نماد سایت مرکز توانمندسازی حاکمیت و جامعه

سامانه‌های شفافیت وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی زیر ذره‌بین ارزیابی تشکل‌های مدنی


پارادایم‌های جدید توسعه حضور ذی نفعان در تمام مراحل توسعه را امری اجتناب‌ناپذیر در نظر می‌گیرند. در نظریه‌های جدید، ذی نفعان و شهروندان از سطوح ابتدایی تعیین مسئله تا طراحی سیاست و ارزیابی آن باید حضوری فعال داشته باشند. دلیل توجه به حضور شهروندان به صورت هم‌زمان ناشی از کارآمدی و دموکراسی است. تجربه‌های توسعه‌ای نشان داده است که حکمرانی خوب بدون تعامل با شهروندان معنایی ندارد و موفقیت در پروژه‌های توسعه‌ای نیازمند مشارکت تمام ذی نفعان است. از طرف دیگر، بخش عمده‌ای از تلاش‌ها برای به مشارکت گرفتن ذی نفعان به صورت عمومی و گروه‌های حاشیه‌ای به طور خاص ناشی از تلاش برای ارتقای دموکراسی در کشورها است.

بر همین اساس، مرکز توانمندسازی حاکمیت و جامعه توسعه ابزار ارزیابی مشارکتی را در دستورکار خود قرار داد. به عنوان اولین قدم و با حسن توجه مقام عالی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی، اولین رویداد ارزیابی مشارکتی در سطح سیاستی درباره سامانه‌های شفافیت وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی اجرا شد.

ارزیابی مشارکتی سامانه‌های شفافیت وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی در روزهای سیزدهم الی پانزدهم دی‌ماه ۱۳۹۹ با حضور ۹ تشکل و اندیشکده شامل مرکز غیردولتی توسعه فراگیر سلامت اداری و مبارزه با فساد، موسسه دیده‌بان شفافیت و عدالت، جمعیت هم‌اندیشان دادخواه، هسته پژوهشی سلامت اداری و مبارزه با فساد دانشکده مدیریت دانشگاه تهران، کمیسیون حمایت قضایی و مبارزه با فساد اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی تهران، اندیشکده سیاست‌گذاری اقتصادی تهران، آزمایشگاه داده و حکمرانی اندیشکده حکمرانی شریف، موسسه مردم‌نهاد توسعه فراگیر شفافیت و مرکز توانمندسازی حاکمیت و جامعه جهاد دانشگاهی انجام شد.

در این رویداد ۱۴ سامانه از ۹ معاونت و سازمان تابعه این وزارتخانه شامل سازمان بهزیستی کشور، سازمان تأمین اجتماعی، شرکت سرمایه‌گذاری تأمین اجتماعی، صندوق بیمه اجتماعی روستاییان، کشاورزان و عشایر، بانک رفاه، صندوق بازنشستگی کشوری، معاونت توسعه کارآفرینی و اشتغال، معاونت روابط کار و معاونت تعاون مشارکت داشتند.

کلیات

  1. گزارش پیشرو به موضوع ارزیابی مشارکتی می‌پردازد. این گزارش به چیستی ارزیابی مشارکتی، شیوه اجرای این نوع ارزیابی و مستندسازی ارزیابی مشارکتی سامانه‌های شفافیت وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی می‌پردازد. گزارش باهدف معرفی و توسعه استفاده از ارزیابی مشارکتی و راهنمایی علمی برای استفاده از آن انجام شده است.
  2. مخاطب این گزارش در درجه اول، مسئولان ارشد وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی و متولیان سامانه‌های شفافیت آن وزارتخانه است. علاوه‌برآن، تمام مسئولان سازمان‌های دولتی و عمومی غیردولتی، سازمان‌های غیردولتی، اندیشکده‌ها، پژوهشگران و علاقه‌مندان به موضوع مشارکت است.

