یکی از موقعیت‌های تعارض منافع، موقعیت قاعده‌گذاری برای خود است که در آن یک شخص یا سازمان به تصمیم‌گیری و سیاست‌گذاری در حوزه‌ای پردازد که خود از آن منتفع شود. شدیدترین حالت این موقعیت را در ایران شاید بتوان در نظام بهداشت و درمان مشاهده کرد که علاوه بر آنکه در بیشتر اوقات یک پزشک در رأس وزارت بهداشت قرار داشته است، سایر سیاست‌ها نظیر تعیین تعرفههای پزشکی، نحوه برگزاری آزمون‌ها و … نیز در اختیار پزشکان قرار گرفته است. حال آنکه در این شرایط نه‌فقط مردم که سایر گروه‌های فعال در این حوزه نظیر پرستاران بارها از آسیب‌های وارده به خود در پی این رویه سخن گفته‌اند.
تصویب تعرفه‌ها علیرغم مخالفت‌ها
علیرغم انتقادات فراوان به افزایش زیاد تعرفههای پزشکی از سوی بسیاری از مردم و حتی وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی و درحالی‌که برخی امیدوار بودند این تعرفه‌ها در هیئت دولت تصویب نشود، بهرام عیناللهی، وزیر بهداشت اعلام کرد که تعرفههای پیشنهادی شورای عالی بیمه در روز یکشنبه چهارم اردیبهشت در هیئت دولت تصویب شد. در پی این تصمیم کاربران در فضای مجازی که دیگر امیدی به تغییر تعرفههای پیشنهادی نداشتند، صرفاً به انتقاد از این وضعیت پرداختند:
- «نظام پرداخت، اهرم تنظیم نظام‌های سلامت است. بدیهی است مادامی‌که نظام پرداخت تعرفه FFS (پرداخت به ازای مورد) باشد، چرتکه ابزار اصلی میز کار طبیب خواهد بود و پزشکان در جاده خاکی مجادله و چانه‌زنی ابدی تعرفه. اصلاح این اهرم مسئولیت سیاست‌گذار است، اگر تعارض منافع بگذارد!».
- «در یک کشور جهان سوم کنترل یک وزارتخانه را تحویل یک مشت پزشک متخصص می‌دهند و نتیجه می‌شود: نارضایتی پزشک عمومی، نارضایتی پرستاران، نارضایتی کادر درمان، نارضایتی مردم و بیماران».
علاوه بر این، عملکرد وزارت بهداشت در برگزاری آزمون دستیاری نیز انتقادبرانگیز بوده است. درحالی‌که زمان اندکی به برگزاری آزمون دستیاری پزشکی باقی مانده است، تعدادی از داوطلبان، برگزاری این آزمون را به دلیل به‌روز نبودن منابع خلاف قانون می‌دانند. در همین رابطه دیوان عدالت اداری نیز در آبان سال گذشته رأی داده بود که باید ترتیبی اتخاذ شود تا مغایرتی بین قوانین و منابع نباشد. هرچند وزارت بهداشت ادعا دارد که این مسئله برطرف شده است اما هنوز کاربران آن را اصلاح‌نشده و خلاف رأی دیوان می‌دانند:
- «افتضاحی که وزارت بهداشت در آزمون دستیاری علیرغم حکم دیوان به بار آورده غیرقابل‌باور است. به نظر می‌رسد آقای وزیر، به‌جای آنکه به دنبال ایجاد امید و رضایتمندی باشند در جهت تزریق ناامیدی و افزایش نارضایتی قدم برمی‌دارند».
گام‌های مثبت آموزش‌وپرورش در مدیریت تعارض منافع
وزارت آموزش‌وپرورش یکی از وزارتخانه‌هایی است که در مدیریت تعارض منافع تلاش‌های اولیه و پیشگامی داشته است؛ چراکه یکی از نهادهایی بود که پیش از بررسی طرح یا لایحه مدیریت تعارض منافع در مجلس بخشنامهای را در این زمینه تدوین و اجرایی کرد. در هفته گذشته نیز قاسم احمدی لاشکی، معاون حقوقی و امور مجلس این وزارتخانه خبر داد که در همین رابطه ۱۸۴ فرد دارای تعارض منافع شناسایی و با آن‌ها خداحافظی شد یا امکانات در اختیار را رها کردند. بر این اساس ۱۰۶ توقف فعالیت و ۶۱ استعفا در این وزارتخانه رخ داد. برخی کاربران این مسئله را دستاوردی برای وزارت آموزش و پرورش قلمداد کردند:
- «باخبر شدیم که آموزش‌وپرورش در جهت تعارض منافع، شصت و یک نفر از مدیران خود را به استعفا و صد و شش نفر از آنان را به توقف فعالیت وادار کرده است. عملکرد وزیر قابل‌تقدیر است».
