کودکان کار با رها کردن آرزو‌ها و رؤیا‌های خود زیر‌بار مشکلات فرسوده شده و خود را با شرایط سخت و خشن محیط‌های کاری عادت داده‌اند. کودکان کار در هر حرفه و شغلی که مشغول هستند، کودکانی از جنس ما هستند. قوانین موجود در سطح جهانی و داخلی تاکنون نتوانسته‌است از تبعات کودکان کار بکاهد. دستگاه‌های متولی در زمینه ساماندهی کودکان کار و ارائه راهکار برای حل این معضل اجتماعی به روزمرگی افتاده‌اند. شل کن وسفت کن در رسیدگی به مسائل کودکان کار سبب شده‌است تا وزیر رفاه اعلام کند، به دلیل وجود فقر شدید اشکال کار کودک به صورت خشن‌تری در کشور رخ می‌نماید.
کودکان کار قربانی نابرابری‌های عدالت اجتماعی هستند. کودکی که باید کودکی کند و خود را برای آینده آماده سازد در گیر و دار کار و مسائل آن به حاشیه رانده شده است. جمع‌آوری و ساماندهی کودکان کار هم مسئله دهان‌پر‌کن برخی مسئولان شده‌است. با نگاهی به عملکرد کودکان کار مشاهده می‌شود که این عده در طول سال فراموش شده و فقط نمادین در برخی روز‌ها اسمی از آن‌ها به میان می‌آید و تیتری از آن‌ها رسانه‌ای می‌شود.
کودکانی از «جنس ما»
با گذر از معابر شهر‌ها و کارگاههای زیر زمینی کودکان کار را می‌توان مشاهده کرد؛ در بد‌ترین شرایط کاری و به دور از چشم بازرسان قانون تن به هر کاری می‌دهد. اشتغال اجباری به کار‌های کاذب از یکسو و له‌شدن زیر کار‌های بزرگ سالانه از این کودکان بعضاً افراد خشن و اجتماع‌گریز ساخته‌است. کودکان کار کودکانی از جنس ما هستند و اگر در سر چهارراه گلی را می‌فروشند، انگار سهم خود را از جیب من و شما می‌خواهند؛ سهمی که نادیده گرفته شده و حالا آنان مجبور شده‌اند برای بازپس‌گیری این سهم تن به کار خیابانی دهند.
نبود آمار واقعی از کودکان کار
ماهیت کار کودکان به شکلی است که تا کنون به صورت رسمی دستگاه‌های متولی نتوانسته‌اند، آماری از کودکان کار ارائه دهند. تنها در مواردی گفته می‌شود که تا ۸۰ درصد کودکان کار، از اتباع بیگانه هستند، اما اینکه چه تعداد کودک کار داریم تقریباً هیچ‌گاه مشخص نشده‌است.
از این کودکان کار مهاجر که بگذریم، برخی کودکان و نوجوانان کشور نیز به اشکال مختلف در گیر انواع و اقسام کار‌های کاذب یا کارگاههای زیر‌زمینی شده‌اند. بیشتر کار می‌کنند و کمتر حقوق می‌گیرند؛ کمتر برای گرفتن حقشان، خودشان یا کسی اقدام می‌کند. مسئولان دستگاه‌های متولی کودکان کار هم در حاشیه امور دیگر، هر از چندگاهی نیم نگاهی گذرا به آنان می‌اندازند تا رفع تکلیف کرده‌باشند!
اشکال کار کودک خشن‌تر شده‌است
کودکان کار فراموش‌شدگان روابط کار و کار‌فرما هستند و سایه سنگین کار‌فرمایان بر سر آنان سنگینی می‌کند. تفریح این کودکان کار‌های خشن و بیش از توان جسمی‌شان است. آمار کودکان کار می‌تواند وضعیت کشور را در سایر حوزه‌های آسیب‌های اجتماعی و اقتصادی نشان دهد. این امر نشان از وجود مشکلات و مسائل آشکار و پنهانی است که زمینه‌ساز به‌وجود آمدن این افراد شده‌است. در این خصوص وزیر رفاه در پیامی به مناسبت روز جهانی مبارزه با کار کودک گفت: به دلیل وجود فقر شدید در برخی از کشور‌های همسایه، اشکال کار کودک به صورت خشن‌تری در کشور رخ می‌نماید.
محمد شریعتمدار در بخشی از پیام خود گفته‌است: هر سال روز جهانی مبارزه با کار کودک فرصتی فراهم می‌کند تا از یکسو با تلاش فعالان مدنی و رسانه‌ای، جامعه بیش از پیش با اثرات مخرب کار بر روح و روان و جسم کودکان آگاه شود و از سوی دیگر مسئولان ذی‌ربط، نگاهی واکاوانه به سیاست‌ها، برنامه‌ها و اقدامات مرتبط با کنترل و کاهش کار کودک داشته باشند. البته همانگونه که بار‌ها تأکید کرده‌ام همه دستگاه‌ها و سازمان‌های مسئول باید در مورد کارکودکان با اتخاذ رویکرد سیاستگذاری مشارکتی به مقابله با آن بپردازند؛ چراکه بدون مشارکت همه‌جانبه فعالان، دغدغه‌مندان مدنی، رسانه‌ای و پژوهشگران، موفقیت در این عرصه امکان‌پذیر نیست.
اجرای آزمایشی طرح ساماندهی کودکان کار
رئیس سازمان بهزیستی کشور هم با بیان اینکه طرح ساماندهی کودکان کار در چندماه گذشته به دلیل کرونا به تعویق افتاده‌است، گفت: این طرح در روز‌های آینده به صورت آزمایشی عملیاتی شود.
وحید قبادی دانا افزود: با توجه به دستور وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی برای آسیب‌شناسی طرح های ساماندهی کودکان کار، بعد از مباحث کارشناسی مختلف در نهایت الگویی برای ساماندهی کودکان کار طراحی و ابعاد مختلف آن ارائه شد. رئیس سازمان بهزیستی با بیان اینکه برای ساماندهی کودکان کار خیابانی الگویی با رویکرد «خانواده‌محوری» مورد توجه قرار گرفته، گفت: هدف توانمندسازی افراد و خانواده‌های آن‌ها و همچنین پیشگیری از آسیب‌های احتمالی است که برای رسیدن به این اهداف باید آگاه‌سازی کافی صورت بگیرد.
قبادی دانا با بیان اینکه در این مدل بر اساس «مدیریت مورد» عمل می‌شود، اضافه کرد: کودکان کار خیابانی از گروه‌های مختلفی تشکیل می‌شوند؛ برخی از این گروه‌ها باند‌های قاچاق انسان هستند.
نویسنده: بیژن یانچشمه
