یکی از شاخص‌های حکمرانی خوب، شفافیت است و این امر را می‌توان از طریق توسعه دولت الکترونیک و ارتقای شاخص‌های شفاف‌سازی عملکرد و روند امور دنبال کرد. همچنین، علاوه بر شفافیت و امکان مشارکت‌پذیری و نظارت مردمی، مبارزه با فساد نیز باوجود توسعه الکترونیک امکان‌پذیر می‌شود.
یکی از اقدامات در این راستا، پیگیری توسعه دولت الکترونیک از سال ۱۳۹۳ بوده است که کمیسیون توسعه دولت الکترونیکی ذیل شورای عالی فناوری اطلاعات تشکیل شد. یکی از اقدامات این کمیسیون ارزیابی شفافیت دستگاه‌ها بوده است. به گفته باقری اصل، دبیر شورای اجرایی فناوری اطلاعات، ۱۰ شاخص اولیه برای ارزیابی شفافیت دستگاه‌ها شامل تکالیف قانونی و برنامه‌های توسعه راهبردی، قوانین، مقررات و پیش‌نویس مصوبات دستگاه‌ها، مجوزهای صادره به همراه گیرندگان مجوز، فرایندهای استخدام و تخصیص پست، صورت‌جلسات شوراها، رزومه مدیران و معرفی مدیران دستگاه‌ها، انتشار اسناد سفارش، اجرا و نتایج حاصل از پژوهش‌ها، در دسترس قرار دادن اطلاعات قابل‌استفاده برای کسب‌وکارها، هزینه کرد دستگاه‌ها و جزئیات قراردادها است.
در تازه‌ترین گزارشی که در ابتدای تیرماه سال جاری از ارزیابی وضعیت شفافیت در دستگاه‌های اجرایی خبر دادند؛ ۱۴۰ دستگاه اجرایی کشور ارزیابی شدند.
بر اساس رتبه‌بندی و ارزیابی شفافیت، وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی با امتیاز ۷۶٫۸۱% در رتبه نخست دستگاه‌های اجرایی قرار گرفت.
پیش‌ازاین نیز، در دی‌ماه سال گذشته، وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی به شکل درون‌سازمانی اقدام به ارزیابی سامانه‌های شفافیت خود در ۱۴ سامانه از ۹ معاونت و سازمان تابعه کرد.
در پروژه «ارزیابی مشارکتی سامانه‌های شفافیت وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی» تشکل‌ها و اندیشکده‌ها به همت مرکز توانمندسازی حاکمیت و جامعه، سامانه‌های شفافیت وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی را مورد ارزیابی قرار داده و نتایج ارزیابی خود را در گزارشی مستند در اختیار وزارتخانه قرار دادند.
تلاش وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی برای ارتقای شفافیت
وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی از معدود وزارتخانه‌هایی است که به‌عنوان پیش‌قراول دستگاه‌های دولت، تلاش برای ایجاد شفافیت را تحت یک کارزار و با جدیت پیش برده است. این وزارتخانه با ایجاد سامانه شفافیت و الزام تمام سازمان‌های تابعه برای پیوند خوردن با آن بستری برای شهروندان ایجاد کرده است تا بتوانند بخش عمده‌ای از فعالیت‌ها و قراردادها، مجوزها و غیره را تحت بررسی قرار دهند.
اگرچه این سامانه در ابتدای راه خود قرار دارد و همچنان مسیر برای پیموده شدن و هدف برای محقق شدن فراوان است، اما نمی‌توان در اراده سیاسی مدیران ارشد وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی برای نیل به شفافیت تردیدی آورد. مقام نخست این وزارتخانه از منظر شفافیت خود گواهی بر این ادعا است.
نکته مهم اقدامات وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی در آن است که این وزارتخانه تنها به شفاف‌سازی اقدامات، فرایندها و رویه‌های داخل خود دستگاه اکتفا نکرده است و دفتر مدیریت عملکرد این وزارتخانه با حمایت سیاسی وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی تمام تلاش خود را برای راه‌اندازی سامانه‌های شفافیت در دستگاه‌های تابعه وزارتخانه نیز انجام داده است.
نتیجه این اقدامات ایجاد سامانه‌هایی با صلاحیت بالا در صندوق بیمه اجتماعی کشاورزان، روستاییان و عشایر، سازمان بهزیستی کشور، شرکت سرمایه‌گذاری تأمین اجتماعی و غیره شده است. آن‌چنان‌که برخی از این سامانه‌ها را به‌عنوان نمونه‌هایی معیار که با برخی اصلاحات قابلیت پیشنهاد به تمام دستگاه‌های دولتی را دارد می‌توان معرفی کرد.