ارزیابی مشارکتی

  1. ارزیابی مشارکتی عبارت از نظارت گروه‌ها و اجتماعات ذی نفع با همراهی متولیان بر بخشی یا تمام فرایندهای سیاست، برنامه و طرح دولت‌ها، بخش خصوصی و سازمان‌های جامعه مدنی، در سطح ملی، منطقه‌ای یا محلی، با اهداف مختلف و در سطوح متفاوت است.
  2. ریشه توسعه ارزیابی مشارکتی را می‌توان در دو مفهوم مجزا جستجو کرد. اول شکل‌گیری مفهوم مشارکت در پروژه‌های توسعه‌ای و سپس مفهوم حکمرانی خوب و شاخص «پاسخگویی» آن. براین مبنا ارزیابی مشارکتی در سطح خرد از سال ۱۹۷۰ به بعد رشد کرد، اما توسعه ابزار ارزیابی مشارکتی در سطح سیاستی به ابتدای قرن جاری برمی‌گردد.
  3. ارزیابی مشارکتی می‌تواند در سطح خرد و کلان انجام شود، همچنین می‌تواند به مرتبه مشارکت ذی نفعان در حد اطلاع‌رسانی، مشاوره، به‌کارگیری برخی موارد، تفویض قدرت و یا کنترل شهروندان باشد. به لحاظ فرمی این اشکال شامل همرسانی اطلاعات، مشاوره، گفتگو (مذاکره) و یا شراکت است. علاوه‌براین، ارزیابی مشارکتی می‌تواند در بخش‌های مختلف فرایند برنامه‌ریزی/سیاست‌گذاری از امکان‌سنجی تا ارزشیابی اثر به کار گرفته شود.
  4. مزایای اصلی ارزیابی مشارکتی را می‌توان در سه بعد فنی، نهادی و دموکراتیک طبقه‌بندی کرد. در بعد فنی ارزیابی مشارکتی موجب اجرای مطلوب و بهینه پروژه می‌شود، در سطح نهادی نیز به افزایش کیفیت رفتارهای سازمانی دولت، توانمندی تشکل‌های مدنی، انتخاب دستورکارهای درست و پیشران توسعه منجر خواهد شد. ارزیابی مشارکتی در سطح دموکراتیک به دیده شدن نیازهای واقعی گروه‌های هدف و همچنین ارتقای پاسخ‌گویی دولت منتهی می‌شود.

تجربه ارزیابی مشارکتی سامانه‌های شفافیت وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی

  1. در این ارزیابی ۱۴ سامانه از ۹ معاونت و سازمان تابعه وزارت تعاون ارائه شد و ۹ سازمان غیردولتی و اندیشکده به ارزیابی سامانه‌ها پرداختند. دو اصل اساسی حاکم بر این ارزیابی شامل همکاری کامل مجریان و مسئولان سامانه‌ها با برنامه ارزیابی و سپردن تمام فرایند ارزیابی (تعیین شاخص، تعیین سؤالات، تعیین نقطه مطلوب و غیره) به مشارکت‌کنندگان در ارزیابی بود.
  2. مزایای اصلی حاصل از این ارزیابی شامل تعیین وضعیت عمومی سامانه‌ها برای وزارتخانه، مشخص شدن ظرفیت سازمان‌های غیردولتی و اندیشکده‌های حاضر در ارزیابی، یادگیری از یکدیگر، ایجاد ارتباط و شبکه اصلاحی میان سه ضلع دولت، سازمان‌های غیردولتی و اندیشکده‌های متخصص در حوزه شفافیت می‌شود.
  3. چالش‌های اصلی برگزاری این رویداد عدم اعتماد طرفین دولتی و غیردولتی به یکدیگر، نبود توافق درباره معیار بررسی سامانه‌ها (چه تعیین یا عدم تعیین معیار واحد و چه نوع معیار)، برداشت‌های متفاوت از اهداف برنامه و پیگیری مسائل غیرمرتبط از موضوع کارگاه و عدم التزام به نظم جلسات می‌شد.
  4. چالش‌های اصلی ارائه سامانه‌های شفافیت شامل عدم تناسب سامانه‌ها با یکدیگر (ارائه انواع داشبورد و پرتال داده باز و سامانه تجاری ذیل مفهوم واحد)، عدم هم‌وزنی سامانه‌ها با یکدیگر، فعال نبودن سیستم‌ها برای مرور بر خط سامانه‌ها و به‌صورت معدود انتخاب اشتباه ارائه‌کنندگان می‌شود.

ساختار گزارش

فصل اول این مجموعه به چیستی و نحوه اجرای ارزیابی مشارکتی و همچنین مستندسازی ارزیابی مشارکتی سامانه‌های شفافیت وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی می‌پردازد. هشت فصل بعدی این گزارش ارزیابی هر یک از تشکل‌های حاضر در طرح از وضعیت سامانه‌های وزارتخانه را به تفکیک تشکل و سامانه‌ها ارائه می‌کند.

** نسخه کامل گزارش «ارزیابی مشارکتی سامانه‌های شفافیت وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی» را اینجا دریافت کنید.