لایه‌های مختلفی از تعارض منافع نمایندگان مجلس شورای اسلامی در بازه‌های زمانی خودشان را نشان می‌دهند و فضای مجازی را تحت تأثیر خود قرار می‌دهند. در هفته‌ای که گذشت عملکرد نمایندگان مجلس بیشترین توجه شبکه‌های اجتماعی را به خود جلب کرد که در ادامه می‌آید.
حجم بالایی از محتوای رسانه‌ای این هفته به موضوع تعارض نمایندگان با مجلس با افزایش حقوق اعضای هیئت‌علمی و معافیت مالیاتی اعضای هیئت‌علمی، قضات و کارانه پزشکان اختصاص داشت.
وزیر علوم اخیراً به دنبال افزایش حقوق اعضای هیئت‌علمی بود و این موضوع به مجلس هم رسید تا در بودجه سال آینده، افزایش حقوق آنان اعمال شود. حال در فضای مجازی برخی از کاربران به این موضوع اشاره کردند که ازآنجایی‌که تعدادی بسیاری از نمایندگان مجلس از اعضای هیئت‌علمی هستند، تصویب این افزایش حقوق با منافع نمایندگی آنان تعارض منافع دارد. در همین رابطه می‌توان به مسئله تعارض منافع بالقوه اشتغال بیرونی تمام اعضای هیئت‌علمی اشاره کرد.
از سوی دیگر نمایندگان مجلس در قانونی تصویب کردند تا اعضای هیئت‌علمی، قضات و کارانه پزشکان نیز معاف از مالیات باشند. این در حالی است که این مسئله می‌تواند تعارض منافع آشکاری برای نمایندگانی باشد که خود در این مشاغل فعال هستند و منافع صنفی و گروهی خود را بر منافع جمعی مردم ترجیح داده‌اند. در این موضوع کاربران نوشتند:
- مصطفی زالی که خود استادیار دانشگاه است توییت کرد: «مطابق مصوّبه امروز کمیسیون تلفیق، حقوق اعضای هیئت‌علمی و قضات از مالیات پلکانی و کارانه پزشکان از سقف حقوق پرداختی به کارکنان دولت معاف است و این تبعیض نظام‌مند بیش از آن که نشانه توجه به علم و قضاوت و سلامت باشد، نشانه اعمال نفوذ نمایندگان این اقشار در تصمیمات کلان ملی است… سخن آخر این که تا تعارض منافع هست، اصلاح ساختاری اتفاق نمی‌افتد.»
- دکتر سینا کلهر، مدرس دانشگاه و عضو هیئت‌علمی مرکز پژوهش‌های مجلس در توییتی به همین نکته اشاره کرد: «اعضای هیئت‌علمی، قضات و پزشکان جزو دهک‌های بالای جامعه‌اند. حقوق‌های بالا دریافت می‌کنند و از مالیات معافند. فرزندانشان سهمیه کنکور دارند. امتیازهای ویژه شغلی دارند و… چرا؟ چون خودشان برای خودشان تصمیم می‌گیرند.»
- کاربر دیگر عنوان کرد: «نکته مهمی که به نظرم نیاز به بررسی دقیق‌تر داره: زیاد شنیدم که می‌گن حدود ۷۰-۸۰ درصد از نماینده‌های مجلس یک کرسی دانشگاهی «هم» دارند و عضو هیئت‌علمی‌اند و این در شرایطی که هیچ کنترلی بر تعارض منافع در قانون‌گذاری و سیاست‌گذاری وجود نداره، حساسیت بیشتر افکار عمومی رو ضروری میکنه»
- «این تخصص‌گرایی یا تکنوکراسی احمقانه در بهترین حالت باعث تعارض منافع میشه. سیاست‌گذار یا قانون نویس و مجری و ناظر اجرا در دولت و مجلس اغلب متعلق به یک طبقه (پزشکان) هستند و دور هم نشستند و به مردم خدمت می‌کنند 🙂»
- کاربری در توییتر با خطاب قرار دادن رئیس مجلس و دیگران نمایندگان برای آنان نوشت: «آقای دکتر قالیباف انتظار از شما این است به تعارض منافع خود پشت پا بزنید و مثل همیشه با مردم باشید دولت تا توانسته پول در حلقوم هیئت‌علمی ریخته. آیا وقت آن نرسیده مجلس به ریاست شما حقوق هیئت‌علمی را نصف کنید تا کار بزرگ و خداپسندانه شما برای همیشه در اذهان بماند. نجات بیت المال»
- «از جمله نجومی بگیرها، هیئت علمی‌ها هستند که امیدواریم تعارض منافع نمایندگان محترمی که هیئت‌علمی هستند موجب نشود این قضیه پیگیری نشود… کوتاه کردن دست هیئت علمی‌ها از بیت المال»
- «اگر از هیئت‌علمی نجومی بگیر مالیات مناسب با حکمشان گرفتید کار درست هستید؟ و ما به شما ایمان می‌آوریم که قصد اصلاح دارید. انتظار ما این است بجای افزایش نجومی حقوق هیئت علمی‌ها، کارآفرینان کم سواد که ثروت آفرینی می‌کنند را دریابید. این یعنی نجات بیت المال، اگر تعارض منافع بگذارد.»