استفاده از ظرفیت جامعه مدنی در ارتقای سامانه‌های شفافیت
وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی در بخشنامه شماره ۵۶۲۷۸ مورخ ۰۲/۰۴/۱۳۹۸ «ایجاد بستر مناسب جهت توسعه مشارکت مردم و نهادهای مدنی در امر نظارت و مبارزه با فساد» را به‌عنوان یکی از دستورات اجرایی خود به معاونت‌ها و دستگاه‌های تابعه وزارتخانه ابلاغ کرد. این بخشنامه نشان‌دهنده درک مقام ارشد وزارتخانه از ضرورت حضور نیروهای اجتماعی برای بهبود مبارزه با فساد و ایجاد شفافیت در دستگاه‌های دولتی دارد.
بر همین اساس مرکز توانمندسازی حاکمیت و جامعه در مرداد سال ۱۳۹۹ پیشنهاد ارزیابی مشارکتی سامانه‌های شفافیت وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی را به آن وزارتخانه ارائه کرد. ارزیابی مشارکتی از مجموعه اقدامات مشارکت مدنی در فرایند توسعه است که بسیاری از فرایندهای دولتی در شیبی ملایم به جامعه مدنی تفویض می‌شود.
ارزیابی مشارکتی عبارت از نظارت گروه‌ها و اجتماعات ذی‌نفع با همراهی متولیان بر بخشی یا تمام فرایندهای سیاست، برنامه و طرح دولت‌ها، بخش خصوصی و سازمان‌های جامعه مدنی، در سطح ملی، منطقه‌ای یا محلی، با اهداف مختلف و در سطوح متفاوت است.
با پذیرش وزارتخانه، مرکز توانمندسازی حاکمیت و جامعه از تمام اندیشکده‌ها و سازمان‌های غیردولتی تخصصی حوزه مبارزه با فساد و شفافیت و همچنین داده‌های دولتی دعوت کرد تا در رویداد ارزیابی مشارکتی سامانه‌های شفافیت حضور پیدا کنند. وزارتخانه نیز تمام معاونت‌ها و سازمان‌های تابعه خود را مکلف به ارائه سامانه‌های شفافیت کرد.
در این رویداد ۱۴ سامانه وزارت تعاون شرکت کردند و هشت تشکل و اندیشکده نیز برای ارزیابی حضور داشتند. سامانه‌های شفافیت در طول سه روز از تاریخ ۱۳ دی‌ماه تا ۱۵ دی‌ماه در محل وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی ارائه شد و در پایان رویداد مشارکت‌کنندگان در ارزیابی به رتبه‌بندی سامانه‌های شفافیت پرداختند.
ارزیابی مشارکتی سامانه‌های شفافیت
در رویداد برگزارشده ۱۴ سامانه از شش سازمان تابعه و سه معاونت وزارت تکاور شرکت کردند. بر اساس نتایج ارزیابی مشارکتی سامانه شفافیت صندوق بیمه اجتماعی کشاورزان، روستاییان و عشایر حائز رتبه برتر و بهترین سامانه مشارکت‌کننده در رویداد شد و پس‌ازآن سامانه‌های شرکت سرمایه‌گذاری تأمین اجتماعی، سازمان بهزیستی کشور و بانک رفاه کارگران در جایگاه دوم تا چهارم ایستادند.
علاوه بر رتبه‌بندی سامانه‌های شفافیت، هر یک از سمن‌ها و اندیشکده‌های حاضر در ارزیابی گزارش مفصلی از وضعیت سامانه‌های شفافیت و راهکارهای پیشنهادی برای بهبود این سامانه‌ها را ارائه کردند که گزارش تجمیعی آن توسط مرکز توانمندسازی حاکمیت و جامعه در قالب ۲۷۰ صفحه تهیه و در اختیار وزارت تعاون قرار گرفت.
بدون تردید استفاده از ظرفیت جامعه مدنی در بهبود سامانه‌های شفافیت نقش قابل‌توجهی در ارتقای رتبه شفافیت این وزارتخانه در میان دستگاه‌های دولتی داشته است. کما آنکه بررسی سامانه‌های شفافیت نشان می‌دهد که متولیان امر به بخش قابل‌توجهی از پیشنهادات و انتقادات مشارکت‌کنندگان عمل کرده و این سامانه از تاریخ اجرای رویداد در دی‌ماه ۱۳۹۹ تاکنون تغییرات قابل‌توجهی داشته است.
لازم به ذکر است که مرکز توانمندسازی حاکمیت و جامعه با اعتقاد راسخ به لزوم ارزیابی مشارکتی تمامی سامانه‌های الکترونیکی طراحی‌شده توسط دستگاه‌های دولتی با مشارکت نهادهای مدنی و حرفه‌ای آمادگی اجرای ارزیابی‌های مشابه را دارد. توضیحات تکمیلی در این زمینه در پیوند «ارزیابی مشارکتی» در دسترس است.
نویسندگان: سعید هراسانی -راضیه شیخ‌رضایی
