مقدمه کتاب
در یک متفاهم کلی از مفهوم فقر، تهیدستی یا فقر به وضعیتی اطلاق می‌شود که فرد فاقد میزان معینی دارایی‌های مادی برای تامین نیازهای اساسی خود باشد. امروزه فقر، معنای گسترده‌تری از فقر مادی شامل عدم دسترسی به آب پاکیزه، تغذیه، خدمات بهداشتی، آموزش، پوشاک و سرپناه، استانداردهای زندگی، بیمه اجتماعی و اشتغال را در برمی‌گیرد. از منظر عالمان علوم اجتماعی، فقر حداقل در چهار بعد فقدان سرمایه‌های اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی و نمادین قابل تعریف است. میان این چهار بعد اغلب نوعی توازن و هم‌شکلی برقرار می‌شود؛ افرادی که درگیر فقر اقتصادی هستند، عموماً دچار طرد اجتماعی شده و سرمایه‌ی اجتماعی را نیز از کف می‌دهند و همچنین در دستیابی به سرمایه‌های فرهنگی (با خطر ساده‌گویی: تحصیلات) و نمادین (پرستیژ و منزلت اجتماعی) هم با مشکل مواجه می‌شوند. همین رابطه کمابیش می‌تواند میان سایر ابعاد و وجوه سرمایه‌های چهارگانه و فقرِ متناظر با هر یک برقرار باشید.
بنا بر متغیر بودن نیازهای انسانی و وابستگی آن به زمان و مکان حدود و معیار فقر نیز تغییر می‌نماید، با گسترش روابط و تسریع ارتباطات میان جوامع، افراد در سراسر جهان می‌توانند به راحتی با یکدیگر ارتباط برقرار کرده، ایده‌های خود و موضوعات مختلف را به اشتراک گذاشته و یکدیگر را از چشم‌اندازی که کشورشان از منظر فقر با آن روبرو است آگاه سازند، با این شرایط، ریشه‌کن سازی فقر به یک هدف جهانی تبدیل شده است.
فقر را به هر نحوی و با هر شاخصی که بخواهیم بسنجیم در مرحله بعد به این پرسش خواهیم رسید که چگونه می‌توان با آن مقابله کرد؟ بهترین مکان برای شروع کجاست؟ چقدر پول برای ایجاد تغییر نیاز داریم و آیا واقعا مشکل قابل حل است؟ راه‌حل‌های سریع و متنوعی برای کمک به فقرا پیشنهاد می‌شود اما هیچ یک از آن‌ها راه‌حل بنیادی نبوده و به سرعت ارزش خود را از دست خواهند داد. به طور کلی شیوه اصولی برخورد با هر مشکلی، بستن راه پدید آمدن آن است چنانکه همواره گفته می‌شود پیشگیری بهتر از درمان است. در مبارزه با فقر نیز اجرای سیاست‌هایی برای از بین بردن زمینه‌های پیدایش آن مهمترین گام به شمار می‌آید.
اغلب تصور می‌شود که مبارزه با فقر نیازمند صرف بودجه‌های هنگفت دولتی و سیاستگذاری‌های حاکمیتی است. هرچند این‌ها نیز از پیش‌نیازهای مبارزه با فقر است، اما تقلیل برنامه‌های فقرزدایی به مشکل بودجه، ساده‌سازی امری پیچیده است. حمایتگری اجتماعی (Advocacy) در مبارزه با فقر حاوی این ایده است که مبارزه با فقر صرفا از رهگذر برنامه‌ریزی نهادهای سیاستگذاری و حاکمیتی یا از طریق صرف بودجه امکان‌پذیر نیست. به نسبت پیچیدگی و چندبعدی بودن پدیده‌ی فقر، لازم است که ظرفیت‌های جامعه (نهادهای مدنی و خیریه، رسانه‌ها، موسسات آموزش عالی و تحقیقاتی و …) نیز در تدوین و اجرا و عملیاتی کردن یک برنامه‌ی جامع مبارزه با فقر به کار گرفته شود.
در متون اقتصادی و اجتماعی پیشرفته، هدف از حمایتگری ساخت یا تغییر سیاست‌ها، قوانین، مقررات، توزیع منابع یا سایر تصمیماتی عنوان شده است که بر زندگی مردم اثرگذار بوده و اطمینان حاصل کردن از اینکه چنین تصمیماتی به اجرا منجر شود. این نوع از حمایتگری عموماً به طور مستقیم نه تنها شامل سیاستگذاران، مقامات دولتی و کارمندان دولت بلکه شامل رهبران بخش خصوصی که تصمیمات آن‌ها بر زندگی مردم بطور مستقیم تأثیر می‌گذارد می‌شود. از سوی دیگر افرادی که نظرات و اعمال آن‌ها بر تصمیمات سیاسی اثرگذار است، مانند روزنامه‌نگاران و بنگاه‌های رسانه‌ای و سازمان‌های مردم نهاد بزرگ، نیز می‌توانند نقش حمایت‌گر را بازی کنند.
