خیریه‌ها و افراد زیر مجموعه آن نقش بسزایی در اعتبار بخشی به خیریه، فعالیت در جهت منافع خیریه، پیش بردن اهداف خیریه و اجتماع خود و خیرین دیگر دارند. در این میان گاه پیش می‌اید که منافع شخصی فرد با وظایف او در تعارض قرار گیرد. در اینجا ضرورت مدیریت درست تعارض منافع اهمیت می‌یابد.
سازمان‌های خیریۀ استرالیا از موفق‌ترین سازمان‌های خیریه در سطح جهان قلمداد شده‌اند که توانسته‌اند اعتبار زیادی برای خود کسب کنند. از این رو در جامعۀ استرالیا، خیریه‌ها یکی از مورد اعتمادترین سازمان‌ها هستند. این اعتبار، اعتمادبه‌نفس خیرین و فعالان داوطلب را بالا می‌برد و از ضروری‌ترین عوامل پیشبرد کارها در خیریه‌ها است. تهیه دستورالعملی صحیح برای مقابله با تعارض منافع، به پایداری این اعتبار کمک می‌کند.
عضو دچار تعارض منافع بایستی در وهلۀ نخست تعارض منافع خود را شناسایی کرده و در اسرع وقت به اطلاع سایر اعضای هیئت‌مدیره برساند. افشاگری‌ها در اسرع وقت صورت گیرند تا شخص زمان کافی برای آماده‌سازی خود برای رفع این تعارض داشته باشد.
نهادهای قاعده‌گذار در بسیاری از کشورهای جهان برای مدیریت تعارض منافع در موسسات خیریه اقدام به تهیه‌ی دستورالعمل‌ها و راهنماهای عملی کرده‌اند. از جمله این موارد کمیسیون سازماهای خیریه و غیرانتفاعی استرالیا (ACNC) است این سازمان با تهیه و انتشار راهنمایی در این زمینه با هدف کارامدی بیشتر و تسهیل اداره و مدیریت بهتر سازمان‌های خیریه‌ای به این امر کمک کرده است. مرکز توانمندسازی حاکمیت جامعه در ادامه معرفی دستورالعمل‌های مدیریت تعارض منافع اقدام به ترجمه و انتشار گزیده‌ای از این دستورالعمل کرده است.
در صورتی که سازمان‌ها به خوبی از چگونگی شناسایی تعارض منافع، چگونگی جلوگیری از وقوع آن و یا نحوۀ مدیریت آن آگاه باشند، تعارض منافع به سادگی قابل تشخیص و مدیریت خواهد بود.
این راهنما سه محور را پوشش می‌دهد: (۱) شناسایی تعارض منافع واقعی، ادراک‌شده و بالقوه. (۲) جلوگیری از وقوع تعارض منافع یا برداشتن گام‌هایی در جهت کاهش خطرات آن (۳) مدیریت تعارض منافع از طریق اقدامات اصلاحی مناسب.
چیستی و علل وقوع تعارض منافع در موسسات خیریه
هریک از اعضای هیئت‌مدیره روابط خانوادگی، اجتماعی و کاری متعددی دارند. این روابط اغلب عوامل مهمی در تأسیس و رشد یک بنیاد خیریه محسوب می‌شوند. بااین‌حال، گاهی اوقات ممکن است که همین روابط سبب بروز تعارض منافع شوند.
تعارض منافع زمانی وقوع می‌یابد که منافع شخصیِ فرد با منافع خیریه‌ای که او در قبالش مسئولیت دارد، در تعارض قرار گیرد. اصطلاحی در این حوزه مطرح است به نام «منافع شخصی». این منافع صرفا به منافع خود فرد اطلاق ندارد، بلکه منافع دوستان، خانواده یا سازمان دیگری که فرد در آن فعال است نیز شامل می‌شود. از سوی دیگر تعارض منافع ممکن است میان وظایف فرد در یک خیریه با وظایف او در خیریه‌ای دیگر نیز رخ دهد.
سه‌گانه‌ی تعارض منافع
تعارض منافع در خیریه‌ها می‌تواند به سه حالت صورت پذیرد:
- فرد واقعاً تحت‌تأثیر منافع متعارض قرار گرفته باشد(مثال: زمانی که متولی یک بنیاد خیریه در حال تصمیم‌گیری برای اعطای کمک‌هزینه به مهدکودکی باشد که فرزند او نیز در همان مهدکودک حضور دارد، و او قادر به تصمیم‌گیری بی‌طرفانه در این باره نباشد).
- امکان تأثیرپذیری فرد از منافع متعارض وجود داشته باشد(مثال: زمانی که فرد هم‌زمان در دو بنیاد خیریه فعال باشد و به‌عنوان کارکن یکی از این خیریه‌ها از خیریۀ دیگری که عضوی از هیئت‌مدیرۀ آن است، درخواست کمک‌هزینه داشته باشد).
