در یادداشت زیر ابتدا به بهداشت و ایمنی کار از نظر سازمان بین‌المللی کار خواهیم پرداخت و سپس با توضیحاتی در خصوص این مسئله در ایران به ذکر نمونه ترکیه می‌پردازیم.
سازمان بین المللی کار:
بر اساس برآورد ILO، سالانه ۲٫۳ میلیون کارگر در اثر جراحات و بیماری‌های ناشی از کار جان خود را از دست می‌دهند. ۱۶۰ میلیون کارگر دیگر از بیماری‌های غیر کشنده مرتبط با کار و ۳۱۳ میلیون نفر از آسیب‌های غیر کشنده در هر سال رنج می‌برند. هزینه‌های اقتصادی برای شرکت‌ها و اقتصاد قابل توجه است. ILO تخمین می‌زند که بیش از ۴ درصد تولید ناخالص داخلی سالانه جهان در نتیجه آسیب‌ها و بیماری‌های مربوط به کار از بین رفته باشد.
تلفات، جراحات و بیماری‌های ناشی از کار به ویژه در کشورهای در حال توسعه، که در آن تعداد زیادی از مردم مشغول فعالیت‌های خطرناک از جمله کشاورزی، ساخت و ساز، قطع درختان، ماهیگیری و معدن هستند، خسارات زیادی به بار می‌آورد. مرگ و ناتوانی ناشی از کارهای خطرناک یکی از دلایل اصلی فقر است و تمام خانواده‌ها را تحت تأثیر قرار می‌دهد. فقیرترین و کم حمایت‌ترین بخش‌های جمعیت یعنی زنان، کودکان و مهاجران، در میان گروه‌هایی هستند که بیشترین آسیب را می‌بینند.
سلامت کارگران عامل اصلی تعیین‌کننده بهره‌وری است. مشکلات بهداشتی همچنین می‌تواند منجر به تبعیض علیه کارگران شود (به‌عنوان‌مثال، کسانی که مبتلا به HIV / AIDS یا سل هستند) یا منجر به هزینه‌های عمده‌ای برای دولت‌ها و شرکت‌ها می‌شود. حلقه معیوبی از سلامتی ضعیف، کاهش ظرفیت کار، بهره‌وری پایین و کوتاه شدن امید به زندگی نتیجه معمول در فقدان مداخلات اجتماعی برای حل مشکلات اساسی اشتغال نامنظم و با کیفیت پایین، حقوق کم و عدم‌حمایت اجتماعی است. سازمان‌های بین‌المللی می‌توانند به ارتقای سلامت و ایمنی در محل کار کمک کنند – و مؤثرترین اقدامات معمولاً اقدامات مربوط به سازمان‌های کارگران و کارفرمایان است.
سازمان بین‌المللی کار با توجه به مطالب گفته‌شده برخی شرایط را در زمینه مسئله ایمنی و بهداشت کار مطرح کرده است که شامل موارد زیر است:
- چارچوب‌های قانونی، نظارتی و قضایی که به بهداشت و ایمنی کار می‌پردازند از جمله قوانین اصلی بهداشت و ایمنی کار و مقررات فنی
- عمل و انطباق با بهداشت و ایمنی در محیط‌های کاری از جمله سیستم‌های دولتی، خصوصی و غیردولتی که به صورت مستقل یا هماهنگ با هم کار می‌کنند؛
- صلاحیت‌های کارفرمایی و کارگری که برای کسب و حفظ بهداشت و ایمنی کار در سطوح جهانی، ملی و بنگاه‌های اقتصادی ضروری هستند؛
- گفتگوی اجتماعی که از بهداشت و ایمنی کار حمایت می‌کند؛
- منابع عمومی و خصوصی مالی برای سرمایه‌گذاری در بهداشت و ایمنی کار؛
- خدمات بهداشت حرفه‌ای شامل خدمات عمومی و خصوصی؛
- برنامه‌های بیمه آسیب‌های شغلی که از بیماری، جراحات و مرگ و میر مربوط به مسائل شغلی پیشگیری می‌کند؛
- شبکه‌ها، نهادها و متخصصان بهداشت و ایمنی کار؛
- شاخص‌های بهداشت و ایمنی شغلی و اجرای روش‌های مؤثر برای گردآوری داده در خصوص بهداشت و ایمنی شغلی؛ و
- نیاز به بهداشت و ایمنی کارگران و محیط‌های کاری.