حمایتگری به فقرا کمک می‌کند تا قوی‌تر، سالم‌تر و مدبرتر از قبل شوند. حمایتگری از یک سو بلند کردن صدای کسانی است که با مشکلات و چالش‌های فقر مواجهند و از سوی دیگر اطمینان حاصل کردن از اینکه صدای این افراد شنیده می‌شود. حمایتگری یافتن راه‌حل مشکل است به طوری که نه‌تنها با علائم مشکل که با دلایل نهفته آن مقابله کرد. معرفی چند تجربه موفق موسسات غیرانتفاعی در سطح جهانی می‌تواند اهمیت حمایتگری برای فقر را شفاف‌تر نماید[۱]:
- پروژه گرسنگی[۲]- این پروژه با هدف خاتمه پایدار به گرسنگی در سطح جهان اجرا شد. برای دسترسی به این هدف سازمان بر توانمندسازی زنان تمرکز کرد. این پروژه در سراسر آفریقا، آسیای جنوبی و آمریکای لاتین اجرا شد و تا به امروز پروژه گرسنگی با بیش از ۱۶۰۰۰ اجتماع محلی کار کرده است.
- شبکه بانک جهانی غذا[۳]- این شبکه سالانه به بازتوزیع ۹۴۰ میلیون پوند غذا به افراد نیازمند می‌پردازد. شبکه بانک غذایی در میان ۲۹ کشور گسترده شده است. در هنگ کنگ، شبکه بانک جهانی غذا اقدام به اجرای یک بسته استارت‌آپی فناوری اطلاعات می‌نمایند که با افزایش بهره‌وری، سالانه ۲۶۰ هزار پوند مواد غذایی اضافی تحویل داده می‌شود. آن‌ها امیدوارند بتوانند این نوآوری را به کشورهای دیگر نیز گسترش دهند.
- اتحاد برای پایان دادن به گرسنگی[۴]- این سازمان یک ائتلاف ۹۰ عضوی از هر دو نهاد خصوصی و دولتی است که هدف آن‌ها یافتن راه‌حل برای کسانی است که در فقر مطلق زندگی می‌کنند. برنامه مشارکت ملی این اتحادیه از انجمن‌هایی در بیش از ۶۰ کشور جهان از جمله غنا، گواتمالا، کنیا، مالاوی، تانزانیا، اوگاندا و زامبیا حمایت می‌کند. این سازمان از طریق جذب سهامداران گوناگون برای سرمایه‌گذاری حمایت می‌شود.
در ایران نیز برنامه‌های حمایتگری ناگفته و نامدون زیادی در مبارزه با فقر اجرا شده است. این برنامه‌ها گاه از سوی سازمان‌های مردم‌نهاد و بر اساس شیوه‌ی آزمون و خطا و نوعی لمس و اصطکاک با فقر اجرا شده‌اند؛ نظیر برنامه‌هایی که در حمایت از بی‌خانمان‌ها و کارتن‌خواب‌ها توسط یکی از سمن‌ها در ایران اجرا شده است. خللی که در این زمینه وجود دارد، تکیه بر روش‌های مالوف مساعدت‌محور و عدم تجهیز به مبانی و روش‌های نوظهور حمایتگری است. بخشی از تجارب غنی و تاثیرگذار نهادهای مدنی و خیریه در ایران نیز مدون نشده و با روش‌های جهانی رایج در حمایتگری پیوند نمی‌خورند. هدف کتابچه حاضر ترویج و تبیین کاربست روش حمایتگری برای مبارزه با فقر است.
در واقع، علی‌رغم تلاش‌های بسیار برای مبارزه و ریشه‌کن سازی فقر در دو دهه گذشته هنوز موفقیت چشمگیری در رفع فقر جهانی وجود نداشته است، بنابراین نیاز است تا دولت‌ها و سازمان‌های مردم نهاد سیاست‌ها و شیوه‌های بسیارِ دیگری را بکار گیرند. نمونه‌های موفق فوق و سایر نمونه‌ها همگی حکایت از اهمیت بحث حمایتگری در ریشه‌کن‌سازی فقر دارند. در این کتاب نیز تلاش شده است به همین دیدگاه پرداخته شود. در فصل اول به معرفی چند نمونه مطالعه در ارتباط با حمایتگری و فقر پرداخته شده و در بخش دوم نیز به معرفی کتاب‌هایی در این زمینه پرداخته‌ایم تا خواننده را با این مفهوم و روش‌های آن بیشتر آشنا نماییم. مخاطب این کتاب، پیش از همه نیروهای اجتماعی و مدنی علاقه‌مند به فقرزدایی هستند که می‌توانند با استفاده‌ی مدون و حساب‌شده از روش رایج حمایتگری (Advocacy) مبارزه با فقر در ایران را یک گام به پیش برند.
تهیه و تدوین این کتاب با ایده‌ی معاونت رفاه اجتماعی وزارت تعاون، کار و رفاه بوده است. پیش از این، کتاب «حمایتگری و جلب همکاری‌های جمعی» نیز به عنوان اولین منبع فارسی Advocacy توسط این معاونت تهیه و منتشر شده بود. کتاب پیش رو بر کاربست حمایتگری در مقابله با فقر متمرکز است و توسط کارشناسان همکار «مرکز توانمندسازی حاکمیت و جامعه» تدوین شده است.
دریافت متن کامل کتاب الکترونیکی «حمایتگری برای مبارزه با فقر»
منبع:
[۱] Top 10 Global Poverty Advocacy Nonprofits. https://borgenproject.org/top-10-global-poverty-advocacy-nonprofits
[۳] Global Food Banking Network
[۴] The Alliance to End Hunger
مطالب مرتبط:
