موج اول پاندمی کرونا در اغلب کشورهای جهان ظاهری هم‌گون داشت. از الگوهای شیوع تا شیوه ی مقابله ی دولت‌ها با بحران کووید-۱۹ در سرتاسر دنیا مشابه یکدیگر به‌نظر می‌رسید. در سلسله یادداشت‌هایی که پیش از این منتشر شد ابعاد مختلف رهبری این بحران با تکیه بر روش «انطباق دائم مسئله‌محور» مورد بحث قرار گرفت. حال با فروکش کردن موج اول ویروس و ظهور موج دوم در برخی کشورها، مقابله با این بحران وارد فاز جدیدی می‌شود. این‌ها همه درحالی‌است که جهان با رکود اقتصادی بی‌مانندی دست‌وپنجه نرم می‌کند. پیتر هرینگتون، عضو تیم مبارزه با شیوع ابولا در لیبریا، در یادداشت زیر توضیح می‌دهد که دولت‌ها برای به‌سلامت از سر گذراندن فاز دوم پاندمی کرونا باید به چه مواردی توجه داشته باشند و چه اقداماتی انجام دهند. پیش‌تر از هرینگتون یادداشتی با عنوان «همه‌گیری‌های جهانی به‌مثابه مسائل پیچیدۀ انطباقی» در سایت مرکز توانمندسازی حاکمیت و جامعه منتشر شده است.
پرده ی اول کووید به پایان رسیده است. در بعضی جاها ترسناک، در باقی جاها بسامان و در همه‌جا کاملاً بی‌سابقه بوده است. با شروع پرده ی دوم از این درام حیرت‌آور جهانی و با رکودی در ابعاد بی‌سابقه، دولت‌ها و رهبران باید خودشان را برای آن‌چه پیشارو دارند و پرسش‌های بزرگی که تعیین می‌کنند کدام کشورها شکست خورده و کدام موفق شده‌اند آماده کنند.
یکی از مشخصات پرده ی اول هم‌شکلی ظاهری پاندمی کرونا بود. گویی کل جهان را این تجربه ی مشترک یکی کرده بود: جنگ علیه دشمنی بی‌رحم که دنیا را درمی‌نوردید و به مرزهای زبانی و ملی بی‌اعتنا بود. این حس با هم‌شکلی شگرف شیوه ی مقابله با این دشمن نیز تطابق داشت: دولت‌ها، بی‌توجه به شرایط تقریباً در همه ی کشورها برای مهار و کند کردن ویروس به تعطیلی کامل (لاک‌داونlockdown) متوسل شدند.
با پایین آمدن پرده ی اول، از خودمان می‌پرسیم: آیا این هم‌شکلیِ تجارب واقعی بود یا تخیلی؟ شاید تنها امری خیالی بوده است. اگر دقیق‌تر نگاه کنیم، تجربه ی پرده ی اول در کشورهای مختلف بسیار متفاوت بوده است. درحالی‌که در اروپا و ایالات‌متحده تعداد موارد به‌شدت زیاد بوده است، سونامی پیش‌بینی‌شده در آفریقا –حتی با درنظرگرفتن فقدان داده- هنوز اتفاق نیفتاده است. در سایر کشورها همچون پاکستان یا اندونزی آتش خاموش شده است، به‌استثنای برخی شعله‌های هرازچندگاهی. این تفاوت وضعیت‌ها تصور هم‌شکلی را از بین می‌برد – تصوری که شاید بیشتر به نحوۀ شکل‌گیری تیترهای خبری مربوط باشد تا هم‌شکلی تجربه. واقعیت کووید بسیار متنوع بوده است.
این ما را به پرده ی دوم می‌رساند. تا اینجا بحث‌های سیاست‌گذاری متمرکز بر نحوه ی مدیریت پاندمی کرونا و شوک‌های اقتصادی بوده‌اند. درنتیجه تنها به مدیریت پاندمی کرونا و پیامدهای اقتصادی آن در حال حاضر و در داخل مرزهای کشور توجه شده است. با ورود کشورها به مرحله ی بازیابی و تأمل درباره ی موج‌های بعدی باید نگرشی دقیق‌تر نسبت به وضعیت درحال‌تغییر شکل بگیرد.