توییتی که به خوبی می‌تواند بستر اولیه تصویب این قانون را بیان کند، این است:
«متاسفانه اعضای هیئت‌علمی امتیازات زیادی در کشور دارند. دلیلش هم همین تعارض منافع است»
سیلی نماینده سبزوار در مجلس به سرباز وظیفه پلیس راهور هم این هفته در صدر اخبار بود و واکنش‌های متعددی را برانگیخت اما برخی از کاربران باز هم به تعارض منافع هیئت نظارت مجلس اشاره کردند. همانطور که بارها بیان شده است، ترکیب فعلی هیئت نظارت شامل هفت نفر از نمایندگان مجلس هستند. تجارب سال‌های اخیر هم نشان داده است که هیئت نظارت بر رفتار نمایندگان مانع ارجاع پرونده نماینده‌ها به قوه قضاییه شده است.
در همین ارتباط، عباس آخوندی وزیر پیشین راه و شهرسازی در اینستاگرام خود نوشت: «آقای دکتر امیر حسین قاضی‌زاده نایب رییس محترم گفته‌اند که موضوع ضرب‌وشتم سرباز اکبری توسط یک نماینده مجلس را در هیئت نظارت بر رفتار نمایندگان رسیدگی خواهند کرد. در پاسخ باید گفت که به دلیل تعارض منافع شما نمی‌توانید این کار را بکنید. اجازه دهید سرباز اکبری مستقیماً به دستگاه قضا شکایت کند. تبصره ۱ ماده ۹ قانون نظارت بر رفتار نمایندگان چون تشخیص موارد خلاف را به خود نمایندگان واگذار کرده، عملاً مانع رسیدگی قضایی به تخلفات نمایندگان‌است. ➖لطفاً قانون را اصلاح کنید.»
کاربر دیگری به طور شفاف تعارض منافع این هیئت را آشکار کرد: «مشکل وقتی شروع که اعضای هیئت رسیدگی بر رفتار نمایندگان، خود نمایندگان مجلس بودند، تعارض منافع که پیش بیاد همین میشه»
و درنهایت بهترین توییت در این حوزه مربوط به کاربری است که به‌طور خلاصه نوشت:
- «هیئت نظارت هیچ چاقویی دستهی خودش رو نمی‌بره به این تعارض منافع خاتمه بدید.»
موضوع شفافیت آرای نمایندگان مجلس هم موضوعی چالشی بین کاربران فضای مجازی بود که بر سر آن سلسله بحث‌هایی شد، ماجرایی که تاکنون نمایندگان مجلس زیر بار آن نرفته‌اند چون احتمالاً تعارض منافع بسیاری از آرای آنان مشخص می‌شود. سه توییتی که در پاسخ به یکدیگر منتشر شده‌اند، به خوبی می‌تواند نشان دهد که شفافیت آرای نمایندگان یک مطالبه عمومی است:
- «البته که #شفافیت همه چیز رو میریزه بهم.. البته که وقتی آراء و تصمیمات نمایندگان شفاف بیان بشه خیلی چیزهای دیگه باید تغییر کنه و اصلاح بشه. ساده سادش تعارض منافع هست. بله آقا جان.. شفافیت یعنی جراحی تن بیمار چهارچوب بروکراسی و قانون گذاری مملکت. همین رو میخوایم.»
- «#شفافیت_آرا_نمایندگان رو بیارین توی صحن حتی آگه رأی نیاورد …. فقط بیارینش شفافیت آرا خودتون رو هم داشته باشیم …. ما داریم چز می‌خوریم به خاطر عدم شفافیت و تعارض منافع مجلس و دولت…»
- «میگم #شفافیت رو شاید به خاطر قانون تعارض منافع جای دیگه ای تصویب کنیم، ظاهراً برا نماینده نمی صرفه شفاف باشه فرقی نداره از کدوم جناح باشه در صورت گریزانه از شفافیت، این برا سال دیگه و ریاست جمهوری یادمون میمونه»
با اینکه تنها در یک هفته گذشته، سه مسئله تعارض منافع معافیت از مالیات اعضای هیئت‌علمی، قضات و کارانه پزشکان با نمایندگان مجلس، تعارض منافع هیئت نظارت مجلس و ماجرای عدم رأی به شفافیت آرا در مجلس خبرساز شد، در حالی است که رئیس مجلس شورای اسلامی، آقای قالیباف، در نشست نمایندگان اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی ایران اظهار کرد: «در شرایط کنونی که کشور با تحریم و کرونا دست و پنجه نرم می‌کند، دو عامل سوءمدیریت و تضاد منافع موجب ایجاد مشکلات بسیار شده است.»