برنامه سازمان بین‌المللی کار در خصوص ایمنی و بهداشت کار به کارگاههای کوچک و متوسط و نیز مشاغل رسمی و غیررسمی می‌پردازد. این برنامه همچنین روی مشاغل کشاورزی و ساختمان سازی و نیز کارگرانی که در شرایطی کار می‌کنند که نسبت به بیماری و جراحت آسیب‌پذیرتر هستند، تمرکز دارد.
موضوع ایمنی و بهداشت کار یکی از مواردی است که در حوزه کار در ایران کمتر به آن توجه می‌شود. آمارها حاکی از تعداد بالای مرگ و میر، بیماری و جراحتهای ناشی از کار است. بیشترین آمارها مربوط به مشاغلی همچون ساختمان سازی و فعالیت‌های صنعتی است.
فصل چهارم قانون کار ایران به موضوع بهداشت و ایمنی کار اختصاص یافته است. در ماده ۸۵ این قانون یک شورای عالی حفاظت فنی پیش‌بینی شده است که مسئول تهیه موازین و آیین‌نامه‌های فنی است. همچنین در دیگر مواد این فصل به پیش‌بینی انواع شرایط گوناگون و مشخص نمودن وظایف کارفرما برای رعایت استانداردهای ایمنی و بهداشت محیط کار اشاره شده است. همچنین در ماده ۹۲ آمده است که باید برای کارگرانی که به سبب نوع کار خود در معرض بیماری‌های ناشی از کار قرار دارند، در بدو استخدام پرونده پزشکی تشکیل شود و سالی یک بار این افراد مورد معاینه قرار گیرند. در دیگر مواد این قانون انواع شرایط گوناگونی که ممکن است به سلامت کارگران آسیب بزند پیش‌بینی شده و برای آن قوانین و مقرراتی وضع شده است. با وجود آنکه به نظر می‌رسد در این زمینه قوانین و مقررات به میزان کافی وجود دارد اما میزان حوادث کار در ایران بالاتر از سطح استاندارد جهانی است. آمار وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی نشان می‌دهد که میزان حوادث شغلی از سال ۱۳۹۷ سالانه بیش از ۹۰۰۰ مورد بوده است. یکی از مهم‌ترین علل این مشکل کمبود نظارت بر محیط‌های کاری است. تعداد بازرسان کار نسبت به تعداد کارگاههای موجود محدود است و در نتیجه آن‌ها این امکان را ندارند که از کارگاه‌ها به صورت منظم بازرسی کنند.
یکی از مهم‌ترین مشکلاتی که در این زمینه در کشور ما وجود دارد، عدم وجود تشکلهای کارگری مستقل و قدرتمند است که موجب می‌شود دولت نظارت کافی روی کار کارفرمایان و رعایت استانداردهای ایمنی از سوی آن‌ها نداشته باشد و از سوی دیگر کارفرمایان نیز تا جای ممکن از زیر بار مسئولیت ایمن نمودن کارگاه‌ها و تهیه وسایل حفاظت فردی شانه خالی کنند. در این شرایط کارگران هم قدرتی برای رساندن صدای خود به گوش مسئولان و مجبور کردن کارفرما به توجه نسبت به مسائل ایمنی کار و محیط کار ندارند و در نتیجه مجموعه شرایط دست به دست هم داده و موجب می‌گردد بحث ایمنی و بهداشت کار یکی از آسیب‌های مهم حوزه کار در ایران باشد.
در اینجا به یک نمونه از کشورهای دیگر در خصوص چگونگی پرداختن به مسئله ایمنی و بهداشت کار می‌پردازیم.
