از این مفهوم و سنجش آن در جوامع محلی به دست دهد. درنهایت در آخرین و مهم‌ترین بخش گزارش به معرفی دستورالعمل‌ها و ابزارهای سنجش تاب‌آوری اجتماعی موجود به زبان‌های فارسی و انگلیسی می‌پردازد و مثال‌هایی از فعالیت‌های پیشنهادی این دستورالعمل‌ها و ابزارها ارائه می‌دهد.
نتیجه‌گیری این پژوهش، در ساحت پژوهشی، به اهمیت حمایت از تجربه‌های کیفی طولی به زبان فارسی می‌پردازد و در ساحت سیاست‌گذاری به مسائلی مانند توجه به زمینه تاریخی، اقتصادی و اجتماعی فجایع و اهمیت مشارکت اعضای جوامع محلی در سازوکار تصمیم‌گیری، هم در مراحل پیش از بحران و هم در افزایش تاب‌آوری پس از بحران، اشاره می‌کند.
از این طرح پژوهشی یک اینفوگرافیک با عنوان تاب آورسازی اجتماعی؛ دستورالعملهای موجود استخراج و در سایت مرکز توانمندسازی حاکمیت و جامعه منتشرشده است.
پانوشت:
نام پژوهشگران: کوثر کریمی‌پور، زهره سروش‌فر
لینک کوتاه https://iran-bssc.ir/?p=17968
دیدگاهتان را بنویسید