در واکنش به این اظهار نظر نیز کاربری نوشت: «سو مدیریت به کنار #تضاد_منافع یا تضاد عدالت و مصلحت! شما که تو کرسی قانون گذاری نشستی چرا کاری نمی‌کنی!؟ چند سال قرار برای جلوگیری از تضاد منافع قانون وضع کنید!؟»
تعارض منافع در حوزه بهداشت
در هفته‌ای که گذشت سه موضوع درباره تعارض منافع در حوزه بهداشت و درمان مطرح شد که قابلیت پیگیری جدی در سطح رسانه‌ها را دارند. کاربری با اشاره به تعارض منافع خویشاوندی به مورد تعارض منافع رئیس بیمارستان با بازپرس یا بازرس نوشت:
- «این ساختار کل کشوره فامیلی و خودی‌هاست، برای همین در کشورهای توسعه یافته قانون تضاد منافع دارند که منجر به شایسته سالاریست، در اینصورت وقتی از رییس بیمارستان دولتی به سبب تبعیض و ناکارآمدی به بازپرس شکایت میشه یهو بازپرس برادر رییس بیمارستان در نمیاد که شاکی را اخراج کنند»
از سوی دیگر، ماجرای تعارض منافع اشتغال بیرونی یا اشتغال همزمان صاحب منصبان دولتی در وزارت بهداشت در بخش‌های خصوصی داستان بلندی است که تاکنون هیچ اقدامی برای مدیریت آن صورت نگرفته است. در این رابطه کاربری نوشت:
- «… شرکتی که این دو دارو وارد میکنه و تولید میکنه خود این شخص معاون وزیر هیئت امناش هست اینجاست که پی می‌بری برای امثال این اقایون چقدر قانون تعارض منافع لازمه و دارن علنی از تیریبون و سمتشون سو استفاده میکنن»
همانطور که در هفته‌های گذشته نیز ماجرای ورود واکسن کرونا و یا تولید داخلی آن محل مناقشه تعارض منافع بود، این هفته نیز با انتشار مصاحبه‌ای از دکتر مینو محرز، عضو کمیته علمی ستاد مقابله با کرونا که عنوان کرد کاملاً مخالف ورود دو واکسن خارجی هستم زیرا آزمایشات خود را پس نداده‌اند و هیچ کدام به نظر علمی تأیید نشده است؛ برخی از کاربران توییتر و تلگرام این صحبت را به معنی وجود تعارض منافع برداشت کردند. چنانکه کاربری نوشت:
- «بزرگ‌ترین مشکل پژوهش در علوم پزشکی ایران چیست؟ – از نظر من تضاد منافع
پ.ن: دکتر مینو محرز محقق اصلی واکسن ایرانی»
تعارض منافع در سطح کلان
می‌توان برداشت‌های متعددی از تعارض منافع در سطح کلان کرد. اساساً منافع حاکمیت باید منافع ملت باشد اما گاهی منافع بخشی از نظام حکمرانی در تعارض با منافع ملی قرار می‌گیرد. از سوی دیگر ما شاهد تعارض بین منافع گروهی، صنفی، حزبی، قومی و … هستیم و آن را به پای تعارض آن بخش از نظام حکمرانی و ملت می‌نویسیم. در هر صورت تعارض منافع پیامدهای منفی و جبران ناپذیری برای مردم و نسل آینده کشور دارد. در این مورد توییتی در هفته گذشته جلب توجه کرد:
- «من فکر کنم تعارض منافع بین حکومت و مردم و همچنین تعارض منافع بین گروههای مردم باعث این وضعیت شده، دولت دوست داره جیب کل ملت رو خالی کنه و مردم هم زورشون به بالادستی نمیرسه سعی میکنن دست تو جیب هم بکنن، شدیم‌ملتی که میگیم دیگی که واسه من نجوشه سر سگ ...»
در انتها باید به دو توییت اشاره کرد که یکی از آن به زبان ساده، پیامدهای تعارض منافع را بیان می‌کند؛ البته که می‌شود به این لیست از پیامدها، ایجاد انحصار و کاهش رقابت، افزایش ناکارآمدی دستگاه‌های دولتی را هم اضافه کرد:
- «چیزی که گردش مالی و جابجایی ثروت رو کند و مختل میکنه فساده و روابط سیاسی شرکت‌ها و بازار که اصطلاحاً crony capitalism یا سرمایه‌داری نوچه‌پرور خونده میشه. کاهش نقش دولت، ممنوعیت لابی‌گری، پیگیری سخت قوانین تضاد منافع گردش سرمایه رو دوباره تسهیل و تسریع میکنه»
شاید بهترین توییت هفته در خصوص تعارض منافع به کاربر Z.Varzande تعلق گیرد که در پاسخ به شخص دیگری نوشت:
- «تعارض منافع باعث میشه اجرای سیاست‌ها میلی بشه»
