پارادایم‌های جدید توسعه حضور ذی نفعان در تمام مراحل توسعه را امری اجتناب‌ناپذیر در نظر می‌گیرند. در نظریه‌های جدید، ذی نفعان و شهروندان از سطوح ابتدایی تعیین مسئله تا طراحی سیاست و ارزیابی آن باید حضوری فعال داشته باشند. دلیل توجه به حضور شهروندان به صورت هم‌زمان ناشی از کارآمدی و دموکراسی است. تجربه‌های توسعه‌ای نشان داده است که حکمرانی خوب بدون تعامل با شهروندان معنایی ندارد و موفقیت در پروژه‌های توسعه‌ای نیازمند مشارکت تمام ذی نفعان است. از طرف دیگر، بخش عمده‌ای از تلاش‌ها برای به مشارکت گرفتن ذی نفعان به صورت عمومی و گروه‌های حاشیه‌ای به طور خاص ناشی از تلاش برای ارتقای دموکراسی در کشورها است.
بر همین اساس، مرکز توانمندسازی حاکمیت و جامعه توسعه ابزار ارزیابی مشارکتی را در دستورکار خود قرار داد. به عنوان اولین قدم و با حسن توجه مقام عالی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی، اولین رویداد ارزیابی مشارکتی در سطح سیاستی درباره سامانه‌های شفافیت وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی اجرا شد.
ارزیابی مشارکتی سامانه‌های شفافیت وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی در روزهای سیزدهم الی پانزدهم دی‌ماه ۱۳۹۹ با حضور ۹ تشکل و اندیشکده شامل مرکز غیردولتی توسعه فراگیر سلامت اداری و مبارزه با فساد، موسسه دیده‌بان شفافیت و عدالت، جمعیت هم‌اندیشان دادخواه، هسته پژوهشی سلامت اداری و مبارزه با فساد دانشکده مدیریت دانشگاه تهران، کمیسیون حمایت قضایی و مبارزه با فساد اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی تهران، اندیشکده سیاست‌گذاری اقتصادی تهران، آزمایشگاه داده و حکمرانی اندیشکده حکمرانی شریف، موسسه مردم‌نهاد توسعه فراگیر شفافیت و مرکز توانمندسازی حاکمیت و جامعه جهاد دانشگاهی انجام شد.
در این رویداد ۱۴ سامانه از ۹ معاونت و سازمان تابعه این وزارتخانه شامل سازمان بهزیستی کشور، سازمان تأمین اجتماعی، شرکت سرمایه‌گذاری تأمین اجتماعی، صندوق بیمه اجتماعی روستاییان، کشاورزان و عشایر، بانک رفاه، صندوق بازنشستگی کشوری، معاونت توسعه کارآفرینی و اشتغال، معاونت روابط کار و معاونت تعاون مشارکت داشتند.
کلیات
- گزارش پیشرو به موضوع ارزیابی مشارکتی می‌پردازد. این گزارش به چیستی ارزیابی مشارکتی، شیوه اجرای این نوع ارزیابی و مستندسازی ارزیابی مشارکتی سامانه‌های شفافیت وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی می‌پردازد. گزارش باهدف معرفی و توسعه استفاده از ارزیابی مشارکتی و راهنمایی علمی برای استفاده از آن انجام شده است.
- مخاطب این گزارش در درجه اول، مسئولان ارشد وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی و متولیان سامانه‌های شفافیت آن وزارتخانه است. علاوه‌برآن، تمام مسئولان سازمان‌های دولتی و عمومی غیردولتی، سازمان‌های غیردولتی، اندیشکده‌ها، پژوهشگران و علاقه‌مندان به موضوع مشارکت است.
ارزیابی مشارکتی
- ارزیابی مشارکتی عبارت از نظارت گروه‌ها و اجتماعات ذی نفع با همراهی متولیان بر بخشی یا تمام فرایندهای سیاست، برنامه و طرح دولت‌ها، بخش خصوصی و سازمان‌های جامعه مدنی، در سطح ملی، منطقه‌ای یا محلی، با اهداف مختلف و در سطوح متفاوت است.
- ریشه توسعه ارزیابی مشارکتی را می‌توان در دو مفهوم مجزا جستجو کرد. اول شکل‌گیری مفهوم مشارکت در پروژه‌های توسعه‌ای و سپس مفهوم حکمرانی خوب و شاخص «پاسخگویی» آن. براین مبنا ارزیابی مشارکتی در سطح خرد از سال ۱۹۷۰ به بعد رشد کرد، اما توسعه ابزار ارزیابی مشارکتی در سطح سیاستی به ابتدای قرن جاری برمی‌گردد.
- ارزیابی مشارکتی می‌تواند در سطح خرد و کلان انجام شود، همچنین می‌تواند به مرتبه مشارکت ذی نفعان در حد اطلاع‌رسانی، مشاوره، به‌کارگیری برخی موارد، تفویض قدرت و یا کنترل شهروندان باشد. به لحاظ فرمی این اشکال شامل همرسانی اطلاعات، مشاوره، گفتگو (مذاکره) و یا شراکت است. علاوه‌براین، ارزیابی مشارکتی می‌تواند در بخش‌های مختلف فرایند برنامه‌ریزی/سیاست‌گذاری از امکان‌سنجی تا ارزشیابی اثر به کار گرفته شود.
- مزایای اصلی ارزیابی مشارکتی را می‌توان در سه بعد فنی، نهادی و دموکراتیک طبقه‌بندی کرد. در بعد فنی ارزیابی مشارکتی موجب اجرای مطلوب و بهینه پروژه می‌شود، در سطح نهادی نیز به افزایش کیفیت رفتارهای سازمانی دولت، توانمندی تشکل‌های مدنی، انتخاب دستورکارهای درست و پیشران توسعه منجر خواهد شد. ارزیابی مشارکتی در سطح دموکراتیک به دیده شدن نیازهای واقعی گروه‌های هدف و همچنین ارتقای پاسخگویی دولت منتهی می‌شود.
تجربه ارزیابی مشارکتی سامانه‌های شفافیت وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی
- در این ارزیابی ۱۴ سامانه از ۹ معاونت و سازمان تابعه وزارت تعاون ارائه شد و ۹ سازمان غیردولتی و اندیشکده به ارزیابی سامانه‌ها پرداختند. دو اصل اساسی حاکم بر این ارزیابی شامل همکاری کامل مجریان و مسئولان سامانه‌ها با برنامه ارزیابی و سپردن تمام فرایند ارزیابی (تعیین شاخص، تعیین سؤالات، تعیین نقطه مطلوب و غیره) به مشارکت‌کنندگان در ارزیابی بود.
- مزایای اصلی حاصل از این ارزیابی شامل تعیین وضعیت عمومی سامانه‌ها برای وزارتخانه، مشخص شدن ظرفیت سازمان‌های غیردولتی و اندیشکده‌های حاضر در ارزیابی، یادگیری از یکدیگر، ایجاد ارتباط و شبکه اصلاحی میان سه ضلع دولت، سازمان‌های غیردولتی و اندیشکده‌های متخصص در حوزه شفافیت می‌شود.
- چالش‌های اصلی برگزاری این رویداد عدم اعتماد طرفین دولتی و غیردولتی به یکدیگر، نبود توافق درباره معیار بررسی سامانه‌ها (چه تعیین یا عدم تعیین معیار واحد و چه نوع معیار)، برداشت‌های متفاوت از اهداف برنامه و پیگیری مسائل غیرمرتبط از موضوع کارگاه و عدم التزام به نظم جلسات می‌شد.
- چالش‌های اصلی ارائه سامانه‌های شفافیت شامل عدم تناسب سامانه‌ها با یکدیگر (ارائه انواع داشبورد و پرتال داده باز و سامانه تجاری ذیل مفهوم واحد)، عدم هم‌وزنی سامانه‌ها با یکدیگر، فعال نبودن سیستم‌ها برای مرور بر خط سامانه‌ها و به‌صورت معدود انتخاب اشتباه ارائه‌کنندگان می‌شود.
ساختار گزارش
فصل اول این مجموعه به چیستی و نحوه اجرای ارزیابی مشارکتی و همچنین مستندسازی ارزیابی مشارکتی سامانه‌های شفافیت وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی می‌پردازد. هشت فصل بعدی این گزارش ارزیابی هر یک از تشکل‌های حاضر در طرح از وضعیت سامانه‌های وزارتخانه را به تفکیک تشکل و سامانه‌ها ارائه می‌کند.
** نسخه کامل گزارش «ارزیابی مشارکتی سامانه‌های شفافیت وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی» را اینجا دریافت کنید.
مطالب مرتبط:
