اخیراً محسن حاجی‌میرزایی، وزیر آموزش و پرورش، در توییتی اعلام کرد که مدیران آموزش و پرورش مشمول لایحه مدیریت تعارض منافع در رده‌های مختلف باید ظرف مدت دو ماه تکلیف خود را مشخص کنند. وی با بیان اینکه مدیریت تعارض منافع از اصلی‌ترین راهبردهای پیشگیری از فساد است، اعلام کرد مصمم است مدیریت تعارض منافع در آموزش و پرورش را عملیاتی کند.
بر اساس این توییت «ممنوعیت همزمان راه‌اندازی و اداره مدرسه یا مرکز آموزش وپرورش غیردولتی توسط مدیران و بستگان آنان با عضویت در شورای سیاست‌گذاری، برنامه‌ریزی و نظارت مرکزی و نیز شورای نظارت استان‌ها و شهرستان‌ها به‌عنوان موقعیت تعارض منافع محسوب می‌شود لذا مدیران مشمول حداکثر ظرف مدت دو ماه پس از اعلام این دستور، نسبت به توقف فعالیت یا تعطیلی مدرسه یا مرکز غیردولتی اقدام و یا از تصدی پست اجرایی استعفا و از عضویت در شوراهای مذکور انصراف دهند.»
اشتغال همزمان مسئولان بخش عمومی در بخش‌های خصوصی مرتبط زیان‌های زیادی به جامعه وارد می‌کند. بر همین اساس کشورهای توسعه‌یافته به‌صورت پهن‌دامنه‌ای مدیریت تعارض منافع در سازمان‌های عمومی را پیگیری می‌کنند و دستورالعمل‌های مشخصی را برای کارکنان بخش عمومی ابلاغ می‌کنند.
بنا بر محتوای توییت وزیر آموزش و پرورش، این وزارتخانه در حال حاضر مدیران اجرایی سازمان‌های خود و شوراهای تابعه وزارتخانه را هدف مدیریت تعارض منافع قرار داده است. بااین‌حال مدیران اجرایی مدارس نیز می‌توانند درگیر موقعیت‌های تعارض منافع شوند. در ادامه این گزارش چند مثال از «راهنمای سریع تعارض منافع» منتشر شده در اداره آموزش و تربیت ایالت ویکتوریای استرالیا که به تعارض منافع در آموزش و پرورش و در سطح مدارس می‌پردازد، آورده شده است.
مورد اول: استخدام خویشاوندان به‌عنوان تعارض منافع در آموزش و پرورش
مدرسه ابتدایی‌ای می‌خواهد یک نفر را به‌عنوان پشتیبان تحصیلی در کلاس برای دو روز در هفته استخدام کند. دختر مدیر مدرسه نیز در حال تحصیل در حوزه رشد کودکی است و دنبال یک شغل پاره‌وقت می‌گردد. مدیر و معاون مدرسه برای شغل موجود، ساعات کاری و وظایف را تعریف کرده‌اند. مدیر مدرسه هیچ اشاره‌ای نمی‌کند که دخترش می‌تواند متقاضی این شغل باشد. اما وقتی برای موقعیت شغلی تبلیغ شد و دختر مدیر برای آن اقدام کرد، مدیر مدرسه تعارض منافع‌اش را به هیئت‌امنا (یا مجموعه مدیریتی) اعلام می‌کند و خودش از روند انتخاب گزینه استخدامی کنار می‌کشد. زمانی که هیئت جذب تصمیم گرفت که دختر مدیر گزینه مناسب استخدامی است، مدیر مدرسه از مدیر منطقه، تأییدیه توصیه هیئت جذب را می‌گیرد. سپس دختر مدیر می‌تواند شغل پیشنهادی را بپذیرد.
از همان ابتدا، مدیر مدرسه تعارض منافع بالقوه داشت زیرا می‌دانست که احتمالاً دخترش برای این شغل درخواست می‌دهد. افشا نکردن این موقعیت تا وقتی‌که مدیر وظایف و موقعیت کاری را نوشته است، ممکن است منجر به این شود که هر فردی گمان کند که مدیر تحت تأثیر موقعیت دخترش، وظایف شغلی را تعریف کرده است، به‌جای اینکه به نیازمندی‌های مدرسه توجه کند. چنین نگاهی برای شهرت مدیر ریسک است و از سویی می‌تواند منجر به نارضایتی میان کارکنان شود.