همچنین این وزارتخانه تفاهم‌نامه‌ای را با جهاد دانشگاهی به محوریت مرکز توانمندسازی حاکمیت و جامعه برای مدیریت تعارض منافع در آموزش‌وپرورش منعقد کرد. با این اوصاف هنوز برخی کاربران نسبت به جهت‌گیری‌های این وزارتخانه ناخشنود هستند و مدیریت تعارض منافع را جزو پروژه‌های اصلی آموزش‌وپرورش نمی‌دانند:
- «نبود گفتمان مشخص همان‌طور که چالش اصلی دولت است، کم‌وبیش چالش اصلی آ.پ نیز هست. هنوز مشخص نیست پروژه اصلی مدیریت جدید آ.پ چیست؟ پیشنهاد شخصی: حل مسئله تعارض منافع و بهبود و عدالت آموزشی».
قهرمانی در لیگ درگرو تعارض منافع
دنیای ورزش به‌خصوص فوتبال علیرغم گردش مالی عظیم و همچنین توجه بسیاری از مردم به وقایع آن ازجمله حوزه‌هایی است که کمتر به تعارض منافع موجود در آن هم از سوی مردم و هم کارشناسان پرداخته شده است. بااین‌حال در هفته گذشته تعدادی از کاربران به اسپانسرهای دو تیم پرسپولیس و استقلال و نسبت آن با سازمان لیگ پرداختند؛ چراکه یکی بودن اسپانسر سازمان لیگ و پرسپولیس می‌تواند سبب برخی سوءاستفاده‌ها و جهت‌گیری‌های خلاف قانون شود. کاربران در این مورد می‌نویسند:
- «ایرانسل اسپانسر مشترک سازمان لیگ و باشگاه پیروزی است که ازقضا جزو رفقای درودگر هستند. اصولاً دعوای درودگر با استقلال به این خاطر بوده که آجورلو با همراه اول که رقیب ایرانسله قرارداد بسته. حالا شما قضاوت کنید، سازمان لیگ به نفعشه ایرانسل قهرمان بشه یا همراه اول؟».
- «سازمان لیگ و درودگر وظیفه دارند که شرایطی عادلانه برای رقابت همه تیم‌ها فراهم کنند اما از یکسو این‌ها با اسپانسر پیروزی منافع مشترک دارند که در صورت قهرمانی این تیم منافع ایرانسل تأمین می‌شود، از سوی دیگر با قهرمانی استقلال منافع رقیب ایرانسل (همراه اول) تأمین می‌شود».
نقش انحصار و تعارض منافع در کاهش مخاطبان صداوسیما
پیمان جبلی، رئیس سازمان صداوسیما در دیداری که هفته گذشته با تعدادی از هنرمندان داشت، به مسئله کاهش تعداد مخاطبان این رسانه اشاره کرد و گفت: «همه ما چه شما به‌عنوان هنرمند، چه ما به‌عنوان مسئولین صداوسیما باید از خودمان بپرسیم چرا احساس علاقه‌ای که مخاطب به هنرمندان و آثارشان داشت، کاهش یافته است؟ چرا بعضی آثار که در گذشته با هزینه‌های کمتر ساخته می‌شد، ماندگارترند؟ همه ما مقصریم و نمی‌توانیم خودمان را تبرئه کنیم».
در پی این اظهارات برخی کاربران به انحصار و تعارض منافع شکل‌گرفته در این نهاد اشاره داشته و آن را بخشی از علل ریزش مخاطبان دانسته‌اند:
- «انحصار رسانه ملی در یک امپراتوری با تفکرات مهدکودکی و صوفیانه و جناح‌زده یا رسانه‌های رانتی و پولشو و دارای تعارض منافع، موجب فرونمایی صدای بدنه واقعی جامعه ایران و تقلیل رسانه به بوق شده و عملاً بستری برای بازنمایی عمومی ناکارآمدی‌ها وجود نداشته است».
- «صداوسیما همه چیزو در اختیار داره، با ساترا هم میخواد رقباش رو کنترل کنه، تغییری هم که نمیخواد تو اوضاع بده، حالا جبلی میگه چرا مردم تلویزیون نمی‌بینند».
