ارزیابی مشارکتی
ارزیابی مشارکتی عبارت از نظارت گروه‌ها و اجتماعات ذی‌نفع با همراهی متولیان بر بخشی یا تمام فرایندهای سیاست، برنامه و طرح دولت‌ها، بخش خصوصی و سازمان‌های جامعه مدنی، در سطح ملی، منطقه‌ای یا محلی، با اهداف مختلف و در سطوح متفاوت است. ریشه توسعه ارزیابی مشارکتی را می‌توان در دو مفهوم مجزا جستجو کرد. اول شکل‌گیری مفهوم مشارکت در پروژه‌های توسعه‌ای و سپس مفهوم حکمرانی خوب و شاخص «پاسخگویی» آن. بر این مبنا ارزیابی مشارکتی در سطح خرد از سال ۱۹۷۰ به بعد رشد کرد، اما توسعه ابزار ارزیابی مشارکتی در سطح سیاستی به ابتدای قرن جاری برمی‌گردد.
ارزیابی مشارکتی می‌تواند در سطح خرد و کلان انجام شود، همچنین می‌تواند مشارکت ذی‌نفعان در حد اطلاع‌رسانی، مشاوره، به‌کارگیری برخی موارد، تفویض قدرت و یا کنترل شهروندان باشد. به لحاظ فرمی این اشکال می‌تواند شامل همرسانی اطلاعات، مشاوره، گفتگو (مذاکره) و یا شراکت باشد. به‌علاوه، ارزیابی مشارکتی می‌تواند در بخش‌های مختلف فرایند برنامه‌ریزی/ سیاست‌گذاری از امکان‌سنجی تا ارزشیابی اثر به کار گرفته شود.
مزایای اصلی ارزیابی مشارکتی را می‌توان در سه بعد فنی، نهادی و دموکراتیک طبقه‌بندی کرد. در بعد فنی ارزیابی مشارکتی موجب اجرای مطلوب و بهینه پروژه می‌شود، در سطح نهادی نیز به افزایش کیفیت رفتارهای سازمانی دولت، توانمندی تشکل‌های مدنی، انتخاب دستورکارهای درست و پیشران توسعه منجر خواهد شد. ارزیابی مشارکتی در سطح دموکراتیک به دیده شدن نیازهای واقعی گروه‌های هدف و همچنین ارتقای پاسخگویی دولت منتهی می‌شود.
چرا ارزیابی مشارکتی مهم است؟
دستگاه‌های دولتی در تمام کشورها باهدف نهایی خدمت به مردم پایه‌گذاری شده‌اند. تمام خدمات این سازمان‌ها شامل اقدام‌های حاکمیتی، توسعه‌ای و تصدی‌گری در زنجیره نهایی به ارائه خدمات به عامه مردم منجر خواهد شد. بر این اساس درنهایت خود ذی‌نفعان و بهره‌بران نهایی این اقدامات صلاحیت لازم برای ارزیابی اینکه اقدامات انجام‌شده مطلوب بوده یا خیر را دارند.
از طرف دیگر اقدامات دولت تأثیرات پایدار بر گروه‌های ذی‌نفع می‌گذارد، گروه ذی‌نفعان نیز بسته به قدرت و توان خود با توجه به منافع کسانی که نمایندگی می‌کنند، بر این اقدامات تأثیر می‌گذارند. به‌عبارت‌دیگر پیامد نهایی اقدامات دولت، آنچه از ابتدا می‌خواست نیست. بنابراین، در صورت عدم توجه به نظرات و علایق این ذی‌نفعان پروژه‌های دولتی با شکست مواجه خواهند شد. ارزشیابی مشارکتی در طول سایر فرایندهای مشارکتی موجب ایجاد تعامل مثبت میان دولت و ذی‌نفعان شده و این همگرایی به بهبود زندگی آحاد جامعه منجر خواهد شد.
ارزشیابی مشارکتی همچنین نوعی از پاسخگویی است؛ به‌عنوان پاسخگویی حاکمیت به مردم، علاوه بر ایجاد اعتماد و تحقق مشتری مداری دولتی موجب بهینه شدن خدمات دولتی، کاهش فساد و تحقق اهداف توسعه می‌شود.
با همین استدلال، مرکز توانمندسازی حاکمیت و جامعه موضوع ارزشیابی مشارکتی را باهدف دوگانه «توانمندسازی دولت» و «توانمندسازی جامعه» در دستور کار خود قرار داده است. هدف راهبردی مرکز توانمندسازی حاکمیت و جامعه از توسعه «ارزیابی مشارکتی» حل مسائل کشور از طریق ایجاد شبکه اصلاحی است. اهداف عمومی مرکز از طراحی ارزیابی مشارکتی شامل موارد زیر است:
- ایجاد شبکه‌های سازمان‌یافته برای حل مسائل کشور؛
- گسترش و تعمیق ارتباط سازمان‌های غیردولتی و دولتی؛
- تقویت دانشی و فنی سازمان‌های غیردولتی.
مخاطبان این فعالیت، مدیران و مسئولان ارشد سازمان‌های دولتی، غیردولتی و عمومی هستند.
شرح خدمات بسته‌های ارزیابی مشارکتی
اجرای یک بسته ارزیابی مشارکتی نیازمند مؤلفه‌های فراوانی ازجمله همراه شدن سازمان‌های متولی، شناسایی ذی‌نفعان اصلی (به‌خصوص تشکل‌های مدنی)، تشویق و اجماع ذی‌نفعان برای حضور در ارزیابی، تدوین راهنمای ارزیابی، هماهنگی برگزاری رویدادها، گردآوری گزارش رسمی ذی‌نفعان و غیره است. بر این اساس شرح خدمات بسته ارزیابی مشارکتی مرکز توانمندسازی حاکمیت و جامعه شامل موارد زیر می‌شود:
- شناسایی ذی‌نفعان اصلی بخش غیردولتی؛
- هماهنگی تشکل‌ها و نمایندگان ذی‌نفعان برای حضور در ارزیابی مشارکتی؛
- تدوین راهنمای ارزیابی برای حاضران در رویداد؛
- تسهیلگری رویداد؛
- گردآوری گزارش‌های رسمی تشکل‌های حاضر در ارزیابی مشارکتی؛
- مستندسازی فرایند ارزیابی مشارکتی؛
** لازم به ذکر است برای سازمان‌هایی که تمایل به ارائه چند طرح یا برنامه به‌صورت همزمان در ارزیابی مشارکتی دارند، رتبه‌بندی طرح‌ها به‌عنوان شرح خدمات به بسته اضافه خواهد شد.
جهت هماهنگی برای برگزاری کارگاه‌های آنلاین یا حضوری با شماره‌های تماس مرکز (۰۲۱۶۶۹۵۷۷۴۸-۰۲۱۶۶۹۵۷۷۴۹) تماس بگیرید یا با ایمیل مرکز به آدرس info[at]iran-bssc.ir مکاتبه نمایید.