هنگامی‌که دختر مدیر درخواست کار را داد، مدیر اقدام درستی کرد که تعارض منافع واقعی را به هیئت‌امنای مدرسه گفت و خودش از فرایند جذب خارج شد. بااین‌حال، تمامی اعضای هیئت جذب زیر نظر مدیر هستند، این موقعیت می‌توانست منجر به تعارض منافع اداره شده شود. حتی اگر هیئت جذب فکر می‌کرد که آنها می‌توانند در ارزیابی کیفیت فرد متقاضی کار بی‌طرف باشند؛ باز هم ممکن بود که فردی به ماجرای نفوذ و توصیه به هیئت برای جذب دختر مدیر مشکوک شود.
مدیر مدرسه از همان ابتدا باید منافع دخترش را به هنگام نوشتن وظایف شغلی به هیئت‌امنا می‌گفت. با توجه به این، می‌شد گفت که آیا مدیر لازم بوده که از فرایند استخدامی کنار بکشد یا خیر. وقتی دخترش درخواست کار داد، مدیر باید گزارش تعارض منافع خود را به مدیر بالادستی‌اش (مدیر منطقه) می‌داد، سپس از فرایند جذب کنار می‌کشید و بعد مدیر منطقه را به تأییدیه هیئت جذب ارجاع می‌داد. مدیر می‌بایست اظهارنامه‌اش را ثبت می‌کرد و اقدامات لازم برای مدیریت تعارض منافع خویشاوندی را در فرایند استخدامی در اظهاریه تعارض منافع وارد می‌کرد.
حال که دختر مدیر استخدام شده است، روابط شخصی مدیر با دخترش، تعارض منافع بالقوه ایجاد می‌کند زیرا که هر وقت او بخواهد تصمیمی بگیرد که روی نقش دخترش تأثیر دارد، مثل وضعیت شغلی و حقوق، یا اختصاص دادن کارهای دیگر به او یا مرخصی دادن، تعارض منافع واقعی یا درک شده شکل می‌گیرد. مدیر باید سریعاً فرایندهای مدیریت تعارض منافع را در پیش بگیرد، ازجمله اینکه او در مورد مسائلی نظیر ارتقای شغلی، حقوق و یا هر شکایتی نسبت به دخترش تصمیم نگیرد. حتی باوجود چنین برنامه‌ای، دختر او ممکن است در میان اعضای مدرسه مورد شک واقع شود که او بر اساس شایستگی انتخاب نشده است.
لازم است مدیر اظهاریه تعارض منافع را تکمیل و ثبت کند که اقداماتی برای مدیریت تعارض منافع خویشاوندی انجام می‌دهد که او یک عضو خانواده‌اش را در میان کارمندانش مدیریت می‌کند.
مورد دوم- وجود ارتباط شخصی با یک پیمانکار مدرسه
آلیس اخیراً به‌عنوان مدیر اجرایی در مدرسه راهنمایی محلی‌ای استخدام‌شده است. یکی از مسئولیت‌های آلیس در نقش جدیدش مدیریت قرارداد تمیز کردن مدرسه است. دختر آلیس در دانشگاه است و رابطه‌ای طولانی‌مدت با دانیل دارد. پدر دانیل یک شرکت انجام امور مربوط به تمیز کردن مکان‌های مختلف را دارد که با این مدرسه راهنمایی برای دو سال قرارداد داشته است.
آلیس پیش از آغاز به کار در شغل جدید اطلاع نداشت که شرکت پدر دانیل قرارداد فعلی تمیز کردن مدرسه را دارد. شکایات زیادی در خصوص پاکیزگی دستشویی کارکنان و دانش‌آموزان وجود داشت. آلیس همچنین مشاهده کرد که آشپزخانه گهگاه تمیز نمی‌شود و در کل تمیزی این مدرسه مثل هیچ‌یک از مدارسی نیست که پیش‌تر او در آنها کار کرده بود. قرارداد در مرحله بررسی جهت تمدید مجدد بود.
آلیس ارتباطی شخصی با دانیل و پدرش داشت که خطر تعارض منافع بالفعل و ادراک‌شده هر دو را ایجاد می‌کرد. به‌محض اینکه او از تعارض منافع آگاه شد باید ارتباطش را با مدیر مدرسه در میان بگذارد. اگرچه آلیس ممکن است مطمئن باشد که می‌تواند در تصمیم‌گیری در خصوص قرارداد تمیز کردن مدرسه بی‌طرف باقی بماند، یک شخص منطقی به این نتیجه می‌رسد که او ممکن است تحت تأثیر ارتباطش با دانیل قرار بگیرد.
آلیس باید در خصوص تعارض منافعش با مدیر مدرسه صحبت کند، و با او در مورد قدم‌های لازم برای کاهش خطر به توافق برسد، برای مثال یکی دیگر از کارکنان مدیریت قرارداد تمیز کردن فعلی را بر عهده بگیرد تا آلیس را از هر نوع قصد و غرضی در خصوص تمدید قرارداد دور کند. وقتی‌که قرارداد تمدید می‌شود، آلیس نباید در فراهم کردن یا انتخاب پیمانکار تنظیف مدرسه نقشی داشته باشد.
آلیس باید اظهاراتش در خصوص تعارض منافع که شامل ارتباطش با این شرکت می‌شود و نیز قدم‌های برداشته‌شده برای مدیریت تعارض منافع در ارتباط با مدیریت قرارداد فعلی در فرم اظهار تعارض منافع ثبت نماید. اگر شرکت پدر دانیل مجدداً به‌عنوان تأمین‌کننده خدمات انتخاب شود، آلیس باید یک فرم اظهار تعارض منافع دیگر را در ارتباط با فرایند تأمین پر کند تا از این طریق قدم‌هایی در جهت مدیریت تعارض منافع خود بردارد که ممکن است شامل حذف خودش از این فرایند باشد.
اگر تغییری در پیمانکار تمیز کردن مدرسه رخ دهد، آلیس می‌تواند مجدداً خودش مدیریت قرارداد را انجام دهد.
مورد سوم- اشتغال همزمان نمونه‌ای از تعارض منافع در آموزش و پرورش
تد یک متخصص فن‌آوری اطلاعات است که به‌طور پاره‌وقت در اداره شبکه داخلی (انترانت) کار می‌کند. به تد در خارج از اداره شغل مشاور یک شرکت خارجی به نام XIT پیشنهاد شده است. در گذشته شرکت XIT با اداره شبکه داخلی قراردادهایی داشته است.
در جایی که کارمند اداره یا بخش آموزش به دنبال استخدام/ مشارکت در امور مشاوره یا پیمانکاری خارجی باشد، خطر وجود تعارض منافع واقعی، بالقوه یا درک شده وجود دارد. در این حالت کارمند باید تأیید مدیر خود را برای شرکت در کاری مرتبط در خارج از اداره کسب کند. سیاست استخدامی دیگری که در HRWeb وجود دارد، که راهنمایی شامل بیانیه و فرم تأیید برای ارزیابی خطرهای بالقوه است. سؤالات زیر را در نظر بگیرید:
- آیا می‌توانید از اطلاعاتی که در دوره انجام وظایف بخش عمومی خود به دست آورده‌اید برای منافع شخصی استفاده کنید؟
- آیا نظرات شما به‌عنوان یک مشاور می‌تواند به‌عنوان نظرات یک فرد در موقعیت رسمی یا سیاست سازمان تلقی شود؟
- آیا بنگاه مشاوره‌ای شما احتمالاً به دنبال کار برای اداره خواهد بود؟
- اگر این‌گونه است، ممکن است این برداشت شود که مشارکت شما در هر فرایند مناقصه‌ای، یک موقعیت ناعادلانه برای شما ایجاد کرده است.
برای کاهش خطرات تعارض منافع، فرض کنید:
- تمایل خود برای تقبل مشاوره را به رئیس یا مدیر قبلی خود اعلام کنید و قبل از شروع کار تأیید یا اجازه آنها را کسب نمایید. دامنه کار موردنظر و تأثیر احتمالی آن بر وظایف عمومی خود را مشخص کنید. از اعلام کلمه سایر مشاغل (خارج از استخدام) استفاده کرده و فرم تأییدیه را پر نمایید.
- متعهد شوید که از اطلاعات رسمی برای کارهای مشاوره‌ای استفاده نمی‌کنید مگر آنکه این کار در حوزه عمومی باشد.
- متعهد شوید که در هر سند مشاوره‌ای که تولید می‌کنید این عبارت را قید نمایید: « نظرات بیان‌شده نظرات شخصی شما بوده و قابل انتساب به وزارتخانه نیست».
- متعهد شوید در صورتیکه سازمان به دنبال ورود به یک رابطه تجاری با وزارتخانه است، کار مشاوره‌ای خود را ترک نمایید.
اگر تد و مدیرش به این نتیجه برسند که احتمال وجود تعارض منافع بین وظایف وی به‌عنوان کارمند بخش عمومی و مسئولیت‌های وی به‌عنوان مشاور خارجی وجود دارد، تد باید تعارض منافع را با استفاده از فرم اظهارنامه تعارض منافع موجود را اعلام کند، در ادامه مراحلی برای مدیریت هرگونه تعارض منافع تنظیم خواهد شد، که ممکن است شامل تعهداتی که در بالا گفته شد، نیز باشد.
مورد چهارم- درگیر کردن پیمانکار مدرسه در امور شخصی
پس از ساخت‌وسازهای اخیر در یک مدرسه روستایی، حیاط مدرسه نیاز به محوطه‌سازی داشت. شورای مدرسه تیم، یک معمار منظر محلی، را استخدام می‌کند. والدین و اجتماع مدرسه از کارهای تیم بسیار راضی بودند و شورای مدرسه تصمیم می‌گیرد تیم را برای نگهداری دائمی باغچه و محوطه نگه‌دارند. مدیر مدرسه در حال بازسازی ملک شخصی خودش است و علاقه‌مند شده است که کار طراحی و نگهداری محوطه را به تیم بسپارد. طراحان منظر دیگری هم در آن منطقه هستند، اما مدیر مدرسه به‌طور خاص به کار تیم علاقه دارد.
زمانی که یک پیمانکار مدرسه در کارهای شخصی مسئولان مدرسه درگیر می‌شوند، احتمال اینکه یک تعارض منافع واقعی یا درک شده وجود داشته باشد، است. تیم ممکن است برای اینکه آینده کاری خود در مدرسه را تضمین کند، کار شخصی مدیر مدرسه را زیر قیمت بازار نرخ بگذارد. اگر مدیر مدرسه نرخی کمتر از قیمت بازار بگیرد، او درگیر یک منفعت شخصی ناصواب شده است.
حتی اگر تیم قیمتی پایین‌تر از قیمت بازار به مدیر مدرسه ندهد، اگر او کار تنظیم منظر را برای مدیر مدرسه انجام دهد، ارتباط آنها ممکن است بر تصمیمات آتی مدیر مدرسه درباره ادامه همکاری تأثیر بگذارد.
اگر مدیر تیم را برای فعالیت شخصی خود درگیر کند، باید مطمئن شود که تیم به میزان رقم مصوب و منتشرشده از وی درخواست مزد کند. بااین‌حال این کار ضرورت منجر به این نمی‌شود که اجتماع مدرسه این اقدام را استفاده از موقعیت تلقی نکنند.
مدیر مدرسه باید قبل از تمدید قرارداد پیمانکاری با مدرسه کار شخصی تیم برای خود را در شورای مدرسه افشا کند. شورای مدرسه نیز باید این تعارض منافع را در صورت‌جلسه ثبت کند. علاوه بر این رئیس مدرسه باید این تعارض منافع را در فرم مخصوص تعارض منافع ثبت کند.
به‌صورت جایگزین، مدیر می‌تواند از قرار گرفتن در موقعیت تعارض منافع اجتناب کند و با انتخاب پیمانکار دیگری که با مدرسه ارتباط ندارد ریسک را سامان دهد. اجتناب از هرگونه قرار گرفتن در موقعیت تعارض منافع واقعی یا ریسکی که اجتماع مدرسه آن را به‌عنوان تعارض منافع درک کنند، جایگزین اصلی است.
موارد اشاره‌شده در بالا به‌عنوان مصادیقی از موقعیت‌های تعارض منافع در آموزش و پرورش شناخته می‌شود که در سطح مدارس رخ می‌دهد. با توجه به وجود چنین موقعیت‌هایی باید روش‌های مدیریت تعارض منافع در آموزش و پرورش به سطح مدیریت مدارس نیز بپردازد و مدیران اجرایی مدارس را نیز در برگیرد. چنین راهکارهایی با تنظیم یک دستورالعمل و طراحی چندین فرم اظهارنامه تعارض منافع قابل‌اجرا است.
منبع :
https://www.education.vic.gov.au/hrweb/Documents/Conflict-of-Interest-COI-Quick-Guide.pdf