- چنین به نظر برسد که فرد از منافع متعارض متأثر شده است(مثال: زمانی که فرد در حال بررسی هزینه‌های پیش‌نهادی مؤسسه‌های مختلف برای ارائۀ خدمات می‌باشد و مؤسسه‌ای را انتخاب می‌کند که یکی از اعضای خانوادۀ او در آن مشغول به کار است. در این مورد اگرچه فرد به‌واقع تصمیمی بی‌طرفانه در راستای منافع خیریه گرفته است، اما ممکن است تصمیم او در جهت منافع شخصی‌اش تلقی شود).
پیامدهای عدم مدیریت صحیح تعارض منافع
تعارض منافع مسئله‌ایی است که قریب به اتفاق سازمان‌ها و ادارات و تشکل‌ها ناگزیر با آن مواجه خواهند شد. مدیریت درست تعارض منافع از حیث رفع پیامدهای و مشکلات منتج شده از آن حائز اهمیت است.
از پیامدهای ناشی از مدیریت نادرست در خصوص تعارض منافع می‌توان به خطر افتادن اعتبار سازمان، تاثیر منفی بر جذب کمک‌های مالی و هدایا، تاثیر منفی بر جذب و حفظ کارکنان و نیروهای داوطلب و در نهایت تاثیر نامطلوب بر اعتماد عمومی نسبت به خیریه نام برد.
از پیامدهای ناشی از مدیریت نادرست در خصوص تعارض منافع به خطر افتادن اعتبار سازمان_ دراینجا اعتبار خیریه_ همچنین تاثیر منفی بر جذب کمک‌های مالی و هدایا، تاثیر منفی بر جذب و حفظ کارکنان و نیروهای داوطلب و در نهایت تاثیر نامطلوب بر اعتماد عمومی نسبت‌به خیریه خواهد بود. ازدیگر پیامدهای ناشی از عدم مدیریت درست تعارض منافع می‌توان به در خطر افتادن پاسخ‌گویی سازمان و شفافیت آن اشاره کرد. شناسایی و مدیریت درست تعارض منافع برای ترویج شفافیت و پاسخ‌گویی ضروری است؛ از طرفی نیز شفافیت و پاسخ‌گویی در فرآیند تصمیم‌گیری، خود به مدیریت تعارض منافع کمک می‌کند.
مورد دیگر می‌توان به تأثیر منفی بر پویایی‌ِ هیئت‌مدیره نیز اشاره کرد. عدم‌مدیریت تعارض منافع ممکن است عملکرد مؤثر هیئت‌مدیره را تضعیف کند و موجب ناکارامدی در آن شود. یکی از نشانه‌های مدیریت مؤثر، توانایی هیئت‌مدیره برای انجام مباحثات بی‌طرفانه و آزادانه، به‌منظور بررسی دقیق و کامل اقدامات خیریه می‌باشد. اگر هر یک از اعضای هیئت مدیره قادر به افشای وضعیت تعارض منافع یا مدیریت درست آن نباشند، این فرآیند به مانع برخواهد خورد.
گام‌های‌متوالی شناسایی و مدیریت تعارض منافع
سه نکته‌ی اساسی در شناسایی تعارض منافع در موسسات خیریه (۱) آگاهی از اهداف سازمان خیریه، (۲) آگاهی از منافع شخصی خود و (۳) در نهایت آگاهی از وظایف خود به‌عنوان عضوی از هیئت‌مدیره می‌باشد.
وظایفی بر اساس مجموعه استانداردهای مدیریتی ACNC وجود دارند که نسبت به وضعیت تعارض منافع و حتی جلوگیری از آن کمک می‌کند. در ادامه به برخی از این وظایف اشاره کرده و مثال‌هایی برای درک و تفهیم آن آورده شده است.
از جمله این وظایف:
-
عمل صادقانه و منصفانه در جهت منافع خیریه و اهداف خیریه‌ای آن است.
(در این مورد شما موظف هستید همواره در جهت منافع خیریه و پیش‌بردن اهداف آن تصمیم‌گیری کنید. این امر زمانی دشوار می‌شود که تصمیم حاصله در تعارض با منافع شخصی قرار می گیرد. مطالعه‌ی موردی زیر مثالی از این موضوع است).
|
مطالعۀ موردی ۱ مالکوم پزشک کودکان و عضو هیئت مدیرۀ یک بیمارستان است. در یکی از نشست‌های هیئت‌مدیرۀ بیمارستان، اعضای هیئت‌مدیره در مورد تأسیس یک کلینیک جدید برای کودکان گفت‌وگو می‌کنند. این کلینیک جدید قرار است در مسافتی ۵ دقیقه‌ای از مطب مالکوم تأسیس شود. مالکوم نگران است که مبادا با تأسیس این کلینیک، مراجعان خود را از دست دهد. در چنین موقعیتی احتمال دارد که مالکوم به‌خاطر منافع شخصی‌اش در مطب خود، وظیفۀ عمل در جهت منافع بیمارستان را نقض کند.
|
-
عدم سوءاستفاده از جایگاه خود به‌عنوان یک فرد مسئول
(زمانی‌که یکی از اعضای هیئت‌مدیره متولی استخدام نیرو باشد، ممکن است با وجود اینکه فرد شایسته‌تری برای این جایگاه وجود دارد، دوست خود را استخدام کند و بدین‌واسطه وظیفۀ خود را نقض کند).