در مراحل اولیه ی این بحران، بیشتر مناطق به‌شدت به‌هم متصل در جهان تحت تأثیر قرار گرفتند. هرچه یک کشور و اقتصاد آن به سایر بخش‌های جهان اتصال نزدیک‌تری داشت، شدت موارد در آن بالاتر و انتقال سریع‌تر بود. این مسئله با عقل سلیم جور درمی‌آید – جاهایی که شلوغ‌ترین ترافیکِ مسافر و بازدیدکننده را دارند (مثل لندن، نیویورک، هنگ‌کنگ) و زیرساخت گسترده‌ای دارند، احتمال شیوع درشان بالاتر از لیلونگوه[۱]یا لاپلاند[۲]است. در پرده ی اول، اتصال یک عامل ریسک بود: ناقل بیماری بودن مسافران، توریست‌ها و پروازها آسیب‌پذیری به‌وجود می‌آورد. اقتصادهای به‌هم‌متصل در ابتدا بیشتر آسیب دیدند – کاهش صادرات، کاهش انتقال وجه و کاهش سرمایه‌گذاری. درآن‌زمان، کشورهای کم‌اتصال‌تر از طوفان در امان بودند یا با سرعت کم‌تری آسیب می‌دیدند.
با کنار رفتن پرده ی دوم، این سازوکار وارونه می‌شود. اتصالی که در پرده ی اول کشورها را متضرر ساخته بود، حالا و با ورود کشورها به فاز بازسازی به مزیتی بزرگ تبدیل می‌شود. و آن کشورهایی که انزوای نسبی‌شان شیوع ویروس را درشان کند کرده بود، بیشترین آسیب را از رکود خواهند دید و از بازیابی عقب می‌مانند. مثلاً آفریقا را درنظر بگیرید – استثنایی به وسعت یک قاره در «روایت کووید». عدم اتصال یا فقدان زیرساخت‌های داخلی که شیوع ویروس را کند کرده بود، حال می‌تواند با تداوم شیوع در این کشورها اقتصادشان را تک‌افتاده سازد و درحالی‌که باقی بخش‌های جهان روبه‌جلو حرکت می‌کنند، آن‌ها در بیچارگی رها می‌شوند. این اتفاق در دوره ی ابولا رخ داد. ممکن است دوباره هم رخ دهد.
علی‌رغم هم‌شکلی ظاهری (هم‌شکلی‌ای که احتمالاً واقعیت نداشت) پرده ی اول، پرده ی دوم آکنده از پیامدها و اقدامات سیاستی بسیار متفاوت از هم خواهد بود. این تفاوت تنها مربوط به سیاست نیست، بلکه به‌لحاظ زمانی نیز صادق است: درحالی‌که برخی کشورها به فاز بازیابی وارد می‌شوند، دیگر کشورها با گردش ویروس در سطح کشورشان در چرخه‌های بحران باقی خواهند ماند. این ترتیبِ زمانی به کشورهایی که عقب می‌مانند آسیب خواهد رساند. سریع‌تر قربانی ویروس شدن به یک مزیت تبدیل می‌شود، چراکه این‌گونه کشورها زودتر به فاز بازیابی وارد می‌شوند.
رهبران: بیش‌ازهمه نحوه ی فکر کردن‌تان را تغییر دهید. در پرده ی اول تمرکز همه بر خاموش کردن آتش در داخل مرزها بود. حالا اوضاع بسیار پیچیده‌تر می‌شود. کشورها باید به تعاملات متقابل ملی، محلی و بین‌المللی‌شان توجه داشته باشند. آن‌چه در داخل مرزهای شما اتفاق می‌افتد همچنان اهمیت دارد، اما وضعیت در مناطق همسایه، شرکای تجاری – چه به‌لحاظ واگیرشناسی و چه به‌لحاظ اقتصادی – اهمیت بیشتر و بیشتری می‌یابد.
