در هفته گذشته تعداد ۵۱ مطلب در تلگرام، ۷۷ مورد در توییتر و ۳ مورد در اینستاگرام در خصوص موارد ذکر شده مطرح شده است که در میان آنها اشاره به توییت اسحاق جهانگیری معاون اول رییس‌جمهور و همچنین توجه ویژه به مجلس جدید دست بالا را دارند. همچنین بخشی از مطالب به نقد وضعیت تعارض منافع در وزارت بهداشت پرداخته‌اند. در این مطلب تلاش شده است به ارائه گزارش و تحلیلی از آنچه در هفته گذشته در فضای مجازی در این زمینه آمده است، بپردازیم.
ای کاش و اما…
اسحاق جهانگیری معاون اول رئیس‌جمهور روز چهارشنبه ۳۱ اردیبهشت در توییتی به لوایح شفافیت، تعارض منافع و مقابله با فساد اشاره کرد و نوشت:
«مجلس دهم به پایان رسید؛ این مجلس مقاطع پر فراز و نشیبی را پشت سر نهاد. به رئیس و همه نمایندگان محترم آن خسته نباشید می گویم. همکاری با دولت هم کم نبود اما ای کاش سه لایحه مهم شفافیت، مدیریت تعارض منافع و مقابله با فساد و ارتقای سلامت اداری که می توانستند در مبارزه بنیادین با فساد موثر باشند، فرصت طرح می یافتند و به نام مجلس دهم ثبت می‌شد.»
وی عدم تصویب لوایح سه‌گانه ذکر شده را در مجلس دهم، همچون خسرانی برای این مجلس دانست که سخنش حکایت از اهمیت توجه به موضوع تعارض منافع به عنوان یکی از راه‌های مبارزه با فساد در کشور دارد و اهتمام خاص دولت را نسبت به این موضوع نشان میدهد. در واکنش به این مطلب و بیان علل تأخیر در تصویب این لوایح در مجلس نوشت:
« لایحه شفافیت و مدیریت تعارض منافع خیلی دیر به مجلس تقدیم شد. در کمیسیون مشترک لایحه شفافیت بسیار تلاش کردم کار بررسی لایحه زودتر پیش برود ولی تراکم طرح‌ها و لوایح و نیر تعطیلات انتخابات و کرونا مانع شد.»
اگر بشود، چه شود…
تشکیل مجلس جدید موضوعی است که در میان توییت‌های هفته گذشته بیشترین میزان توجه کاربران را به خود اختصاص داده است. مواجهه کاربران با این موضوع با بیم و امیدهایی در مورد عملکرد مجلس آینده در این زمینه همراه است و اغلب آنها خواهان پیگیری جدی در جهت تصویب قوانین مربوط به تعارض منافع هستند. برای نمونه مجتبی رضاخواه نوشته است:
« قانون تعارض منافع رو تصویب کنید،حق مسکن و راننده و … نوش جونتون. ماهی مثلا صد میلیون واسه مسکن نمایندگان بدن جای دوری نمیره شخص من که هیچ مشکلی ندارم.شفافیت مالی،تعارض منافع،.. اگه انقلابی هستین روی اینها وقت بذارین.»
صادق محبی راد کاربر دیگری است که با ابراز نارضایتی و ناامیدی از دستیابی محمدباقر قالیباف به ریاست مجلس، به صورت تلویحی توجه بیش از حد به مسائل سیاسی و عدم توجه به امور قانونی و اجرایی را مورد نقد قرار میدهد و راه رسیدن به خواسته‌های مردم را تصویب قوانین و حداکثر تلاش در جهت اجرای بهتر آنها می‌داند:
«با این همه تلاش، باز هم قالیباف رأی می‌آورد. رها کنید این اتلاف وقت بی‌مورد رو. هدف‌گذاری باید روی برنامه‌ها و اصلاح قوانین، شفافیت و تعارض منافع، قانون کار، ابزارهای جهش تولید باشد.»
