تحلیل ذینفعان فرایند نظام‌مند گردآوری و تحلیل اطلاعات کیفی از تمامی ذینفعان و بازیگران یک برنامه و سیاست است. به‌عبارت‌دیگر هنگامی‌که سیاست‌گذاران و مدیران اجرای سیاست خاصی را پیش می‌گیرند، کنشگران کلیدی‌ای حاضر در میدانِ تصمیم، دانش، منافع، موافقت‌ها و مخالفت‌هایی دارند که ممکن است در اجرای موفقیت‌آمیز و یا برنامه‌ای بی‌سرانجام نقش داشته باشند.
حال اگر سیاستمداران از تحلیل ذینفعان و نتایج آن بهره‌مند شوند، احتمال موفقیت اجرای یک برنامه بیشتر می‌شود زیرا این تحلیل می‌تواند مخاطرات اجرای برنامه ازجمله بدفهمی‌ها، مخالفت‌ها و سوءبرداشت‌های کنشگران را پیش‌بینی کند. اهمیت و ضرورت تحلیل ذینفعان برای اجرای هر برنامه‌ای این است که سیاستمداران این توان را پیدا می‌کنند تا با اطلاعات این تحلیل، اقدام به ایجاد و اجرای ارتباطات استراتژیک، ترویج، چانه‌زنی و جلسات اقناعی برای اجرای سیاست‌های لازم کنند.
دستیابی به دانش تحلیل ذینفعان و گام‌های مرتبط آن امری است که هر مدیری باید نسبت به آن آگاه باشد. هدف از کتاب راهنمای عملی تحلیل ذینفعان پرداختن به این امر است که اساساً در هر مرحله از تحلیل ذینفعان، چه اقداماتی باید صورت گیرد. به‌طورکلی هشت گام برای تحلیل ذینفعان در نظر گرفته می‌شود که شامل:
- برنامه‌ریزی فرایند
- انتخاب و تعریف یک سیاست
- شناسایی ذینفعان اصلی
- اصلاح ابزار
- گردآوری و ثبت اطلاعات
- پر کردن جدول ذینفعان
- تحلیل جدول ذینفعان
- استفاده از اطلاعات
کتاب راهنمای عملی تحلیل ذینفعان نیز بر اساس این هشت گام عملیاتی تدوین‌شده است. آنچه این کتاب را متمایز می‌کند ازاین‌رو است که تلاش شده علاوه بر توضیح و تبیین دانش تحلیل ذینفعان؛ بر اساس یک مثال از اصلاح بخش سلامت هشت گام تحلیل ذینفعان را تشریح کند.
با توجه به اینکه مدیران بخش سلامت اطلاعات کافی از نحوه مدیریت فرایندهای سیاسی در خصوص اصلاح بخش سلامت را ندارند؛ سازمان «همکاری برای اصلاحات سلامت» (Partnership for Health Reform) به مسئله اطلاعات درباره بازیگران کلیدی در رویه اصلاحات پرداخته است. بر این اساس، این نوشتار علاوه بر مرور گسترده‌ای از ادبیات تحلیل ذینفعان، ترسیم نقشه سیاسی و فرایند سیاست‌گذاری به دستورالعمل‌های سازمان همکاری برای اصلاحات سلامت با مثال اصلاحات در اکوادور و هندوستان می‌پردازد.
در مقدمه کتاب نوشته‌شده است که اطلاعاتی که از دستورالعمل روش‌شناسی تحلیل ذینفعان به دست می‌آید به این منظور مورداستفاده قرار می‌گیرد:
- فراهم کردن درونداد برای دیگر تحلیل‌ها (برنامه‌ریزی استراتژیک، ارزیابی نهادی، تحلیل‌های سیاسی گسترده‌تر)
- ایجاد برنامه‌ی عمل برای افزایش حمایت از یک سیاست اصلاحی
- راهبری فرایندی مشارکتی و منجر به توافق (این کار با تشریک اطلاعات با ذینفعان و تشویق‌های آن‌ها به بحث درباره چگونگی مواجهه با موارد مخالفت ممکن می‌شود)
فهرست کتاب راهنمای عملی تحلیل ذینفعان مبتنی بر سه بخش «تحلیل ذینفعان در یک نگاه»، «گام‌های انجام تحلیل ذینفعان» و «ضمایم» است. بدنه اصلی محتوای کتاب مربوط به گام‌های انجام تحلیل ذینفعان است که به‌طورکلی بدین شرح است:
گام اول به‌ضرورت تعیین هدف انجام تحلیل، تشخیص استفاده‌کنندگان از نتایج تحلیل و برنامه‌ریزی برای استفاده از اطلاعات، پرداخته‌شده است. تأکید گام دوم بر تعیین سیاست خاص است که مثال‌ها و نمونه‌هایی از سیاست‌های خاص نوشته‌شده است.
گام سوم به توضیح روش‌های ایجاد فهرستی از تمام ذینفعان و اولویت‌بندی آن‌ها می‌پردازد. گام چهارم مروری از روش‌ها و ابزارهای گردآوری اطلاعات و انطباق آن با ویژگی‌های ذینفعان است. گام پنجم درباره موضوع مرور اطلاعات موجود و تهیه اطلاعات از ذینفعان است.
گام ششم آموزش ورود اطلاعات به جدول ذینفعان است که هر ذی‌نفعی چه موضعی دارد. گام هفتم تحلیل جدول ذینفعان بر اساس تحلیل قدرت و رهبری، تحلیل داده‌های دانش و تحلیل مواضع ذینفعان، تحلیل داده‌های منفعت و تحلیل همکاری است. در گام هشتم پژوهشگران باید نتایج کار خود و مواضع ذینفعان را به نحوی به سیاستمداران و مدیران منتقل کنند و استراتژی‌های عمومی و اختصاصی پیشنهادی برای ارتباط با ذینفعان را بیان کنند.
ضمایم کتاب نیز شامل نمونه‌ها و جداولی از پرسشنامه‌ها، جداول ذینفعان و … است که به درک کلی از محتوای کتاب کمک می‌کند.
این کتاب در ۷۰ صفحه به سفارش معاونت رفاه اجتماعی «وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی» و مرکز توانمندسازی حاکمیت و جامعه و با ترجمه فاطمه غلامرضا کاشی آماده‌شده است که انتشارات سازمان جهاد دانشگاهی تهران در زمستان ۱۳۹۹ آن را چاپ و منتشر کرده است. مخاطبان و علاقه‌مندان به این موضوع می‌توانند کتاب را از انتشارات جهاد دانشگاهی تهران و یا از مرکز توانمندسازی حاکمیت و جامعه تهیه کنند.