نمونه کشور ترکیه:
وزارت خانواده، کار و خدمات اجتماعی در کشور ترکیه مسئول اصلی در حوزه بحث ایمنی و بهداشت کار است. کانون تمرکز در این وزارتخانه مدیریت عمومی بهداشت و ایمنی کار است. این مدیریت عمومی:
ـ تحقیقاتی را به منظور جلوگیری از حوادث و بیماری‌های شغلی انجام می‌دهد
ـ همکاری و مشارکت میان نهادها و سازمان‌های ملی و بین‌المللی را تضمین می‌کند
ـ تبادلات مربوط به خدمات بهداشت و ایمنی کار را انجام می‌دهد
ـ فعالیت‌های تبلیغی و آگاهی بخشی در این زمینه انجام می‌دهد
ـ نظارت بر بازار را در خصوص ابزارهای حفاظت شخصی انجام می‌دهد
در ترکیه همکاری سه‌جانبه امری مهم برای بهداشت و ایمنی کار است. در این زمینه مکانیسم‌های متفاوتی برای همکاری با سازمان‌های مرتبط وجود دارد که مهم‌ترین آن‌ها شورای ملی بهداشت و ایمنی کار است. این شورا از بدنه دولتی و نمایندگانی از سازمان‌های کارگری و کارفرمایی تشکیل‌شده است. شورا زمینه‌ای را فراهم می‌کند تا شرکا بتوانند بحث کنند، نظراتشان را بیان کنند و استراتژی‌ها، سیاست‌ها، نیازها و اولویت‌هایشان را توضیح دهند.
قانون بهداشت و ایمنی کار شامل همه محیط‌های کاری و کارگران یعنی خدمات شهری و کارگران در بخش خصوصی بدون توجه به تعداد استخدام‌شدگان یا نوع کار می‌شود. هدف نهایی این قانون جلوگیری از حوادث و بیماری‌های شغلی و دیگر مشکلات جسمی و روانی کارگران مربوط به کار و محیط کاری می‌شود.
بقیه بخش‌های وزارتخانه که روی موضوع بهداشت و ایمنی کار در این کشور متمرکز هستند عبارت‌اند از:
ـ بخش نظارت و راهنمایی که تطابق با مقررات بهداشت و ایمنی کار را در محیط‌های کاری بر عهده دارد به علاوه بازرسی در حوزه شرایط کاری مانند وضعیت استخدام، حقوق و دستمزد، ساعات کاری و … .
ـ نهاد تأمین اجتماعی که داده‌هایی را در مورد زندگی کاری گردآوری می‌کند، و آمارهایی را در مورد حوادث و بیماری‌های کاری آماده می‌کند
ـ نهاد توسعه و تحقیق بهداشت و ایمنی کار مسئول انجام تبادلات مربوط به آزمایشگاه‌هایی است که روی این حوزه کار می‌کنند، ارزیابی ریسک، اقدام، آزمون و تحلیل در محیط‌های کاری انجام می‌دهند و برنامه‌های آموزشی و رویدادهایی در این زمینه برگزار می‌کنند تا فرهنگ بهداشت و ایمنی کار را گسترش دهند.
ـ مرکز تحقیقات و آموزش تأمین اجتماعی و کار آموزش‌هایی را برای متخصصان و دیگر گروه‌های هدف در مورد بهداشت و ایمنی کار اجرا می‌کنند در کنار دیگر آموزش‌هایی که در حوزه زندگی کاری برگزاری می‌کنند.
بدین ترتیب مشاهده می‌شود که در کشور ترکیه در حوزه بهداشت و ایمنی کار چندین بخش و سازمان درگیر هستند و این بخش‌ها هر کدام مسئول انجام بخشی از وظایف مربوط به این حوزه هستند. همچنین آن‌طور که مشاهده می‌شود، بحث آموزش در خصوص بهداشت و ایمنی کار بخش مهمی از وظایف تعریف‌شده را در برمی‌گیرد و بخش خاصی مسئولیت آن را به عهده دارد. وجود تشکلهای کارگری قوی و بانفوذ موجب می‌شود کارگران امکان پیگیری مسائل مربوط به ایمنی و بهداشت کار را از دولت و از کارفرمایان داشته باشند. این‌ها خلأهایی است که در ایران موجب شده است حوزه بهداشت و ایمنی کار حوزه‌ای بسیار آسیب‌پذیر باشد و هرروز خبرهایی تأسف‌بار از سقوط کارگران ساختمانی یا دفن شدن کارگران معدن زیر آوار بشنویم و این چرخه دائم تکرار شود بدون آنکه عزم جزمی برای برطرف کردن این مشکلات وجود داشته باشد.
منابع:
- https://www.ilo.org/global/topics/dw4sd/themes/osh/lang–en/index.htm
- https://osha.europa.eu/en/about-eu-osha/national-focal-points/turkey