در پرده ی دوم باید از خود سؤال‌هایی بیشتری بپرسید. در کشورهایی که با آن‌ها هم‌مرز هستید، چه اتفاقی دارد می‌افتد؟ یا در کشورهایی که بیشترین انتقال پول از آن‌ها دارید چه اتفاقی دارد می‌افتد؟ در کشورهای مبدأ توریست‌های بازدیدکننده شما چه اتفاقی دارد می‌افتد؟ سرمایه‌گذاران شما از کجا می‌آیند؟ واردات اساسی‌تان چطور؟ یا جاهایی که مشتری صادرات شما هستند؟ غذای شما از کجا می‌آید؟ مبدأ کارگران مهاجر یا پناهندگان در کشور شما کجاست؟
با کنار رفتن پرده ی دوم پاندمی کرونا، این سازوکار وارونه می‌شود. اتصالی که در پرده ی اول کشورها را متضرر ساخته بود، حالا و با ورود کشورها به فاز بازسازی به مزیتی بزرگ تبدیل می‌شود. و آن کشورهایی که انزوای نسبی‌شان شیوع ویروس را درشان کند کرده بود، بیشترین آسیب را از رکود خواهند دید و از بازیابی عقب می‌مانند.
پاسخ به هر کدام از این پرسش‌ها می‌تواند رکود را در کشور شما تشدید کند، باعث موج دوم کووید شود یا باعث ایجاد بحران‌های خطرناک همچون ناامنی یا نزاع غذایی شود. شاید موفق شوید آتش را در کشورتان خاموش کنید، اما اگر همسایه‌هایتان در آتش می‌سوزند، شما هم در امان نخواهید بود.
در پرده ی دوم، تحلیل و سیاست‌گذاری شما باید با توجه به اتفاقات اطراف‌تان و نه تنها آن‌چه در داخل مرزهای شما رخ می‌دهد، انجام شود. مسئله‌ای که یک وضعیت پیچیده را حتی پیچیده‌تر سازد. به‌همین‌خاطر تغییر روش و نگرش ضرورت دارد. دولت‌ها برای مدیریت این وضعیت باید به اثرات کووید-۱۹ در کشورهای اطراف‌شان و نحوه ی تعامل‌شان با یکدیگر توجه داشته باشند و سناریوهایی برای پیش‌بینی ریسک‌های نوظهور پاندمی کرونا و تأثیرات اجتماعی – اقصادی آن طراحی کنند.
طراحی این سناریوها لزوماً کار نشدنی‌ای نیست. بنظر ما باید به ابهام و عدم‌قطعیت وضعیت اذعان داشت. ما به رهبران و سیاست‌گذاران توصیه می‌کنیم که در پرده ی دوم به شش پرسش بزرگ پاسخ دهند.
در داخل مرزهایتان، براساس پرده ی اول عمل کنید و بر روی آن‌چه می‌توانید کنترل کنید تمرکز داشته باشید:
- محدودیت‌های اساسی در اقدام مقابله‌ای‌تان چه بوده است؟ آیا می‌توانید آن‌ها را رفع کنید؟ چه چیزی اقدامات مقابله‌ای را در کشورتان دشوار ساخته است؟ مثلاً امنیت غذایی و دسترسی به غذا؛ وضعیت زندگی شهر؛ اقتصاد غیررسمی؛ حمایت اجتماعی؛ تغییر رفتار. در مورد هرکدام چه کارهایی می‌توانید انجام دهید تا تاب‌آوری‌تان در موج‌های بعدی افزایش یابد؟
- آیا نظام درمانی شما برای چندین موج ویروس آمادگی دارد؟ تا امروز چه چیزی اقدامات درمانی شما در زمینه ی کووید-۱۹ را مختل کرده است؟ مثلاً فقدان کارکنان درمانی محلی؛ محدودیت تست‌گیری؛ سیستم‌های تست و ردیابی. آیا می‌توانید این محدودیت‌ها را حل کنید؟ آیا در جایگاهی هستید که بتوانید از درمان‌ها و واکسن‌های آزمایشی بهره ببرید؟ آیا دیپلماسی سلامت کارآمدی دارید؟
- چگونه می‌توانید اقتصاد خود را تقویت کنید؟ چه چیزی باعث می‌شود وضعیت به‌لحاظ اقتصادی برای کشورتان دشوار باشد و می‌توانید در این مورد چه بکنید؟ مثلاً آیا همچنان می‌توانید نیازهای ضروری‌تان را وارد کنید؟ آیا شرکت‌هایتان قادر به فروش محصولات‌شان هستند؟ چگونه می‌توانید این تأثیرات را کاهش دهید؟
بیرون از مرزهایتان، به ریسک‌های ممکن و نحوه ی اثرگذاری آن‌ها بر اقداماتی که در کشور انجام می‌دهید، بیندیشید:
- در کشورهای متصل به شما، در خط مقدم درمان چه اتفاقی دارد می‌افتد و چگونه می‌تواند بر روی شما اثر بگذارد؟ در کشورهای همسایه‌تان و شرکای تجاری، گردشگری و سفر شما چه اتفاقی دارد می‌افتد؟ دلالت‌های آن چیست؟ انتظار دارید که تأثیر آن بر نظام‌های اقتصادی و درمانی شما چه باشد؟ اقدامات کشورهای همسایه ی شما چقدر مؤثر بوده است؟ آیا آن‌ها شما را در معرض ریسک قرار می‌دهند یا شما آن‌ها را؟
- در کشورهایی که به‌لحاظ اقتصادی به شما متصل هستند چه اتفاقی دارد می‌افتد و این چه تأثیری بر شما می‌گذارد؟ در کشورهایی که با شما تجارت می‌کنند، دارد چه اتفاقی در اقتصادشان می‌افتد؟ آیا وارادات اساسی شما در دسترس هستند و آیا شرکت‌ها می‌توانند اقلام صادراتی شما را بفروشند؟ در کشورهایی که دیاسپورای بزرگی از کشور شما در آن‌ها زندگی می‌کنند یا بیشترین انتقال پول را از آن‌ها دارید، آیا با این دیاسپورا تعامل می‌کنید؟ آیا برنامه‌ای در مورد مهاجرت شدید به داخل یا بیرون از کشور خود دارید؟ آیا در مورد توقف انتقال پول فکری کرده‌اید؟
- کدام ریسک‌ها و فرصت‌های دیگری هستند که باید پیش‌بینی شوند و برایشان برنامه‌ریزی کنید؟ چه تحولات منطقه‌ای در حال رخ دادن است – به‌عنوان مثال آیا مسیرهای تجاری اصلی‌تان گشوده هستند؟ کشور شما و اقتصادتان تا چه حد در برابر شرایط نامساعد آب‌وهوایی آسیب‌پذیر است (مثلاً برای برداشت محصول، انرژی آبی)؟ آیا در نتیجه ی روند کووید ریسک‌های امنیتی منطقه‌ای در همسایگی‌تان به‌وجود آمده یا تشدید شده است؟ آیا فرصتی برای ترمیم وضعیت مالی‌تان دارید؟ یا از دیپلماسی‌ای برای حمایت از مقابله‌تان با بحران برخوردار هستید؟
هیچ مجموعه پرسش‌هایی نمی‌تواند تمامی تحول‌ها را در کشور شما پوشش دهد. اما در بستر پرده ی دوم لازم است که دولت‌ها سؤال‌هایشان را هم در داخل مرزهای خودشان و هم فراتر از این مرزها بپرسند. ریسک‌ها و خطرات ناشی از کووید درحال‌تغییر هستند. این ریسک‌ها و خطرات بسیار فراتر از پاسخ فوری به بحران اقتصادی و به‌شدت پیچیده و به‌هم‌مرتبط هستند. دولت‌ها در پرده ی دوم پاندمی کرونا باید ببینند که چگونه عوامل ریسک در داخل و بیرون از مرزهایشان می‌توانند در سناریوهای مختلف بریکدیگر اثر بگذارند. این کاری حیاتی و عاجل است، به‌ویژه برای کشورهایی که ممکن است در جهان پساکووید عقب بمانند.
نام تهیه‌کننده متن: فاطمه تبرزه
منبع :
پانوشت:
[۱] پایتخت مالاوی
[۲] استانی در سوئد
مطالب مرتبط:
