تاریخ پایان فقر تازه آغاز شده است

مرکز توانمندسازی حاکمیت و جامعه

3 سال پیش

کاهش فقر جهانی یکی از مهمترین دستاوردهای تاریخ است، اما پایان فقر هنوز بسیار دور است.

کشیش توماس مالتوس معتقد بود که فقر اجتناب‌ناپذیر است. «به نظر می‌رسد که یکی از قوانین اجتناب‌‌ناپذیر طبیعت ما این است که برخی از انسان‌ها لاجرم باید از فقر رنج بکشند. این‌ها افراد شوربختی هستند که در قرعه‌کشی بزرگ زندگی، بلیت بازنده نصیبشان شده است.»

قابل درک است که کسی هنگام نوشتن در قرن ۱۸ به این نتیجه رسیده باشد. فقر تا آن زمان، چنان واقعیت پایداری در تاریخ بشریت بود که تصوری غیر از آن ممکن نبود.

در دو قرن پس از مرگ مالتوس، ما دریافتیم که او اشتباه می‌کرد. فقر عمیقِ دوران‌های گذشته اجتناب‌‌ناپذیر نیست. رشد اقتصادی امکان‌پذیر است و کل جوامع می‌توانند فقر گستردۀ گذشته را پشت سر بگذارند.

می‌توان فقر گسترده را پشت سر گذاشت

بیایید به یکی از جوامعی نگاه کنیم که به این امر دست یافته است. دو قرن پیش، اکثریت عظیم مردم در سوئد در فقر شدید زندگی می‌کردند. از هر چهار کودک، یک نفر جان خود را از دست می‌داد و نزدیک به ۹۰ درصد از جمعیت آنقدر فقیر بودند که نمی‌توانستند هزینۀ فضای کوچکی برای زندگی، حداقل امکانات گرمایشی و غذایی که مانع از سوتغذیه بشود را بپردازند.

با تعدیل تورم، توزیع درآمد به این شکل بود:

از اواخر قرن نوزدهم به این سو، اقتصاد سوئد به طور فزاینده‌ای از فناوری تولید مدرن استفاده کرد و به بهره‌وری‌ای دست یافت که رشد اقتصادی را ممکن کرد. یک قرن پیش سوئدی‌ها هنوز فقیر بودند، اما اکثر آن‌ها وخیم‌ترین حالت فقر را پشت سر گذاشته بودند.

امروز خط فقر در سوئد حدود ۳۰ دلار در روز تعیین شده است (این میزان بر مبنای تفاوت‌های قیمتی میان کشورها تعیین شده است و با دلار بین‌المللی اندازه‌گیری می‌شود).

رشد زیاد اقتصادی در قرن گذشته موجب شد که اکنون اکثر مردم سوئد بالای خط فقر زندگی کنند.

سوئد یکی از کشورهایی است که به رشد زیادی دست یافت و از این طریق ثابت کرد که مالتوس بر خطا بوده است. این سه نمودارِ توزیع نشان می‌دهند که چگونه اکثر سوئدی‌ها فقر شدیدِ دوران گذشته را پشت سر گذاشته‌اند.

اکثر مردم جهان فقیر هستند

خط فقر سایر کشورهای پردرآمد بسیار نزدیک به خط فقرِ «۳۰ دلار در روز» سوئد است. و همان‌طور که قبلاً نشان داده‌ام، میزان پرداخت‌های مراقبت اجتماعی و پیشنهادات «درآمد پایۀ جهانی» نیز حدود ۳۰ دلار در روز هستند. همان‌طور که سازمان ملل خط فقر کمتر از ۱٫۹۰ دلار در روز را ملاک «فقر شدید» می‌داند، من نیز به عنوان تعریفی از «فقر»، بر روی آستانۀ ۳۰ دلار در روز تکیه می‌کنم. این تعیین حدنصاب، بر مبنای این تصور صورت می‌گیرد که چه کسی در کشورهای ثروتمند جهان فقیر محسوب می‌شود.

با در نظر گرفتن سطوح متفاوت قیمت در کشورهای مختلف، آخرین آمار نشان می‌دهند که ۸۵ درصد از جمعیت جهان زیر این خط فقر زندگی می‌کنند. نمودار بزرگ زیر نشان می‌دهد که آن‌ها در کجا قرار دارند. ارتفاع نوار بنفش مربوط به سهم فقر در هر کشور است.

فقر جهانی: سهم افرادی که در هر کشور، با کمتر از ۳۰ دلار در روز زندگی می‌کنند.

تعدیل شده بر مبنای تفاوت قیمت‌ها: همۀ درآمدها با توجه به تفاوت قیمت‌ها در کشورهای مختلف، بر مبنای دلار بین‌المللی بیان شده‌اند. قدرت خرید یک دلار بین‌المللی برابر با یک دلار آمریکا در آمریکا است. این بدین معنا است که فرقی نمی‌کند فرد در کجا زندگی کند. میزان کالا و خدماتی که می‌تواند در داخل خریداری کند برابر با میزان کالا و خدماتی است که یک آمریکایی با ۳۰ دلار می‌تواند در آمریکا به دست بیاورد.

شیوۀ تحلیل این نمودار: پهنای هر نوار مطابق با اندازۀ جمعیت آن کشور است. ارتفاع نوار بنفش نشانگر سهم فقر است. از‌ این رو، مساحت مستطیل بنفش بیانگر شمار افراد فقیر در هر کشور است.

