اتحادیه های صنفی به دنبال هدفی مشخص؛ یعنی، حفظ دستاوردهای مشترک اعضا یا احیای منافع ازدست‌رفته آن‌ها هستند. به‌واقع اصناف نمونه‌ای کلاسیک از مؤسسات خاص هستند که نه‌تنها به منافع خود، که به منافع عمومی نیز خدمت می‌کنند. در دهه‌های اخیر پژوهشگران نظریات مختلفی درباره نقش اصناف حرفه‌ای و اتحادیه‌ها در اقتصاد ارائه داده‌اند. عده‌ای از آن‌ها معتقدند ازآنجایی‌که اصناف از اواسط قرن ۱۴ ام میلادی تا به امروز هنوز فعال هستند پس کارآمد بوده و می‌توانند مشکلات اقتصادی را حل کنند. اما عده‌ای دیگر معتقدند اصناف تنها به ایجاد انحصار برای افراد ثروتمند و قدرتمند کمک می‌کنند. ازآنجاکه انحصار، رفاه کل و رشد اقتصادی را کاهش می‌دهد، پس کارآمد نیست. بنابراین نمی‌توانیم یک نتیجه‌گیری قاطع در خصوص کارآمدی یا ناکارآمدی اصناف در اقتصاد بیان کنیم.
هدف گزارش فوق بررسی دیدگاه‌های مختلف و کارکرد اتحادیه‌ها و اصناف در اقتصاد است. بخش اول گزارش فوق به تعریف کلی از اتحادیه‌ها و انجمن‌ها پرداخته تاریخچه کوتاهی از شکل‌گیری آن‌ها ارائه می‌شود. در بخش دوم گزارش به بررسی نقش و کارکرد اتحادیه‌ها در اقتصاد می‌پردازیم برای این منظور بخش فوق به سه زیر بخش تقسیم می‌شود که شامل کارکرد اتحادیه‌های صنفی کارگران، کارکرد اتحادیه‌های صنفی کارفرمایان و نیز نقش اتحادیه‌ها در بازار مصرف است. در بخش سوم و چهارم به ترتیب به نقش اتحادیه‌ها در تغییرات بهره‌وری و مکانیزم مذاکرات جمعی می‌پردازیم. در بخش پنجم نقش اتحادیه‌ها در رشد اقتصادی را بررسی می‌کنیم. جمع‌بندی مطالب نیز بخش آخر گزارش فوق را تشکیل می‌دهد.
-
نقش و کارکرد اتحادیه‌ها در اقتصاد
اتحادیه‌های صنفی از افرادی تشکیل‌شده که طبیعت فعالیت آن‌ها از یک نوع است. در یک تقسیم‌بندی کلی صنوف به دو گروه تقسیم‌بندی می‌شوند: اتحادیه‌های صنفی کارفرمایان و اتحادیه‌های صنفی کارگران. اتحادیه صنفی کارفرمایان را پیمانکاران یا صاحبان کسب‌وکار خاصی تشکیل می‌دهند. اتحادیه صنفی کارگری تشکلی است داوطلبانه و مستقل، متشکل از کارگران یک حرفه یا صنعت صرف‌نظر از تفاوت‌های عقیدتی، سیاسی، مذهبی، جنسیتی و نژادی که به‌منظور تأمین و حمایت از منافع گروهی و اعتلای موقعیت فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی آنان ایجاد می‌شود.
سه دیدگاه در خصوص کارکرد اتحادیه‌های کارگری وجود دارد:
- دیدگاه سنتی “انحصار” بر هزینه اجتماعی اتحادیه‌سازی ناشی از تحریف متمرکز است.
- در این دیدگاه اتحادیه‌ها به دلیل ایجاد “هزینه‌های رانت” برای اقتصاد مضرند.
- دیدگاه آخر به “دیدگاه سازمانی” معروف است و تأکید می‌کند اتحادیه‌ها می‌توانند مشارکت و همکاری کارگران و مدیر را در محل کار تسهیل کنند.