-
عدم سوءاستفاده از اطلاعاتی که به‌عنوان یک فرد مسئول کسب کرده‌اید
(شما خواهید توانست به طیفی از اطلاعات محرمانه در مورد سازمان خیریه دسترسی داشته باشید. اما آنچه اهمیت دارد این است که شما موظف هستید از جایگاه خود و اطلاعاتی که از این طریق به دست آورده‌اید سوءاستفاده نکنید).
|
مطالعۀ موردی ۲ استیو عضو هیئت مدیرۀ مؤسسۀ حمایت از کودکان است؛ مؤسسۀ خیریه‌ای که هدف آن کمک به کودکان فقیر می‌باشد. مؤسسۀ حمایت از کودکان در حال آماده‌سازی خود برای شرکت در مناقصه‌ای دولتی می‌باشد که با هدف ارائۀ خدمات به کودکان بومی روستاهای استرالیای جنوبی ترتیب داده شده است؛ کاری که تابه‌حال در این منطقه بی‌سابقه بوده است. کودکان بومیِ نیازمند (ICIN) مؤسسۀ خیریۀ کوچک‌تری است که هدف آن عبارت است از کمک به کودکان بومی‌ای که مشکل یادگیری دارند. استیو در مؤسسۀ ICIN نیز عضویت دارد. در طول پنج سال اخیر ICIN برندۀ مناقصۀ دولتی‌ای بوده است که اکنون مؤسسۀ حمایت از کودکان نیز در آن شرکت جسته. استیو نگران است که مبادا با پیروزی مؤسسۀ حمایت از کودکان در مناقصه، ICIN بیشتر منابع مالی خود را از دست داده و وادار به تعطیلی شود. استیو به این فکر می‌کند که چگونه می‌تواند به پیروزی ICIN در مناقصه کمک کند. در چنین شرایطی، دسترسی استیو به اطلاعات محرمانۀ هر دو مؤسسه، او را در وضعیت تعارض منافع قرار می‌دهد.
|
-
افشای تمامی وضعیت‌های تعارض منافع واقعی یا ادراک‌شده و یا استفاده از فرم «ثبت منافع»
(افشای وضعیت‌های تعارض منافع به معنای گزارش آن‌ها به هیئت مدیره است ).
فرآیندهایی برای مدیریت تعارض منافع در خیریه‌ها
عضو دچار تعارض منافع بایستی در وهلۀ نخست تعارض منافع خود را شناسایی کرده و در اسرع وقت به اطلاع سایر اعضای هیئت‌مدیره برساند. به‌عنوان یک قاعدۀ کلی، بهتر است افشاگری‌ها در اسرع وقت صورت گیرند تا شخص زمان کافی برای آماده‌سازی خود برای رفع این تعارض داشته باشد. اعضای هیئت‌مدیره(به جز شخص دچار شده به تعارض منافع) موظف‌اند در مورد گام‌های بعدی تصمیم بگیرند. این کار اقدام اصلاحی نامیده می‌شود.
تعارضات بایستی توسط تصمیم‌گیران بی‌طرفی مدیریت شوند که در این تعارضات دخیل نبوده‌اند. بایستی خطرات مربوط به دخالت فرد دچار تعارض در تصمیم‌گیری‌های هیئت‌مدیره را مد نظر قرار داد، فرد دچار تعارض در مباحثات مربوط به اقدامات اصلاحی مرتبط با وضعیت متعارض او نباید شرکت‌کند.
نمونه‌ای از نحو‌ی مدیریت تعارض منافع در یک سازمان خیریه در زیر نشان داده شده است.
در نتیجه باید بر اساس وظایف قانونی موجود و با توجه به شرایط و انتظارات سازمان خیریه‌ی خود، در مورد اقدام اصلاحی متناسب تصمیم‌گیری کرده و در جهت مدیریت و رفع تعارض منافع تلاش نموده تا از پیامدهای ناشی از وقوع تعارض منافع در موسسات خیریه و سوء مدیریت آن پیشگیری کرد.
منبع:
کتابچه Managing conflicts of interest guide: guide for charity board members
https://www.acnc.gov.au/tools/guides/managing-conflicts-interest-guide
نام تهیه‌کننده متن:
ترجمه: سمانه ذاکری
تلخیص: سمانه سهرابی