تعارض منافع در خود مجلس را دریابید!
امیدهای کاربران نسبت به مجلس جدید به تصویب قوانین و لوایح مبارزه با فساد و تعارض منافع محدود نمی‌شود بلکه آنها خواهان توجه به این موضوع در خود مجلس نیز شده و از عملکرد مجلس دهم در این خصوص انتقاد کرده‌اند. سیاوش آقاجانی به درستی به یکی از اشکال شایع تعارض منافع در میان نمایندگان مجلس (پیگیری منافع قومی، حزبی و صنفی) اشاره کرده و نوشته است:
«از نکات مدیریتی تعارض منافع وکیل و اصیل است آنجا که اصیل از وکیل میخواهد منافع موکل را حفظ کند ولی وکیل دنبال حفظ منافع شخصی، قومی، حزبی و صنفی خود است؛ به ریاست لاریجانی رای میدهد از منافعش حراست کند، افرادی را در کمیسیون نظارت میگمارد برایش دردسر نسازند و از شفافیت آرا می‌گریزد.»
محمدحسین اعلمی نیز در توییتی انتقادی این‌گونه می‌گوید:
«وضعیت زد و بند نماینده‌ها با دولت و #تعارض_منافع توی مجلس به حدی خرابه که جناب زنگنه به خودش جرئت میده این اظهار نظرها رو از تریبون مجلس بکنه پ.ن: برای مقابله با تعارض منافع توی مجالس خیلی از کشورها قوانین صریح و مشخصی وجود داره…»
ناصر باغستانی با اشاره به مطالبی که احسان خاندوزی هفته گذشته در خصوص تعارض منافع در مجلس مطرح نموده بود (و در مطلبی در اینجا هم به آن اشاره شده است) ضمن تشکر از وی به دو نکته دیگر هم اشاره نموده است:
«سلام دکتر. ارادت .عالی بود دو نکته ۱٫ در مورد وضعیت کمیته نظارت بر تخلفات نمایندگان و تعارض منافع در اون هم یک فکری بکنید.طوری نشه نماینده جماعت با صنف خودش راه بیاد.»
البته واکنش‌های کاربران با بیم‌هایی نیز در خصوص عملکرد مجلس آینده در مواجهه با مسأله مهمی چون تعارض منافع همراه بود. کاربری در واکنش به امیدواری برخی کاربران در مورد آینده روشن مدیریت فساد و تعارض منافع به همت مجلس یازدهم نوشت:
«دوست عزیز انقلابی بذار مجلس تشکیل بشه.هر وقت شفافیت و نظارت و پاسخگویی مجلس و نهادهای دیگه تصویب شد و تعارض منافع مشکلش حل شد به دولت روحانی و مجلس دهم فحش بده.»
عیب کار از کجاست؟
آیا مسأله عدم تصویب قوانین لازم برای مقابله با عدم شفافیت و تعارض منافع است یا قوانین در مرحله اجرا دچار مشکل می‌شوند؟ یکی دیگر از مسائل مدنظر کاربران که به درستی پرسش مهمی را پیش رو می‌گذارند، پرسش از خلأ قانونی یا اجرایی در این زمینه است. کاربری که مشکل را از عدم التزام مسئولان دولتی به اجرای بی‌کم و کاست قانون می‌داند، گفته است:
«اگرچه حرف شما درسته و ولی باز هم حرف شما نافی نوع عملکرد نهاد ناظر و ملتزم کردن بانک ها به انجام پروتکل های بازل سه نیست. ما یه جاهایی خلاء قانون نداریم بلکه به علل مختلف مثل تعارض منافع بعضی سیاستگذاران اراده عمل به قانون دچار مشکل اساسی هست.»
موسوی کاربر دیگر مشکل را ناشی از عدم وجود قوانین لازم یا عدم اصلاح قوانین موجود جهت تناسب با شرایط موجود می‌داند:
«#اصلاح قوانین واردات و صادرات برای حمایت از تولیدات کشاورزی و صنعتی #اصلاح قوانین فسادزا و سلیقه ای گمرکات وضع قوانین #تعارض منافع وضع قوانین رفع #انحصارگری در واردات، صادرات و خدمات #اصلاح قوانین مصنویت مسئولین وضع قانون #شفافیت آرای نمایندگان»
وزارت بهداشت همچنان موضوع داغ گفتگوها
طبق روال معمول هفته‌های گذشته، این هفته نیز مفهوم تعارض منافع برای برخی کاربران با نام وزارت بهداشت تداعی می‌شد و آنها به موضوعات مختلف مربوط به تعارض منافع در وزارت بهداشت اشاره کرده‌اند (مطالب مربوط به هفته‌های گذشته را می‌توانید در نوشته های قیمه، ماست، وزارت صمت و تعارض منافع و تعارض منافع در ردیف اول اتهام: از آمایش سرزمین علوم تغذیه تا مدارس غیردولتی ببینید).
یکی از کاربران در چندین توییت مشکلات وزارت بهداشت و کمیسیون بهداشت مجلس را مطرح نموده است و خواستار توجه جدی‌تر دولت و مجلس نسبت به این موارد شده است. از جمله:
«از بزرگترین مفاسد علنی کشور، که باعث بلعیده شدن حدود ۱۰۰هزار میلیارد تومان از بودجه کشور می‌شود… تعارض منافع وزارت پزشکان (بهداشت) با سایر کادر درمانی و مردم و بیمه هاست.»
«این تعارض منافع باعث عدم اجرای قانون ۱۳ ساله کشور که اجرا نشده… قانون تعرفه گزاری خدمات پرستاری… چرا که این قانون با وجود ضعف هایی که داره، باعث کوتاه شدن دست پزشک از جیب مردم و سایر کادر درمان میشه و هزینه تمام شده برای بیمه و بیمار بسیار کمتر خواهد شد.»
«لذا جوری نباشه که یه جایی مثل کمیسیون بهداشت مثل دوره های قبل مخصوصا مجلس دهم… اکثرا پزشک باشن و با تصمیمات صنفی، حق بقیه کادر درمان و مردم رو پایمال کنن.. خواستار نظارت شدید بر همچین کمیسیونی و تصمیمات اون از باب تعارض منافع با دستمزد نجومی پزشکان و انحصار طلبی شون هستیم.»
نگرانی به‌جا و استفاده نابه‌جا
کاربران زیادی از مفاهیم تعارض منافع، تضاد منافع و منافع متعارض به صورت نادرست استفاده کرده‌اند که نشان میدهد با وجود باب شدن استفاده از این مفهوم بسیاری از افرادی که آن را به کار می‌برند، معنا و کاربرد درستش را نمی‌دانند و جا انداختن آن در میان افکار عمومی نیاز به زمان و فعالیت بیشتری دارد. یکی از مسائلی در هفته گذشته در توییتر موضوع داغ بحث‌ها بود، مباحث قومیتی با محوریت موضوع سابقه‌دار «محمره» خواندن خرمشهر از سوی برخی و مواجهه‌های قومی و ملی با این مسأله بود. این مسأله دستاویز توییت‌های مختلفی پیرامون مسائل قومی شد که این مسائل را در تعارض منافع با مسائل ملی معرفی کرده‌اند درحالی‌که به کارگیری این مفهوم در اینجا مصداق نمی‌یابد. از جمله می‌توان به توییت کاربران زیر اشاره کرد:
«ببین محمره از قدیم بوده و یه بخشی از جمعیت خرمشهر هم هنوز شهر و به این اسم صدا میکنن. حساسیت استراتژیکی خرمشهر میطلبه که تعارض منافع همه اقوام رو درنظر بگیرن. اونجا دیگه هویت ملی جوابگو نیست به تنهایی. هویت قومی و نژادی اونجا بیشتر رو معادلات تاثیرگذاره.»
«اینکه مردم چی صدامیکنن و یه مسئول چی صدامیکنه اون شهرو فرق داره ۲-تعارض منافع اقوام درهمه جا هست واولیتهای اقوام بیشترحول محور آموزش زبان وفرهنگ خودشون میگرده تااسم شهر ۳-بهرحال این هویت ملیه که اقوام رودور یک کل واحدبنام ایران جمع میکنه وقرارنیست هویت قومی این هویت روتضعیف کنه.»
«از جدایی‌طلبی دفاع نمیکنم.ولی رفتار و عملکرد مسئولین تو شهرهایی که مناسبات اقوام و گروه‌ها اونهارو تعیین میکنه،با رفتار یه مسئول تو کلانشهر فرق داره. تعارض منافع فقط بین مردم نیست.بین قدرتهای سهیم تو اون منطقه ست. “اسم” برای اقوام اونجا مسئله‌ست.بااین کار بی‌هزینه راضی نگه داشته.»
همچنین اشاره به مسائل میان کشورهای مختلف با یکدیگر و تفاوت و گاه تضاد منافع آنها هم از موضوعات موردتوجه کاربران بوده و آن را با مفاهیم تعارض منافع و تضاد منافع همراه کرده‌اند درحالی‌که گفته‌های‌شان ارتباطی با معنای دقیق این مفهوم ندارد. برای مثال:
«درود بر شما دوست گرامی دقیقا همینطوره و جالب اینجاست این دو سرچشمه شرارت در جهان یعنی روسیه و انگلیس هرگاه دچار تضاد منافع میشن به یک شکلی با هم سازش میکنن و کمتر پیش اومده که درگیر جنگ و نبرد گسترده بشن.»
«جنگ در افغانستان ناشی از تضاد منافع کشورهای بزرگ ومنطقهٔ است دولت وملت افغانستان در پیشبرد وتوقف این جنگ چندان نقشی ندارند واین بازی گران جهانی است که جنگ شانرا در سرزمین ما می کنند وازفقر وبی سوادی مردم سو استفاده می‌کنند.»
«هند و چین آینده ایران و جهان رو تعیین میکنن هر دو اینا با هم تضاد منافع دارن و با ایران در موارد متعدد اشتراک منافع در برابر آمریکا و روسیه که دو قدرت پیر قرن بیستمی هستن و در حال تحلیل رفتن هستن هم باید خط کشی داشته باشیم متاسفانه با آمریکا تضاد منافع شدید خواهیم داشت!»
قدمی به پیش!
بررسی استفاده از مفهوم تعارض منافع و مفاهیم مشابه آن توسط کاربران در توییتر در بازه زمانی ۳۱ اردیبهشت تا ۷ خرداد، نشان میدهد به تدریج تعداد بیشتری از کاربران با معنای دقیق این مفهوم و مصادیق آن آشنا می‌شوند و استفاده مکرر از آن در هفته‌های گذشته توسط اهالی سیاست موجب شده است بیش از پیش مورد توجه قرار گیرد که این خود نکته مثبتی است و می‌تواند با ایجاد گفتگویی حول تعارض منافع به مطرح شدن بیشتر آن در فضای مجازی و نیز خارج از این فضا بینجامد و آن را به دغدغه و مطالبه‌ای در بین مردم تبدیل کند.
آنچه مسلم است، مطرح کردن موضوع تعارض منافع، شفافیت و مبارزه با فساد در آستانه شروع فعالیت مجلس جدید از سوی معاون اول رییس‌جمهور موجب خواهد شد مجلس آتی از ابتدا طرح و تصویب لوایح و قوانینی در این خصوص را مدنظر قرار دهد و مردم نیز به آن به عنوان یکی از خواسته‌های خود از مجلس جدید جهت مبارزه با فساد که یکی از مهم‌ترین مسائل سال‌های اخیر کشور و دغدغه اصلی مردم و مسئولین بوده است، توجه کنند.