در خصوص اتحادیه‌های کارفرمایی نیز نظرات مثبت و منفی وجود دارد. از آن جمله می‌توان به بهبود موقعیت چانه‌زنی کارفرمایان با کارگران اشاره کرد. آموزش نیروی کار یکی دیگر از مزایای اتحادیه‌های کارفرمایی است. از سوی دیگر، به نقش اتحادیه‌های کارفرمایی در ایجاد کارتل‌ها، رانت‌خواری‌ها و ایجاد انحصار تأکید می‌شود. نتیجه انحصار قیمت بالاتر، تولید محدود و سرکوب رقابت و نوآوری است.
-
نقش اتحادیه‌های صنفی در تغییرات بهره‌وری
ازنظر تئوری می‌توان از هر دو دیدگاه مثبت و منفی در خصوص تأثیر اتحادیه‌های صنفی بر رشد بهره‌وری دفاع کرد. به‌طورکلی نظرات را می‌توان در دو دسته کلی ذیل دو موضوع “مذاکرات جمعی” و “اثر دستمزدی” طبقه‌بندی کرد.
بر اساس نظریه اثر دستمزدی، اعضای اتحادیه‌ها نسبت به اعضای غیر اتحادیه‌ای دستمزد بالاتری دریافت می‌کنند. هزینه بالاتر دستمزدی، هزینه تولید را زیاد کرده کارفرما سرمایه را جایگزین نیروی کار می‌کند. نظریه چانه‌زنی دو ریسک را برای کارگر حداقل می‌کند: ۱- ریسک کاهش دستمزد به علت افزایش تعداد نیروی کار را با تعیین حداقل دستمزد کاهش می‌دهد، ۲- احتمال به توافق نرسیدن نیروی کار و کارفرما را به حداقل می‌رساند. بنابراین چانه زنی جمعی شرایطی است که می‌تواند دستمزد و شرایط کار عادلانه را برای نیروی کار فراهم کند.
-
نقش اتحادیه‌های صنفی در رشد اقتصادی
بررسی تأثیر اتحادیه‌های صنفی بر بازده اقتصادی از قدیمی‌ترین و گسترده‌ترین موضوعاتی است که در اقتصاد بررسی می‌شود. در مطالعه نگ و مک‌کالم (۱۹۸۹) برای ۱۷ کشور عضو اتحادیه اروپا نشان داد ماهیت رابطه میان اتحادیه‌ها و رشد اقتصادی به ایدئولوژی دولت در قدرت وابسته است. یا در رویکرد فریمن و مدیوف (۱۹۸۴)، اتحادیه‌ها را عامل ایجاد انحصار در نظر گرفته و بر جنبه‌های منفی آن‌ها در تحریف اقتصاد از حالت رقابت کامل تأکید دارد. هر چه اقتصاد از حالت رقابتی دورتر شود تولید و رشد کاهش خواهند یافت.
اثر اتحادیه‌های صنفی بر بخش خاصی که آن‌ها در آن فعالیت می‌کنند و یا کل اقتصاد به موارد متفاوتی وابسته است. بسته به اینکه اتحادیه‌های کارگری، کارفرمایی و دولت چه انجام داده یا می‌خواهند انجام دهند، یا اینکه آیا اقتصاد رقابتی و تجارت آزاد است یا خیر؟ این کارکرد متفاوت است. ترکیبات مختلف اتحادیه‌ها، بنگاه‌ها، دولت‌ها و شرایط اقتصادی می‌تواند منجر به کارکردهای متفاوت اقتصادی شود. برای اقتصادها و اتحادیه‌هایی با ویژگی‌های یکسان تأثیرات می‌تواند متفاوت باشد، حتی این تأثیرات در نقاط مختلف تاریخ یک کشور نیز متفاوت است.
** برای مطالعه متن کامل گزارش «بررسی انتقادی نقش انجمن‌ها و اتحادیه‌های صنفی در اقتصاد» کلیک کنید.
