سیاست‌گذاری نیازمند دانش و پژوهش است؛ درعین‌حال، دانش و پژوهشی نیز در صورتی می‌تواند به منبعی برای سیاست‌گذاری بدل شود که تنگناها و ظرفیت‌های حوزه‌ی سیاست‌گذاری و اجرا را بشناسد و در تعریف مسئله، تبیین مسئله و ارائه راهکار این ظرفیت‌ها و تنگناها را لحاظ کند. دانش توسط پژوهشگران و اساتید دانشگاه‌ها تولید می‌شود؛ اما اساتید و پژوهشگران عموماً در فضایی دور از اجرا و حوزه‌ی خط‌مشی‌گذاری به پژوهش و تبیین مسائل می‌پردازند. از طرف دیگر، دستگاه‌های اجرایی نیز در تعریف همکاری با پژوهشگران و کارشناسان خارج از کادر اداری خود، اغلب آن‌ها را در فرایند واقعی سیاست‌گذاری و تصمیم‌گیری وارد نمی‌کنند. شکل رایج همکاری این دستگاه‌ها این است که کارهای پژوهشی را برون‌سپاری می‌کنند. این برون‌سپاری در غالب موارد، تبدیل به گزارش‌ها و پژوهش‌هایی می‌شود که کمتر به تغییر و سیاست‌گذاری واقعی منجر می‌گردد. از یک منظر، این شیوه‌ی همکاری با پژوهشگران کمک چندانی به سیاست‌گذار نمی‌کند؛ از منظر دیگر، پژوهشگران خارج از ساخت اداری را با دنیای واقعی تصمیم‌گیری آشنا نخواهد کرد و از آن مهم‌تر، مراکز پژوهشی و دانشگاهی احساس می‌کنند نمی‌توانند در بهبود وضعیت جامعه‌شان مؤثر باشند.
با لحاظ کردن نقطه‌ضعف مذکور در همکاری سیستم اجرایی با پژوهشگران و نخبگان، معاونت رفاه اجتماعی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی در طول سال‌های اخیر از پژوهشگران جوان دعوت به همکاری کرده است و در راستای رفع نقطه‌ضعف مذکور، این اصل مدنظر بوده که سنت قبلی همکاری با پژوهشگران ادامه نیافته و همکاری به‌صورت جدی و مؤثر باشد؛ به‌گونه‌ای که پژوهشگران به دنیای واقعی سیاست‌گذاری وارد شوند و تبدیل به تصمیم‌سازان کشور شوند.
در تداوم و تحکیم همین اصل، همایش فقرپژوهی در پی ایجاد پیوند و تعامل سازنده میان پژوهشگران حوزه‌ی فقر با حوزه‌ی اجرا و سیاست‌گذاری مرتبط با فقر است. در چارچوب این همایش کوشش می‌شود مهم‌ترین آثار و دستاوردهای پژوهشی حوزه‌ی فقر مورد شناسایی و بررسی قرارگرفته و با معرفی این آثار و مبدعان و صاحبان آن به حوزه‌ی سیاست‌گذاری امکان تقویت تعامل و هم‌افزایی میان حوزه‌ی پژوهش و اجرا فراهم شود.
ورود دستاوردهای پژوهشی به حوزه‌ی اجرا و نیز وقوف بیشتر دانشگاهیان و پژوهشگران با ملزومات و مسائل حوزه‌ی اجرایی و ایجاد مسیر تبادل دوطرفه دانش نظری و اجرایی، چشم‌انداز بنیادینی است که این همایش پی می‌گیرد.
نخستین دوره از همایش فقرپژوهی به تقدیر از پایان‌نامه‌ها و رساله‌های برتر دانشجویی در حوزه‌ی فقر اختصاص‌یافته است. کوشش شده از طریق پایگاه‌های اطلاعات پایان‌نامه و رساله، موارد مرتبط استخراج و فهرست شوند و از طریق فراخوان نیز این فرصت برای کلیه‌ی دانشجویان و دانش‌آموختگان فراهم شود که آثار خود را به دبیرخانه‌ی همایش برای بررسی و ارزیابی ارسال کنند.
پس از بررسی و ارزیابی این آثار توسط اساتید دانشگاه عضو شورای علمی همایش، در مراسمی از آثار برگزیده و برتر تقدیر شده و در چارچوب میزگردها و نشست‌های تخصصی این امکان برای پژوهشگران صاحب آثار برگزیده فراهم شد که به معرفی کار خود پرداخته و گفت‌وگویی میان پژوهشگران، کارشناسان حوزه‌ی اجرا و سیاست‌گذاری، فعالان مدنی و رسانه‌ها شکل گیرد.
امید است که این همایش در شناخت ریشه‌ها و علل فقر در ایران و ارائه راهکارهای کارشناسی و عملی در مواجهه با فقر چندبعدی مفید و مؤثر واقع‌شده و سنتی در تعامل واقعی حوزه‌ی اجرا، پژوهش و جامعه‌ی مدنی پایه‌گذاری کند.
***
هدف اصلی همایش فقرپژوهی ایجاد زمینه‌ای برای تقویت اجتماع علمی محققان و کارشناسان اجرایی حوزه‌ی فقر است. از خلال این امر، تعامل چند سویه و پیوند بیشتر میان حوزه‌ی پژوهش، رسانه، جامعه‌ی مدنی و اجرا و سیاست‌گذاری نیز امکان‌پذیر می‌شود. بنابراین اهداف کلان همایش فقرپژوهی را می‌توان به این شرح برشمرد:
- شناخت و تقویت اجتماع ملی پژوهشگران حوزه‌ی فقر: شمار زیادی از پژوهشگران در حوزه‌های مختلف اقتصاد، علوم اجتماعی، حقوق، علوم سیاسی و دیگر شاخه‌های علوم انسانی و فنی به پژوهش درباره‌ی فقر، علل و ریشه‌های آن، پیامدها و اثرات آن، راهکارهای مقابله با فقر و … مشغول هستند. به اشتراک گذاشتن دستاوردهای این پژوهشگران در یک پایگاه متمرکز و ایجاد پیوند و زمینه برای هم‌اندیشی و اطلاع از آخرین دستاوردها و تقویت تعاملات علم بینا رشته‌ای که موجب گشایش افق پژوهشگران نسبت به ساحت‌های دیگر می‌شود، گامی اساسی در تقویت مطالعات فقر در ایران است.
- تعامل میان حوزه‌ی «سیاست‌گذاری ـ اجرا» و «دانشگاه ـ پژوهش»: گسست میان حوزه‌ی سیاست‌گذاری اجتماعی و دانشگاه همچنان که گسست میان صنعت و دانشگاه مخاطره‌آمیز است، سبب تضعیف دوجانبه‌ی دستگاه‌های سیاست‌گذار و دانشگاه می‌شود. برای مواجهه با این گسست، پدید آوردن بستری برای تعامل و گفت‌وگوی حوزه‌ی سیاست‌گذاری و پژوهش ضروری است. این تعامل سبب می‌شود هم پژوهش‌های دانشگاهی بر زمین واقعی سیاست‌گذاری و اجرا فرود آمده و به شیوه‌ای کاربردی‌تر به تحلیل و تبیین مسئله‌ی فقر بپردازند و هم کارشناسان اجرایی و سیاست‌گذاران این امکان را بیابند که از آخرین یافته‌ها و مطالعات اصحاب علم و دانشگاه بهره‌مند شوند و این دستاوردها را در برنامه‌ریزی و سیاست‌گذاری دخیل کنند.
- تشویق و ترغیب دانشگاهیان به انجام پژوهش در زمینه‌ی ابعاد مختلف فقر: محققان جوانی که بر اساس انگیزه‌های فردی و ملی به مطالعه‌ی فقر روی آورده‌اند وقتی اطمینان یابند دستاوردهای پژوهشی آن‌ها در دستگاه‌های اجرایی دیده‌شده و مبنای برنامه‌ریزی قرار می‌گیرد، انگیزه و امید دوچندانی برای توسعه و گسترش مطالعات خود در زمینه‌ی فقر پیدا می‌کنند.
فقر معضلی ملی و فراگیر است. مقابله با آن نیازمند مشارکت چندضلعی دستگاه‌های حاکمیتی مسئول، دانشگاهیان، رسانه‌ها و فعالان مدنی است. همایش فقرپژوهی در افق نهایی خود مقابله با فقر و نابرابری در کشور را از رهگذر تقویت تعاملات چند سویه میان اضلاع فوق پی می‌گیرد.
***
کتاب پیش رو در سه بخش تنظیم‌شده است. بخش نخست کتاب حاوی گفت‌وگوهای کوتاهی با برخی اعضای شورای علمی همایش است. سؤال محوری این گفت‌وگوها، تحلیل کارشناسان از علل و ریشه‌های فقر و راهکارهای مقابله با آن است.
بخش دوم حاوی یادداشت‌های اعضای شورای علمی و اجرایی همایش است. درنهایت بخش سوم به چکیده آثار و جستارهای دانشجویان اختصاص دارد. تنظیم مطالب در این بخش به این صورت بوده است که جستارها و چکیده آثار برگزیده نهایی به ترتیب رتبه‌ی کسب‌شده در رشته‌های اقتصاد، حقوق و علوم اجتماعی ارائه‌شده‌اند؛ سپس چکیده آثار و جستارهای سایر آثار راه‌یافته به مرحله‌ی نهایی آمده‌اند و در ادامه نیز جستارهای دریافتی توسط دبیرخانه همایش از میان ۶۵ اثری که وارد مرحله‌ی دوم شده و نویسندگان آن‌ها مایل به ارائه جستار بوده‌اند ارائه‌شده است. شورای اجرایی همایش کوشید از طریق دانشگاه‌ها با تمامی کسانی که آثار آن‌ها وارد مرحله‌ی دوم و نهایی جشنواره آثار برتر دانشجویی شده بود تماس گرفته و این امکان را فراهم آورد که جستار آن‌ها در کتاب منعکس شود؛ به‌رغم این تماس با برخی دانشگاه‌ها موفق نبود و برخی دانش‌آموختگان نیز خود مایل به ارائه‌ی جستار نبودند. پایگاه دانش فقرپژوهی (www.poverty-research.ir) که تمامی پایان‌نامه‌ها، کتاب‌ها، گزارش‌های کارشناسی، طرح‌های پژوهشی، مقالات علمی و عمومی در حوزه‌ی مطالعات فقر را گردآوری کرده و در حال تکمیل و به‌روزرسانی است، به‌طور دائم این آمادگی را دارد که آثار و تألیفات محققان، دانش‌آموختگان و فعالان حوزه‌ی فقر را منعکس کند.
** برای مطالعه «جستارها و یادداشت‌های همایش فقرپژوهی» به کلیک کنید.