۸۰ درصد مردم جهان با درآمد کمتر از ۳۰ دلار در روز زندگی می‌کنند.
(به عبارتی دیگر، کسانی که با بیش از ۳۰ دلار در روز زندگی می‌کنند جزو ۱۵ درصد ثروتمندترین افراد جهان هستند.)
منبع داده: داده‌های بانک جهانی ۲۰۱۷٫ منابع غیر‌پولی (مانند زراعت شخصی) لحاظ شده‌اند.

من کشورها را بر اساس درآمد مرتب کردم: از فقیرترین کشورها در سمت چپ تا ثروتمندترین آن‌ها در سمت راست. پهنای هر کشور نیز با جمعیت آن مطابقت دارد.

تنها کشورهایی که در آن‌ها قریب به اتفاق مردم در فقر زندگی نمی‌کنند، کشورهای پردرآمد هستند. تولید ناخالص داخلیِ سرانه معیاری از درآمد متوسط است که نه تنها درآمدهای شخصی افراد، بلکه مخارج دولت را نیز در نظر می‌گیرد. همان‌طور که در نمودار آمده است، در همۀ کشورهایی که تولید ناخالص داخلی سرانۀ آن‌ها کمتر از ۳۰۰۰۰ دلار است، اکثریت جمعیت در فقر زندگی می‌کند.

اما داده‌ها همچنین نشان می‌دهند که در همۀ کشورها سهم قابل توجهی از مردم در فقر زندگی می‌کنند. هیچ کشوری، حتی ثروتمندترین کشورها، فقر را از بین نبرده است. هیچ کشور «توسعه یافته‌ای» وجود ندارد و همه همچنان راهی برای پیمودن دارند.

ما چقدر از دنیایی فاصله داریم که در آن کسی درآمدی کمتر از ۳۰ دلار در روز نداشته باشد؟

تاریخ اقتصادی ثروتمندترین کشورهای امروزی نشان می‌دهد که فقر گسترده اجتناب‌ناپذیر نیست. چه باید بشود تا این اتفاق برای همۀ مردم جهان بیافتد؟

سهم فقر در هر کشوری به دو عامل بستگی دارد: سطح متوسط درآمد و میزان نابرابری.

برخی از کشورها با کاهش نابرابری، از میزان فقر کاسته‌اند. کاهش نابرابری در آینده می‌تواند فقر را بیش از پیش کاهش دهد. اما از آن‌جایی که متوسط درآمد در اکثر کشورهای جهان بسیار کمتر از خط فقر ۳۰ دلار است، رشد بالای اقتصادی برای کاهش فقر جهانی ضروری است.

طبق محاسبۀ من، برای کاهش قابل توجه فقر، اقتصاد جهان حداقل باید پنج برابر شود. این در حالتی است که در آن جهان به کاهش گستردۀ نابرابری نیز دست یابد: در چنین سناریویی نابرابری بین همه کشورهای جهان به طور کامل از بین خواهد رفت. بنابراین، این محاسبه باید به عنوان حداقل رشد مورد نیاز برای پایان دادن به فقر لحاظ شود.

افزایش پنج برابری اقتصاد جهانی قطعاً آسان نیست، اما غیرممکن هم نیست. جهان در ۵ دهۀ گذشته به این میزان افزایش دست یافته است و محققان «هیئت بین‌دولتی تغییرات اقلیمی» (IPCC) در «سناریوی پایداری» خود، انتظار رشد حتی بیشتری را برای قرن کنونی دارند؛ سناریویی که بر بالاترین میزان موفقیت جهان در اجتناب از تغییرات اقلیمی استوار است.

در حال حاضر، تصور اینکه تمام مردم دنیا با بیش از ۳۰ دلار در روز زندگی کنند، دشوار است. اما خوب است به یاد بیاوریم که وضعیت امروز کشورهای پردرآمد نیز تا همین اواخر کاملاً غیرقابل تصور بود.

دو قرن پیشرفت و هنوز راهی بسیار طولانی در پیش

آخرین نمودار تاریخچۀ جهانی فقر را خلاصه می‌کند. تمرکز آن بر دو قرن گذشته است که در آن‌ بشریت رکود پیشین را پشت سر گذاشت و برای اولین بار به رشد دست یافت.

سهمی از جمعیت جهان که در فقر زندگی می‌کنند.

همۀ داده‌ها بنا بر تغییر قیمت‌ها در طول زمان (تورم) و بنا بر تفاوت قیمت‌ها در میان کشورها تعدیل شده‌اند.

جهان پیشرفت خوبی داشته است (در دهۀ گذشته سهم افرادی که با کمتر از ۱۰ دلار در روز زندگی می‌کنند ۱۰ درصد کاهش یافته است) اما این نمودار همچنین نشان می‌دهد که هنوز به پیشرفت زیادی نیاز است. ۶۲ درصد انسان‌ها با کمتر از ۱۰ دلار، و ۸۵ درصد با کمتر از ۳۰ دلار در روز زندگی می‌کنند.

داده‌های جهانی نشان می‌دهند که چرا جهان برای پایان دادن به فقر به رشد بسیار بیشتری نیاز دارد. کل جهان امروز در وضعیتی است که با سوئد یک قرن پیش چندان متفاوت نیست. اکثریت جهان فقر مطلق را پشت سر گذاشته‌اند، اما هنوز به مراتب فقیرتر از ۳۰ دلار در روز هستند.

حتی پس از گذشت دو قرن از مبارزۀ جهانی با فقر، ما هنوز در مراحل اولیۀ این مبارزه هستیم. تاریخ کاهش فقر جهانی تازه آغاز شده است.